MusicResearchLibrary-Source Texts

सेगतराजः
श्रीराजाधिराजेन्द्र-श्रीकुम्भकर्ण-विरचिनः
ठ्तीियोः कादरत्नकोशः
प्रथमस्ततोल्यसः

|) ~) ॐ €, ५५५८ 1 + म ।
। ) ५. ( 1 # तत्र एकतन नाम प्रथमं परीक्षणम्‌

2ˆ)+« 65^ "ठ यस्मिन्‌ तत्वमिदं ततं "सुषिरतो बोधश्च तल्लद्गतो
्यच्चानन्दघनं हृदम्जसुपिरे ध्यायन्ति योगीश्वराः ° ।
ध्येनानन्तुभावनद्धमलिलं वेदादिभिर्गीयते
भूयान्नित्यमनइवरं परमहस्तद्भूयसे शरेयसे ।\१॥।
पुरा पुरारिणा येन " त्रिषुरान्तध्वनेः शते: ।
विततं ततमनत्रादौ निमितं तन्नमाम्यहम्‌ ॥२॥।

पुरा ध्दक्षाध्वरध्वंसोद्रेगिना शम्भुना किल ।
चतुर्वा निमितं वाद्यं परनिवृतिहेते ° ।३॥
४; अथोपपादि नन्दादयः स्वस्य कौतुकहेतवे ।
4 तथोपपादितं “पूर्वेरपि लोकहितेपसुभिः ॥४॥॥

यथाभिहितगौतस्य ^निटानत्वादिदं पुनः ।*° 9 *
विवृतं भरताचारयप्रृ खः स्वस्वशास्त्रतः ।।५॥

१ ^. सुखिरतोद्वोबर्च 12. 7. मुखरितोद्वोघरच

९ 4. पंचानन्द० 1. यचानन्द० 3 4. योगीरवरैः

४ 4. ये" 'तराणानवद्ध० ^ 4. तरिपुरात्र० 1). त्रिपुरात्रर

९ 4. दक्षष्वर० , ~ ५. 8. 1६. ४ 18, 19. “^ 4. सररप

९ ^. निदानित्व° ** 4 ८८८ ग कृषफलय 18 986 ०० ६.९
लल्रक्य४ 8९ ग 1 भ्ल प78 पत्‌ 16१९९ 6 8प86वृण्ला
एगप्मा 15 आ्ल्छ्ाणर. व)

\

9

४ १.८ |
१
*‡ = +|
4)

र

(५

9

>

त क ण न
1
#.।

ल्श

लात ज हु ततत्‌ त न न 9

त ररत सा षा यु तमन तणा- त-क,

~ न ~

२ । ` संगीवराजः ,
चलुविषं स्मृतं तच्च ततं च सुषिरं तथा ।
घनं "चैवावनद्धं च गीतं शूत्यादितोऽखिलम्‌ ॥६॥
`तततः सुषिराच्ापि जायते मीयते धनात्‌ ।
सह तंरवनद्धेन क्रमतो रज्यतेऽपि च ॥७॥

पुरापि सपिणी बाणौ देवेभ्यो बरह्मस्नः ।
वनस्पतीन्‌ विवेशातो दादरूपा ध्वनन्त्यमौ ॥८॥॥

बीणाभेदा वेणुभेरीमृदङ्गकरटादयः ।
+ततः प्रभृति भूपानामभिषेके महोत्सवे ॥९॥।
` विजयेषु च सर्वेषु विवाहे पुत्रजन्मनि ।
भरत्य्‌ ह-्रतिघातायं श्ञान्तिपौष्टिककर्मणि ॥१०॥
भ्रोत्साहना्थं भीरुणा संग्रामेषु पलायिनाम्‌ ।
बीररोद्ररसप्राये नाटके मङ्ककेषु च ॥११॥
सर्वेषु सर्ववाद्यानि स्वल्पानि स्वल्पमङ्धले ।
यात्रायां देवयात्रायामूत्पाते युद्धभूमिषु ॥१२॥
रङ्कभूमिगतानां तु विश्नान्तिजिननाय च ।
गायतां नृत्यतां चापि रन्श्नपू[ र ]णहेतवे ॥१३॥
क्वचिद्गीते क्वचिन्नृत्ये स्वतां तद्विदामपि ।
प्रच्छादनाय तत्रत्यन्यूनतायाः पटूनि च ॥१४॥
वाद्यान्यतः प्रयत्नेन वाद्य विद्याविशारदः ।
“कालसेनो यथाशास्त्रमभिधत्तेऽखिलान्यपि ॥ १५॥
बीणादिकं तत्र ततं (ततं तत्र) तन्त्रीतननजत्वतः ।
वाद्यते सुषिरेणातो वंशादि सुषिरं मतम्‌ ॥१६॥
भूतं यदभिधाटेन वाद्यं तालादि तत्‌ (द्‌) घनम्‌ ।
चर्मावनद्धमानद्धं बाद्यते मरु (र) जादिकम्‌ ॥ १७!
भचतुविषमिदं प्रोक्तं चतुविधमपि पृथक्‌ ।
शुष्कं ° गीतानुगं नृत्तानुगं <वापि द्रयानुगम्‌ ॥१८॥

१ ¬ तथावनं -* 9.1. १14.6.
3 9. 8. 1. ए 19-23 97 9-14 870४९.
४ [. परिघातार्थं 1. °परिवातार्थं

\ 2. 8.१. णा 16-18 07 18-20 8००४6.
° 2. 00108 अनुस्वार ` < ४. चापि .

^ 0. कुम्भकर्णो '

[ तवोड्ासः १

एकतनत्रीक्षणपरीक्षणम्‌ १] तीयो वा्यररकोशः ३
१यद्विना गीतनृत्ताम्यां तदाद्यं शुष्कमुच्यते । ५
, बीणावंशादयो "वाद्यं वाघ्ानुगमिहेरितम्‌ ॥१९॥ 4.93.
मृदङ्गतालप्रमलं ° नृ्ानुगमुदीरितम्‌ ।

दवयानुगं *तु तत्त्रितयं भवेदन्वर्थनामकम्‌ ।२०॥

तश प्राधान्यमस्माभिर्वोणायाः प्रागुदाहृतम्‌ ।
तत्मराघान्यात्ततस्यात्र प्रथमं “लक्ष्म चकेमहे ।॥२१॥
*एकतत्त्री च नकुलशिचत्रा चेव त्रितन्तरिका ।
विपञ्चिका[ऽऽ ]ापिनौ च वीणा स्यान्मततकोकिला ॥२२॥

~ श्पिनाकी किन्नरी चेव “परा निःशङ्कवीणिका ।

शततन्त्याह्वया ज्येष्ठा जयौ-दुम्बरिका `तथा ॥२३॥
१०कूर्मा घोषवती शा ङी वल्लकी त्रिदारीति (? ) च ।
अलाबा (ब ? ) ठंकरीसंज्ञा तथा १"रावणहस्तिका ॥।२४॥
अर्धचनद्रादिका १२ चैव कोतिता जनकोऽपि च ।
एतद्वादनभेदाइच १ ऽद्विविधः[:| करसारणाः ॥२५॥
१४शुतिस्वरोपाधिभिन्ना तत्र वौणा द्विधा मता ।
श्ुतिवीणा सप्रपञ्चा[ऽत्रास्माभिः ^“पुरोदिता ॥२६॥
१६ लक्ष्यते स्वरवौणाथ तत्स्वरूपपुरःसरा*० ।
*“भडगुष्ठपवंदेध्यं स्यादड्गुलं कस्यचिन्मते ॥२७॥।
मध्यमाडगुलिमध्यस्य भितं मानेन वा भवेत्‌ ।
षड्भिस्तु निस्तुषेसतुल्येः सार्धे स्तिंग्यवोदरेः +^ ॥२८॥

मितमात्राडगुलं यद्रा बाद्यभाण्डमितोौ “ भवेत्‌ ।
वितस्तिस्तद्द्षभिद्रं विध (त) स्तौ करो † भवेत्‌ ॥२९॥

१ ^. यदिना

3 2. 0100118 अनुस्वार
५ 1. ए. लक्षय ^. 3. ए. ए 9. 10 कणत व 213-15 0 22-2

^ ^ ° कास्तथा
१२ ॥. ० काङ्चैव
. १४ अ. ३.६. ४ ¶7. ^५ ‰. पुरोहिता । ४११९ 8. {ध}. [7 1. 1. 95-115.

२ [>. को)105 वाद्यं
४ 4. ०ाछतु ]). 9. तु त्रितयं

2०९९. ९ ^. [). पिन्नाकी ७ ^. पार < 9. ° इबरिका यथा
१० 4. 0. कर्मा ^१ 4. ° हस्तका
१३ ‰. द्वितीया

१६ ^. [). लक्षते १७ . ४१8६ विसर्गं
१८ €. 8. 2. णा 6, 8, 28 0 27, 29 210४६.
१९ 9. ° यवोद्धारे २° ^. ). मितो २१ 0. कपो

1
क्नु

4

क्तकः

सतुतदनाणङदसक

>

&
|
(अ
`
{
{1
|
[
|
(
:
£:
| ४

|
|
।

१ 4. स्वरलो वृत्ता २ ). 7. ° जोऽथवा

७: (म ‰ १.५१
४ .. संगीतराजः [ ववोह्यासः १
मानेनानेन निर्माणमन्र सदं न कल्पयेत्‌ ॥
लादिरः "सरलो वृत्तो प्रन्थव्रणभिदोन्ितः ।।३०॥
तथेव कांस्यजो वापि रक्तचन्दनजोऽपिर चा ।
वितस्तिपरिषिदसक्ष्णः षडिवध (त) स्तिमिता[ऽ]यतिः ॥३१॥ `
स्वस्य द्यस्य मानेन सुषिरं* दधदन्तरा ।
सार्घाडगुलपरोणाहमूर्वधोवदने तथा ^ ॥३२॥
दण्डः स्यादस्य पिण्डस्तु सपादाइगुलिसंमितः ।
उत्सेषेन श्यङगुलेन प्रस्थाकारेण भास्वता ॥३३॥

-परिषौ दण्डतुल्येन त्रिभिस्तरेताग्निवत्‌ स्थितेः ।
कनिष्ठाइगुल्यग्रमितैः सुषिरस्त[द्‌ ]दयेन वा ॥३४॥
त्जन्यञ्गुलिमानेन मध्यदेडोन भास्वता ।
*स्वर्णादिपरिक्लृप्तेन पिदध्यादूध्वंमाननम्‌ ।।३५।।
<खादिरं श्ाकजं वान्यद्‌ दधानं ककुभं वरम्‌ ।
अष्टाङ्गुलायतं * तद्रद्िस्तारे “त्र्यङ्गुलं शुभम्‌ ॥२३६॥

अइ्गुलाधिकपादवं च मध्ये कूमंवदुन्नते ।
स्थितेन पत्रिकाधारगर्तेन च समन्वितम्‌ ॥२३७॥।

गतं १ मध्यस्यरन्ध्रेण त्रिकोणेन समन्वितम्‌ ।

*स्यौल्यात्‌ (द्‌) रर्ध्रप्रमाणेन धातुना' 3 रचितेन च ॥३८॥
गतं '* रन्ध्रनिविष्टेन शङ्कुना कलितं दृढम्‌ ।
दधानं ^“पत्रिकां इलक्ष्णां भिश्च लोहमयी समाम्‌ ॥३९॥

अडगुलद्रयविस्तीर्णामायतौ चतुरडगुलाम्‌ ।
अधस्ताद्‌ दण्डयुगलं दधानं वर्तुलं समम्‌ ॥।४०॥
दण्डरनध्नमितं "स्थौल्ये द्ये चाष्टाङ्गुलं तथा ।
**अस्याधारस्थितं शङ्कुं दण्डववत्रे निवेशयेत्‌ ॥।४१।।

3 [). 1. स्वल्प०

४ . सुखितं ~^ 2 8. &. ए 29, 30 0 30-32 400९.
^ 9. 99. ७ ^. स्वरवर्णादि°

< ¢. 9. 2. णा 32-109 ण 36-133 20९.

^ . ° इगुलाग्रतं १० ‰. अडगुलं + 0. ०1108 अनुस्वार
१२ 4. स्थौलियात्‌ १3 ]). . घातुभी १४ ]). 12. 0४ अनुस्वार
१ ^. 0. प्रत्रिकां १ 4. स्थौल्य १ 1. 2. मस्यावर०

(1

एकतन्त्रीरक्षणपरीक्षणम्‌ १] ठतीयो वाथर्रकोश्ः ५
यथा दिलष्यति वीणाया दण्टेन ककुभो दृढम्‌ । ।
एवंविधस्य दण्डस्योध्वगप्रादेशे ' त्वधस्तने ॥४२॥
अश्गुलेः सप्तदशभिः कुर्याद्‌ रन्ध्द्रयं समम्‌ ।
तदक्षसदृशं तत्रैकस्मिन्‌ द्विगुणितामृजुम्‌ ॥४३॥
तन्त्री (तन्त्री) प्रक्षिप्य यत्नेन तन्त्रो \प्रान्तान्तरं पुनः ।
क्षिप्त्वा रध्नेऽ्यत्र च तामाकरषद्‌ द्विगुणां दृढम्‌ ॥
पुनरित्थं प्रकुर्वाति यावत्तन्त्र दृढा भवेत्‌ 3 ॥(४४।
षष्ट्यडगुलपरीणाहं वतुलं च पचेलिमम्‌ ।
“छेदने ववत्रदेडोन द्वाद्षाड्गुलविस्तृतम्‌ ॥४५।। ¦
"पिण्डतोऽङ्गुलमानेन युदृढं स्निर्धमूतिमत्‌ ।
°वृत्तस्थानगता तस्य नाभि (श्‌) छिद्रसमन्विता० ॥४६॥।
८. ` ' अडगुलत्रितया, यामा (नाभ्या) [ऽ ]घोमुखस्थितया[ऽ [नया ।
रध्रवहृण्डपृष्ठस्य^-पष्ठया मध्यरनध्रया ।४७॥
युक्तं नास्या दषच्चान्त-" ‹नालिकेरजकर्परम्‌ ।
मध्यरन्ध्युतं नाभिरन्ध्रसंलग्नपृष्ठकम्‌ ।।४८॥
| तुम्बं स्यादस्य रन्ध्रे तु तन््रप्रान्तौ निवेदय तौ ।
५ खप॑रस्थित "-ररध्रेण तन्त्र १निष्कास्य यत्नतः ।४९।।
वेष्टयेत्‌ कौलके तस्मिन्‌ तं कौलं१› श्नामयेनमूहुः ।
तावद्‌ याव[द्‌ ] दृढो बन्धस्तुम्बस्यंषः (ष) प्रजायते ।५०॥
धौरेस्तुम्बक) ४.मुत्तानमित्यं तत्र निबध्यते ।
दण्डे तुम्बोध्वदेशे च दोरकं ^“इलक्ष्णसुत्रनम्‌ ॥५.१॥।
अन्वितं नागपाशेन द्विगुणेन नवं दृढम्‌ ।
श्लक्ष्णां स्नायुमर्यीं तन्त्रीं बद्धपरान्तां दृढां घनाम्‌ ॥५२॥

आवेष्ट्य नागपाशेऽस्मिन्नाकषेत्‌ पत्रिकोपरि ।
तामावेष्ट्य ततः शके काकुभे पत्रिकां दृढम्‌ ॥५३।

१ 0. ° घ्वदिशो * [. ४११३ अनुस्वार 3 4. भवे

४.4. छदने ^ 2. पिण्डतो ९ 0. ए. वृत्ति

° . ° ताम्‌ < 1). तया . तथा ^ 0. ° पृष्ठत्व०

१ 0. 0. गफ रेफ० १ ए. ° स्थिति° १२ 4. निष्काइ्य
0. 1. निःकारय १३3 ^. 19. किल १४ 0. &. तुक

१^ 0. श्लक्षु° १ . गणा#8 अनुस्वार

वरः १ की , ^>
“44
4

न्तः
५

ककन क

¢ / |
५. ६ , संगीतराजः . [ ततोहसः १
निबध्नीयात्‌ ततो जीवां समां वेणुमयीं मृदुम्‌ ।

लन्त्रीपत्रिकयोरन्तरडगुल\द्ितयायताम्‌ ॥५४।॥

यवसंमितविस्तारां नादजोवनहैतवे ।

नादं संजीवयत्येषा यतो जीदा ततः स्मृता ॥५५॥
तामेव च कलार पराहुस्तन्त्रीपत्रिकयोः कलम्‌ ।
संदिग्धदलेषतो * नादः कलनादरा कलां विदुः ।॥५६।

सुव॒त्ता त्रिगुणा श्लक्ष्णा दोरिका पक्ववेणुजा ।

द्वादशाङ्गुलदीर्घा त्त कनिष्ठा नखविस्तरा ॥५७॥१
मन्द्रस्थान-स्वरज्ञानकारणंः सुवलामूजुम्‌ । ` `“ : `
दण्डे तत्र निबध्नीयात्ुम्बकाधोऽड्गुलत्रये ॥॥५८॥।

एवंलक्षणलक्षयेयं वीणा स्यादेकतन्त्रिका ।

5.४3
"9 ;

क < 3
र 9 क र का उ नाजन ~ न प न म
ध्र ४ 44 ` ‰ ब्रजाम अनननाहुत कुलद कारकः गसग सत

------------------- क

५ ७..०४०.५.

प्रकृतिः सर्वबीणानामियं यस्मादिमामिमाः० ।५९॥।
स्वस्वरूपविनिदत्यै भासा ]गश्षः पर्युपासते ।
देहिकामुष्मिकफला %दर्तानात्‌ स्पदोनादियम्‌ ।\६०॥

ब्रह्महत्यादिषापानि दुष्टा स्पृष्टा व्यपोहति

शरुतिस्मृतीतिहासानामेष घण्टापयो मतः.“ ॥६१॥

द दण्डस्वरूपी भगवान्‌ (न. ) स (छ) म्भुरस्या मूनेगिरा १ ।

तन्त्रिका पार्वतौरूपा ककुभः कमलापतिः ॥६२॥।

पत्रिका कमला ब्रह्मा तुम्बं नाभिः सरस्वती ।

जीवा चकोरजीवातु- दारिका कोकतुष्टिकृत्‌ ॥६३॥
नागपाज्ञो नागराजस्तस्मादेषापि सर्वदा ।
सर्वदेवमयीत्वेन ^ सर्वकामफलप्रदा ।६४॥

अथ वादनविन्यासस्तस्याः सम्यक्‌ प्रकारयते ।

एतस्या दोरिकादेशो वामस्कन्वे निधीयते ।६५।

अधोवकत्रमधस्तुम्बमूच्वं स्यात्‌ तन्त्रिका यया ।
१४पार्षण्या दक्षिणपादस्य ककुभं धारयेत्ततः ॥६६॥

+ 0. ०008 अनुस्वार । २ ^. कलामप्राहु० 3 2. ०71४8 ° कयोः

। ४ ॥. ० इलेषते ^ 4. 0). स्तर० ६ र. ° कारणां
॥ ७ 0. 8 ° मिमाम्‌ < ^. एहिका० 1. 7. एकाहिका०
+ ^. 7. दना * ¢. मता १ 2. गिरात्‌
१२९ 4, 0711108 रेफ १३ ए. सकाम० १४ .4. 2. पाष्ण्यो

४ । ५ क ४ ५ १ ६ ६५24 ४: ॐ
एकवन्तरीरक्चणपरीक्णम्‌ १] दतीयो वायरननकोशः |
कध्िकां घव्यटस्तस्य कनिष्ठापृष्ठदेशगाम्‌ ।

हत्वा[ऊिष्ट्यानाभिकाया अडगुलयाःदुञ्चिताृतेः ॥६७।॥

पाश्वंलग्नां मध्यमायास्त्जन्या संप्रपीड्य च ।

ऊर््वाषः सारयेद्धौमान्‌ -सम्यक्‌ (ङ) नादस्य सिद्धये ।६८॥
कश्चिका सारणे त्यक्ता सारणात्तन्तरिकोपरि ।
अयं यः सम्यहस्तस्य न्यासः प्रोक्तो मयामलः ॥६९॥

स मन्तव्यः सारणाया (यां ४) बुधर्धारणकर्मणि ।

न्यस्तव्यो दक्षिणो हस्तः कलातो दरादज्ञागुले ॥।७०।।

तनयां स्वरानुबन्धेन सम्यगृध्वंमघस्तथा ।
सारयेच्च^ तमन्यत्रोपरिवाद्याद्‌ विदांवरः ॥७१॥

नोध्वं वक्ष: स्यलान्नेयः, ^कचिक्ायाः क्रिया पुनः ।
सारणेत्युच्यते सा तु चतुर्धा परिकीतिता ।७२॥

उत्‌ ]क्षिप्ता[ऽ]्या सन्निविष्टा चोभयौ कम्पितेति च ।

*उत्प्लृत्य या परित्यज्य स्पुष्टां स्पष्टां तु तन्तरिकाम्‌ ॥७२।
याति तचत्यन्तरं या तु "“सोत्किप्ता सारणा भवेत्‌ ।
भङ्ग्यन्तरेण *^स्युष्ट्वेव तन्त्र +* यत्रापसर्पति ।।७४।।

सा सन्निविष्टा भणिता सारणा "कृष्णभूमुजा ।
क्वचिदुल्कषिप्तिकारूपा क्वचित्‌ स्यात्‌ सन्निविष्टिका ॥७५॥।
एवं क्रियाद्वयं या तु संस्पृशेत्‌ सोभयो मता ।
कञ्िकायाः कम्पनेन स्वरस्यानेषु कम्पिता ॥७६॥

१४धातः पतच संलेख उतल्लेखरचावलेखकः ।
भ्रमरः ^“सन्धितइचछिन्नो नखकतरिकेत्यमी ॥।७७।।

श्यापारा वैणिकः स्याता नव दक्षिणहुस्तजा[:] ।
_स्षषूरितः खशि (सि) तश्चेति यं स्याद्‌ वामहस्तजम्‌ ॥७८।॥

१ 4. संपीड्य २ 2. सम्यग्‌ 3 4. 10018 111८6 त्कक्ता `
४ 0. ४. सारणेया ५ 7. सारयेत्तच० 7. सारयेत्तज्व०

९ ^. कम्बिकायाः ७ ]). 70. सन्निकृष्टा
< 4. चोभय 1). 2. चोभयि ^ 0. 2. उत्सुत्य
१ ). >. साल्कषप्ता १ 9. स्पृष्टेव १२ 4. 2. त्वरी `

१ 0. 7. कुमर १४ 9. घाताः पाताश्च ^ 4. 1). सन्वितः छिन्नो

घोषो विन्दु रेफदच मूछना शुकववत्रकः+
निष्कोटितोध्वंचन्द्ररच स्ललितश्चाधंकर्तरी ॥७९॥
भ्रसारः कुहरश्चैव तलहस्तच कतंरी ।
उभयोः करयोरेते ब्यापारा[:]अस्यस््योददा ।।८०॥॥
*पाण्योरपि भवन्तौह नामान्येतानि तत्त्वतः ॥
अथ लक्षणमेतेषामुच्यते “कृष्णभूभुजा ॥८ १॥
तन्त्रिका हन्ति यद्यत्र मध्यमाकरान्ततजंनो ।
वैरिणां घातदक्षेण तदा[ऽऽ घात इतीरितः ।८२॥
॥। इति घातः ॥१॥

क

; कन
५

च्व

आहन्ति तन्त्रिकां गाढं तजनो केवला यदा ।
वैरिणां दु्गपातज्ञस्तदा पातमिहातब्रवौत्‌ ।८३॥
॥ इति पातः ॥२॥

अन्तयंदा समाहन्ति तजनो तन्त्रिकामिह्‌ ।
तदा बणिकवर्येण राज्ञा संलेख ईरितः ॥८४।
॥ इति संलेखः ॥३॥

ॐ

तन्तिका^~मन्तराहन्ति मध्यमा केवला यदि ।
्रज्ञोल्लेखविशेषज्स्तदोल्लेखमिहाम्यधात्‌ ।॥८५॥
॥ इत्युल्लेखः ॥४॥
मध्यमा बहिराहन्ति केवला तन्त्रिका (कां) यदा ।
तदा[ऽ]वलेख इत्युक्तो वैणिकप्रामभूमृता ।\८६॥।
॥। इत्यवलेखः ॥५।
आहुः संलेखावलेखावन्याङगुल्यापि केचन ॥८७॥

ङ सकु णना कुष नण समान हत णज क ज णन ०.0
^ 4 ५४ “+: ५“ 4 पः ; ४ (+ 4.2
0 ५२ 4. # १ ‡ क: = ॐ

४ & 9

॥॥ इति वा^° संलेखावकेखौ ॥

चतस्रोऽडगुलयो यत्र घ्नन्त्यन्तस्तन्त्िकां यदा ।
कमात्शी (च्छी ) घ्रं तदा प्राह श्रमरं ्रमर्वाजितः ॥८८॥
॥ इति भ्रमरः ॥६॥
मध्यमा[ऽ|नामिके तन्त्री (न्त्री) बहिर्यंद्याहतः क्वचित्‌ ।
तदा वेणिकवृन्देदः सन्धितं वक्ति भूपतिः ॥८९॥
॥ इति सन्धितः ॥॥७॥।
१ 4. ° वक्त्रतः २ 4. निकुद्ितो° 1). निःकूटितो° 7. कूटितो°
3 3. व्यापारस्तु ४ 0. ४. पाण्येर
“५ 0. 9. कुभ ६ ^. तन्विका
७ ^. 1. अहन्ति < ^. तन्त्िकां ५ 4. तान्तिका
.‡ ° 4. 0. ०पातवा + ]). 2. प्राहु (7. ° मरं)

=

{9 यन्न

` [ वतोहासः १ त

एकतन्त्रीछक्षणपरीक्षणम्‌ १] तीयो वा्रत्कोशचः €
तर्जनौपारवसंलग्ना तन्त्रिका नाम या यदा ।
बहिराहन्यते प्राह॒ तदा छिन्नमच्छिन्नधीः ॥९०॥
॥ इतिच्छिन्नः ॥८॥
चतुभि-नंखरेयं तर श्रं दक्षिणहस्तजैः ।
मादाहन्यते तन्त्र तदा स्यान्नखक्तंरी ॥९१॥

॥ इति नखकर्तरी ॥९॥
॥ इति नवदक्षिणहस्तव्यापाराः ॥

तन्त्रिकापुष्ठसंदिलष्टा सारणा यत्र कम्पते ।
तदा स्फुरित इत्युक्तो विस्फुरन्मतिशालिना ॥९२॥
॥ इति स्फुरितः ॥१॥

॥ इति खसितः ।।२॥

मुहुः^ प्रषणे तन्त्र्याःउ खसितः कञिक।कृते* ।९३॥

॥। इति “वामहस्तव्यापारद्रयम्‌ः ॥

कनिष्ठाकचिकाम्यां वा यत्र तन्त्री प्रहन्यते ।
कर्तरी चाडगुष्ठपाइवं लग्ना वा घोषकस्तदा ।९४॥
॥ इति घोषः ॥१॥
बहिरदक्षानामिकयाधातात्तन्त्रोभवो घ्वनिः ।
धायते वामतर्जन्या यदा बिन्दुस्तदा भवेत्‌ ॥९५।।
॥ इति बिन्दुः ॥२॥
दक्षिणानामया तन्त्री यदान्तः संप्रहन्यते ।
वाममध्यमया बाह्य रेफो नाम भवेत्तदा ॥९६॥
॥ इति रेफः ॥३॥
उद्वेष्टपरिवर्ताम्यां करे भ्राम्यति दक्षिणे ।
स्वरस्थाने दृतं तन्त्यां कम्पिता यत्र संति ॥
ञ्चिका, मूरखनासंल (:) * करोऽसौ कतित बुः ॥९७॥
॥ इति मूर्छना ॥४॥
स करः शुकवक्त्र (:) स्याद्यत्र तन्त्र्या (तन्त्यां) प्रतन्यते ।
तजन्यड्गुष्ठयोः क्षिप्रमग्रभागेन क्षणम्‌ ॥९८॥
॥ इति शुकववत्रः ।।५।।

१ ^. नखरं ° २ 4. 2. 0100710 विसर्गे

3 4, [). 01071 विसं ४ ^. 1). ४११ विसं
५). 7. * हस्तस्य ९ ^. व्यापारा० ७ 0. ग8 वा

< ‰. 7९४५8 आकम्पिता {07 तन्त्यां कम्पिता ५ 4. ° संनो). ¢. संज्ञा
५

णा सण

4

(ज ० ~ 2 =

१०

„ १ 4. ए. 00१४ अनुस्वार

४ :. संगीतराजः
यत्र परदेहिनौ तरनव हन्ति सरारणया विना ।

१

॥ इति निःको (निष्को) टितः ॥६॥

कनिष्ठाडगुष्ठो ८.९७ यत्र तन्त्रीसहैव नु ।
अर्घचन्द्रं * तदा भ्राह्‌ पूणं : ॥१००॥
॥ इत्यर्धचन््रः ।७॥

हन्ति “वामकरस्तन्त् किप्रमुलिक्षप्य कञ्निकाम्‌ ।
क्तरीदक्षिणः *पाणिर्यत्रासौ स्खलितो भवेत्‌ ॥१०१॥ .
- ॥ इति स्खलितः ॥८॥
कतरी: कुरते हस्तो दक्षिणो, यत्र तन्तरिकाम्‌ ।
हन्ति सारणया वामः, प्राह तामर्घकर्तरी (म्‌) ॥१०२॥
॥ इत्यधेकतंरो ।॥।९॥
तलत संकुचिताडगष्ठे चतुरड्गुलिसंहतो ।
कनिष्ठातजंनोपावंस्पजस्तन्थाः भ्रसारकः ॥१०३।
॥ इति प्रसारः ॥१०॥

साङ्गुष्ठाङ्गुलयो यत्र किचिदाकुञ्चितीकृताः ।
कनिष्ठाङ्गुष्ठसंस्पर्ाच्याः^ कहर उच्यते ॥१०४॥
॥ इति कुहरः ॥११॥

तलेन दक्षिणो हन्ति तन्त्रिकां यत्र तां पुनः 1
वामः१० स्पुज्षति"" तर्जन्या तलहस्तस्तदा भवेत्‌ १०५
॥ इति तलहुस्तः ॥१२॥
चतस्रोऽङ्गुलयो यत्र क्रमेण करयो दरयो ।
घ्नन्ति तन्त्री १२ द्रुतं बाह्ये "3 कर्तरी कौतिता तदा ॥१०६॥
॥ इति कतरी ॥१३॥
॥ इति त्रयोदश्ोभयहस्तव्यापाराः ॥

विः (रि) भ्रकारा मया प्रोक्ता ये हस्ताः समवायतः ।
तेषां बादनविन्यासो १४ वाद्यमित्युच्यते बुधैः ॥१०७।१

२ ५. निःकोटत {). ‰. नि.कोटित

४ 4. 9. ० अनुस्वार
९ 4. पाणियत्रासौ अ ^. स्वक्िता
< ^. 2. ०फो४ अनुस्वार ९ 4. 1. ०0 विसर्गे
१ 4. . वाम 7. वामा ११ 4. स्पृश्यति _
१२ 4. 0. 00११४ अनुस्वार = १° 1). 1. बाहो १४ 4. ° न्यसे

3 4. स्पृरयतो 7. ‰. स्पुष्टतो
५ 2. 0. वाककर०

[स्रः ९ 4

ई।

पकतन्त्रीकषणपरीकषणम्‌ १] दृतीयो बाद्यरत्रकोश्चः १९

. तद्यथा कमतः (तश्‌) छन्दस्ततो धारा च %ंकुटी ॥
कद्ाल च तथा बस्तुसंलकं च दताभिषम्‌ ।\१०८१॥

गजलोलं दण्डकं चोपरिवाद्यमतः परम्‌ । -
तथा भपक्षिरुतं वारमित्थं दशविधं च तत्‌ । १०९॥

बहुधा यत्र उवतेते खसितस्फुरितौ करौ ।
तारस्थानस्पृशौ स स्याच्छन्दो यतिविभूषणः ॥११०॥
॥ इतिच्छन्दः ।॥१॥।

धारा सा[ऽनुषदं यस्यामुत्क्षेपपरिव्तंकौ
कर्तरी-रेफसं्ञौ च तथंवोल्लेखरेफकोौ ॥
मृचना-स्वलितौ वेति केऽप्यूचुरिह* तद्विदः ॥१११॥
६ ॥ इति धारा ॥२॥
केकुटी^ सातु विज्ञेया यत्र ते क्रमतः कराः ।
शुकवकत्रः स्फुरितको घोषः: स्यादर्घकर्तरी ॥११२॥
१०५ ॥ इति कंकुटी ॥३॥
क्लं तटूवेद्‌ वाद्यं यत्र <स्फ्रितसं श्रमः ।
मृत्‌ सन्मू (संमू ) छनं भूयः कतं र-त्रिकसंयुतम्‌ ॥११३॥
॥ इति कड्धुमलम्‌ ॥४॥

°तद्‌ वाद्यं वस्तुसंज्ञं स्याद्‌ यत्रैते क्रमतः कराः ।

कतरी खसितइचेव कुहरस्तारसंस्पशः ॥११४॥

4 ् ॥ इति वस्तु*° ॥५॥
क्रमेण कतंरी यत्र खशि (सि) तः कुहरस्तथा ।

रेफड्च भ्रमरो घोपस्तद्वाद्यं दतमुच्यते ।११५॥
॥ इति दूतम्‌ ॥६॥

भूरिशो” मूछनायुक्तं करतरीस्फ्रिताकुलम्‌ ।
खसितचेव तद्वाद्यं गजलोलमुदाहूतम्‌ ॥११६॥
॥ इति गजलीलम्‌ ॥॥७॥
स्खलितो १२ मूछंना चेवं कतरी रेफसंल्कः ।
खसितचेति यत्र स्युस्तद्वाद्यं दण्डकं विदुः ॥ ११७
१ इति दण्डकम्‌ ॥\८॥

१ ^. कटुकी 7. 7. केकुटी

२ ए. पक्ष
3 ^. वर्तयेते 1. वतते ४ 7 करिह ५ 4. कौकुटी
९ 4. 0171105 विसगं अ 4. 1). कौकृटी < 0. ¢. स्फुरति
* 4. तदाद १० 4. 8008 विसगं +" 0. . मूरिभिर्मूर
१२ 4. [. स्वकितौ

<=

१२

१ 4. निष्कटित ० 1. निष्कोडित०

संगीतराजः

विक्षेपपरिवत्ताम्यामुपेतं केचिदूचिरे ।
मूच्छनास्खलितास्यां च दण्डकास्यं विनाकृतम्‌ ।११८॥

॥ इति वा दण्डकम्‌ ॥८॥

रेफः कतंरिका ^निष्कोटितश्च तलहुस्तकः ।
ऊ्वधिोगामिन। (नो) यत्र तत्‌ स्यादुपरिवाद्यकम्‌ ॥११९॥।

॥ इत्युपरिवाद्यम्‌ ॥९॥
यत्रेते सकल्गा हस्ताः क्रियन्ते बहुधा क्रमात्‌ ।
तत्पक्षिरतभित्युवतं वाद्यं विद्यावतां वरः ॥१२०॥

॥ इति पक्षिर्तम्‌ ॥१०॥

।। इति ददाविधं वाद्यम्‌ ॥
एतद्‌ वाद्यं द्विधा जेयं सकलं निष्कलं तथा ।
तदेतत्‌ सकलं ज्ञेयं यत्र संजायते ध्वनिः ॥१२१॥

तन्तरीसंलग्नजोवाया 3 मेघगजितसन्निभः ।
अपरे[ऽ]परथा[ऽ]प्याहुः सकलं तद्ययोच्यते ।।१२२॥१

सार्यते कञ्िका यत्र तर्जनीस्परहीवजितम्‌ ।
तद्वाद्यं सकलं ज्ञेयं दोरिका-पत्रिकावधि ॥१२३॥
ए । । ॥ इति सकलम्‌ ॥
८ निषादस्वरतो नादः” कश्चिका यत्र सार्यते ।
सपुशोत्‌ प्रदेशिनी तन्त्री? कलां (ला) यत्रापनीयते ।) १२४
विन्दुनिष्पत्तये वाद्यं तदुक्तं निष्कलं वुधैः ।
तजंनी-कञ्चिका-त्यागात्‌ ° सुक्ष्मो नादोऽत्र जायते । १२५॥
क्चिकासारणा मत्र केचिदामध्यम“-स्वरम्‌ ।
अवोचन्तिति संप्रोक्तं वाद्यं निष्कलसंज्ञकम्‌ ^° ।१२६॥
। ॥ इति निष्कलम्‌ ॥
इत्येकतन्त्रीवोणेयं मया प्रोक्ता यथामति ।
शुत्यादिक्रमतो गौतनिष्पत्तिरिह्‌ दुरयताम्‌ ॥१२७॥

शिक्षाम्यासवह्ादव्र जायते धुतिधौरपि ।
विभागात्‌ स्वरदेशानां यथास्वमिह तत्त्वतः ॥१२८॥

२ 1. ४. ° वाद्यकम्‌

3 [). 2. ° जीवातो ४ 9. 0018 {118 रला8€ 811 {176 1९2४ 011९.
^ ^. 0४8 विसर्ग ^ 4. 070४8 अनुस्वार » 4. त्यागा सोक्ष्मो

< ^. 0. ° सारिणा मात्रः 2. सारिणामात्र ९ 4. 7. ४५ विसर्गं
१ 0. 2. ° संजितम्‌ ।

। व
एकतन्त्रीखक्षणपरीक्षणम्‌ १] ठृतीयो वायरत्रकोश्चः १३
एवते स्वरपरममू्ना्पि बष्यते ॥ |

अष्टादशाड्गुले वंशे प्रथमे सप्तके मया ।॥१२९॥

ब्ष्यते स्वररनध्ाणां यतस्यानं तदिह्‌ स्फुटम्‌ ।
स्वराणामपि विज्ञेयं कित्वारोहयादिवर्णगा! ।१३०॥

अधराधरता पूर्वमेवेह प्रतिपादिता ।
मध्यमे सप्तके चेव तृतोये सप्तकेऽपि च ॥१३१॥
द्विगुणं द्विगुणं जेयं पू्वस्मादृत्तरोत्तरम्‌ ।
एवमत्र स्वरस्यानान्यङ्ूानि (न्यङकयानि ) प्राज्ञसत्तमैः ॥।
४कालसेननुपाधीडोपदेशं प्राप्य युक्तितः ॥ १३२

एतस्या अभिधाद्रनद्रं जनको धोषकस्तथा ।
यतो तयोनं भिन्ने“ स्तो लकषमणी ‹लकंमवत्मंनि ॥१३३॥
॥ इत्येकतन्तरी-लक्षणम्‌ ॥

येनैकतन्त्री क्रियते सर्वोर्वाहापरिग्रहः ।

°तेनैकतन्त्रौ गदिता श्रोतुः पापापनुत्तये ॥१३४॥

इति शोराजाधिराज-महीमहेन्द्र“-श्रीकालसेनेन विरचिते संगोतराजे षोडशसाहल्यां
संगोतमीमांसायां वाद्यरत्नकोशे ततोल्लासे एकतन्त्रीलक्षणं प्रथमं परीक्षणं“ समाप्तम्‌ ॥

१ [). 0. वर्णना (ता?) > ^. अघराधता {). अघराघर्ता

3 ‰. प्रतिपाद्यतो ४ 0. ए. कुम्भकणं० “ ]). ए. भिन्नो
६ ]). लक्ष० ए. लक्ष्य० अ 4. 1). तेनक० ।
< 0. ‰. ° कुम्भक्णंमहीमटेन्दरेण

५ 0. 2. गण कालसेनेन

+ 4. 0105 परीक्षणम्‌

+

^

{

1.
=
|.
£:
॥ ५
0
1
:
|
॥
।
|
|

(१
|#
१
|

नङुलादि नाम द्वितीयं परीक्षणम्‌

न कुलं कलितं यस्याकलस्य कलनाविदा) ।
नमस्तस्मे कुलाचारसमयाकलितत्मने ॥ १॥

नकुलत्रितन्त्िकेः स्यातां द्वित्रितन्त्रिकठे कमात्‌ ।
दण्डाग्रतो तयोस्त्यक्ता (क्त्वा) मुष्टिद्न्द्रमतःपरम्‌ \\२॥

तुम्बस्य बन्धनं कायमेकतन्त्रीवदेतयोः ।
राजोपदेशतः कार्यं स्वररागप्रकाडनम्‌ ॥\२।।

कायं कोणेन विदृषा केचिदत्र प्रचक्षते ।
श्रीणि तुम्बानि तिस्तेहच तनत्यो मन््रादिषु त्रिषु ॥।४॥।

स्थानेषु युक्तिमाधित्य बन्धनीया प्रयत्नतः ।
शारी गन्धर्वंवीणा च पद्मवीणा स्वराद्धिका “ ।\५॥

नादवेदी श्रृतिपतिरिति देश्ीविदो विदुः ।
षड्वीणा दण्डमानं तु क्रमादासां निरूप्यते ॥६।।

दण्डमानं तु नकुले मृष्टय (:) स्यस्त्रयोदश ।
त्रितन्त्रिकायामटिष्टमेकादश च मुष्टयः ॥७॥

शाड्र्यादित्रिषु वीणासु स्यात्‌ तुम्बद्टितयं तया ।
तन्त्रीत्रये दण्डमानं सार्धाः “स्युदंजञमुष्टयः ॥८।॥।

स्वराङ्ग्यां तुम्बमेकं तु तन्त्रीणां त्रितयं तथा ।
दण्डमानमयास्यां तु सार्धाः; -स्यर्दशमुष्टयः ।॥९॥

दण्डमानं नादवेद्यां “सपादा “दडमुष्टयः ।

तिन्नस्तन्त्यस्तुम्बके १ दरे तथा श्रुतिपतिभवेत्‌ ॥१०॥
१ 0. 7. विना
1). 7. ° तन्त्यौ स्यातां {116 1९बता7द्ु ०1 ^. (गाकषा085 00९ ९20४
81190016 1 ॥16 एड? 00, पा 1 088 [ष्या ह्ार्ला षटि
€1९€ ० 8€८0प्रा# ग 108 10€7116व्। 00.

॥,।

3 9. चक्ष्यते ४ 0. ‰. स्वरङ्किका “^ 1‰. स्यादृशमुष्टयः
६ 4. 1). ग070 विसगं ° 3. स्यादृश० 1. स्यादश०
< 4. संपदा ९. ° तुष्टयः

१० 2), ° स्तंस्तुम्बके 1. 0111108 ० स्तंत्य०

ठृतीयो बा्यरननकोशचः १५

दशमुष्टिमिता दण्डे त्रितन्दयेककतुभ्बिका ।
चित्रः स्यात्‌ सप्ततन्त्रीभिर्नवभिः- स्याद्‌ विपर्चिका ॥११॥

न तत्र विस्तरः3 कार्यो नाति (स्ति) यल्लोकव्मनि ।
-कोणाइ्गुलोभ्यामनयोर्वादनं तद्विदो विदुः ॥१२॥

नकुखादिपरीक्षणम्‌ २]

चित्राडगुल्टौवादनीया कोणवाद्या विपञ्चिका ।
इति व्यवस्थामनयोर्वादने केचनाम्यधुः ।१३॥

अथालापविदग्धेनालापिनी “लक्ष्यते स्फुटा ।
सार्घहस्तो भवेद्‌ दण्डो वेणवः खादि रोऽयवा ॥ १४॥

सुवृत्तः सरलः इलक्ष्णो प्रन्थिव्रणभिदोज्सितः ।
स्वदे्यंमानत (:) इलकष्णं सुषिरं दधदन्तरा ॥१५॥
*दवित्राडगुलपरीणाहो मध्येः कू्वदुन्नतम्‌ ।
यवद्वयमितं पिण्डे देये दयडगुलसम्मितम्‌ ॥ १६॥
विस्तारेऽङ्गुलमात्रं तु ककुभं दधदुन्मुखम्‌ ।
*कोलामलकतुल्येन ^र्ध्रेणाधो विभूषितम्‌ ॥ १७॥
दण्डववत्रप्रविष्टेनः १स (सु) शलक्ष्णेन समेन च ।
चतुरङ्गुलदे्ध्यण शङ्कुना च विराजितम्‌ ॥१८॥
, पत्रिकारहितं तस्मिन्‌ दण्डस्याग्रा्िबध्यते ।
षडङ्गुलानि सत्यज्य तुम्बमष्टादशाङ्गुलम्‌ ॥।१९॥

१"परीणाहे वक्त्रदेशे चतुरङ्गुलसम्मितम्‌ ।
तदन्तरा भवेघ्नाभिर्दन्तिदन्तविनिमिता ॥२०॥

१हेमादिरचिता वा स्यात्‌ समा तालफलाकृतिः ।
नागपादोन बध्नीयात्‌ तुम्बादूध्वं तु दोरकम्‌ ।२१॥

तत्र मेषान्तरजां तन्त्रो पटसुत्रमयौमयो*उ ।
कापसिसूत्रजां “वाय नागपाशे निवेदयताम्‌ ॥२२॥।

१ €. ६. २. भण 110-12 णि 11-13 ४०४९.
२ ^, [). ग} विसगं 3 ^. विस्मयः ४ ][). गीणां० ]. गौणां०
५ ^. क्षते 0. लक्षते * ध. 8. 1. ४ 241-56 0 16-87 80०९९.

९ 0. 0. मध्य ^ 1. 7. कालामलक० < 1. 9. दण्डेनाघो°
९ 1). 2. ° प्रवेशेन + 1४. सुदिलक्ष्येण ११ 10. परिणाह
१२ ‰. होमादि १३ 4. ). ° मथं 2. ° मये १४. 2. वास्मिन्‌

१६

संगीवराजः [ ततोहसः १

आकृष्य ^ककुभस्याघः कीलके साघु वेष्टयेत्‌ ।
दशमुष्टिमितं दण्डमस्याः केचिद्‌ बभाषिरे ॥२३॥

रक्तचन्दनजो दण्डः सर्ववीणासु वेष्यते । ।

अन्याभ्यो भेदकं प्राहुरस्यामेतत्‌त्रयं विदः ॥२४॥
ख (क) परं नारिकेरस्य पत्रिका वेणुदोरिका ।
च्रीण्येतानि निबध्यन्ते बुधेरस्यां कदाचन ।।२५।

उपवक्ष (:) स्थलं तुम्बमधोवकत्रं निधाय च ।

` वामाड्गुष्ठेन तस्याय मलमूत्पीडच यत्नतः ॥।२६॥।

धृत्वा तां मध्यमाङ्गुल्या द्षस्यानामया|[ऽ [थवा ।
बिन्दुहुस्तेन वा बिन्दुधातुवद्‌ दादयेत्‌ सुधोः ।२७॥

“मन्दरे मध्ये तथा तारे स्वरव्यक्तिर्यथा भवेत्‌ }
तस्यां ` दक्षिणहस्तस्य तजन्या्ङ्गुलित्रयात्‌ ॥२८॥

त्रयः स्वरा[ः] स्युः षड्जाद्या मध्यमाद्याः स्वरा[:] पुनः ।
चत्वारो वामहस्तस्य त्जन्यादिचतुष्टयात्‌ ॥२९॥

५इति केचित्‌ स्वरव्यक्तिमन्यथा मन्वते बुधाः ।
षडज[:] स्यान्मुक्तया तत्या तजंन्या ऋषभस्वरः ।॥२०॥।

गान्धारं मध्यमा सुते ततो दक्षिणपाणितः।
मध्यमो मुक्तया तकया पञ्चमस्तजंनोभवः ॥।३१।॥

धैवतः स्यान्मध्यमया निषादस्तु कनिष्ठया ।
वामहस्तस्थया केचिदट्चुरुक्तप्रकारतः ॥३२॥

वामहस्तस्य तजंन्याद्यङ्गुलोभिः स्वरोदयम्‌ ।
स्युरारोहावरोहाम्यां सप्तकद्धितये स्वराः ॥३३॥
गृहीत्वा[ऽऽ]लापिर्णी[ नी ] वीणां स्वरेरेतेः प्रयुक्तितः ।
आलापे द्विविधं रागकदम्बं^ चित्रघातुकम्‌ ।।३४।।

नाङ्गुलीनियमो ज्ञेयो °रागालापनक्मंणि ।
उक्तस्तत्र मत ङ्गाः स्वराणां नियमो यतः ॥३५।।

> +5 रु १
(2

१ ५. 70. ककुभस्यास्याघः २ [. 2. चेष्यते
3 [). [. नाल्िकिरस्य ४ ‰. न बर््येते

५ ॥ . मन्रमध्ये ६ [). 9. 0101 अनुस्व(र॒ अ 1). 0. इह

८ 4. कमवं १ 1. रागारुपन०

ध
11
: )

नकुरादिपरीक्षणम्‌ २ | ठृतीयो वायरतरकोश्चः ९
गायेद्‌ गीतं निबद्धं च *यतितालल्यान्वितम्‌ ।
केचिदन्र स्वरोत्पति वदन्त्यविदितक्रमाः ॥२६॥

करदन्द्राइगुलोचारग्रचारणवज्ञानुगाम्‌ ।
श्लोकदुष्टतया तच्च तन्मतं नाद्वियामहे ॥३७॥

॥ इत्यालापिनीलक्षणम्‌ ॥

\. दण्डः पिनाक्यां घनृषः स पञ्चाङगुलसम्मितः ।
सा्धहस्तो भवेद्‌ देधे स्यात्‌ सपादाड्गुलिद्रय[म्‌ ] ॥३८॥
भमध्यविस्तारतस्तस्मिन्‌ शिखान्ते स्यादधस्तनीम्‌ (नौ) ।
आयामेऽङगुलिमानेन सपादाडगुलिसम्मिता^ ।२३९॥

अस्मिनूर्ध्वा शिखा प्रोक्ता सपादाङ्गुलपिण्डको ।
. कर्तव्यो ख (खे) टको स्यातां देये चाइ्गुलसम्मितौ ॥४०॥।
पादोनाड्गुलमानौ वा संलग्नौ निकटे तयोः ।
वुम्बके चरणन्यूनाड्गुलदन््रमुपान्तयोः ॥४१॥
विस्तारे धनुषो मानं बध्नौयाच्छिखयोर्गुणम्‌ ।
कोणोऽन्यो वादनाय स्यादड्गुलान्येकविशतिः ॥४२॥

पादोनमङ्गृलं मानमायामे ^त[च्‌ ]छिखाद्रयम्‌ ।
त्यक्ता (क्त्वा) शिखाद्रयस्यान्ते त्रि(तृ)तीयांशोनमड्गुलम्‌ ।४३।।

मुष्टिरस्य भवेत्‌ सोऽय विस्तारे त्र्यङ्गुलो भवेत्‌ ।
अदववालधिकेशो[त्‌ ]थो गुणः कोणस्य कल्प (ल्प्य ) ते ॥४४।
पटूम्य^माकम्यते तुम्बं भुवि “न्यस्तमधोमुखम्‌ । .
< स्कन्धस्योर्ध्वा ^ “पिनाको या त[च्‌]छिखा, तत्र संधितम्‌ ॥४५॥

तुम्बमूरध्व॑मुखं वामहस्तेनाक्रम्य तद्गुणम्‌ ।
१ १दक्षहृस्तस्यधनुषो रालासंलिप्तया ज्यया ॥४६॥।
१ 4. यदि २ 4. लोकदुष्ट ०
3 &. 8. ९. ए 40217 णि 38-57 १००४९.
४ ॥. ° विस्तातर० “ . ° सम्मिताम्‌ ६ ^. खिखा

७ ^. पादा० पादौ “< ^. 00108 त
९ ॥. ४११8३ नि° 407९ न्य 2. °मघोमृखः

११ ‰. ° हुस्तर्च

१० ४. पिनीकीयात्‌

॥.

नुः
भ - त्द्‌

४०१

क्‌ -जक > ^~ ^= नका ान्क

४ । श ' #; ~ #

र मक कु कपण ण्‌ सन्‌ मप
र २ १८. ४ न

न वि मिव ग =
त ङ्कः 9 $ १ (> + ॐ
~ $ 23 4.1

, 1 त ब + द; + ~

संगीतराजः [ तवोहासः १

बादयेकलिपुणद्चास्यां \ स्वरस्थानानि कल्पयेत्‌ ।
एकतन्तरीवदधराघरतारतयाः बुधः ।\४७॥।

पिनाकौलक्षणं प्रोक्तं पिनाकीपदसेविना ॥४४८।॥
< ॥ इति प्नाकरोलक्षणम्‌ ॥
योच्यते मया सम्यग्वीणा निःशङ्धुसंज्ञिका ।
रक्तत्नन्दनजा सा स्या[च्‌ ]छाकदारुभवा[ऽ ]यवा ॥४९॥
घटि्ंशदड्गुले काष्ठेऽधस्ये[ऽ|न्यस्मिन्निबध्यते १
स्योल्येनालपनीतुल्ये प्राग्रा[त्‌ त्यक्ता (क्त्वा) [ऽ]डगुलद्वयम्‌ ॥५०॥।
तन्त्री, ततस्त्वधस्ताच्च बध्नीयात्तुम्बकं दृढम्‌ ।
*न्धप्रान्तातिरिक्तेऽबे तन्त्रो देये * चतुष्करा ॥५१।

उपरिस्थे क्वचित्‌ काष्ठे प्रान्तेनेकेन केनचित्‌ ।
्रान्तान्तरेण बध्नीयाद्‌ दारं तत्‌ कुञ्चिताकृतौ ।\५२॥।

भूलग्नबाह्यपादर्वायां जङ्घायां वामपादर्वतः ।
वामोरमूाकान्ताग्र न्यस्याक्रम्य तु जङघया ।॥५३॥।

वामादितरया तस्य (स्यां ) पिनाक्यामिव वादनम्‌ ।
धनुषा वामहस्तस्यतुम्बकेन च सारणा ॥५४।।

आपद्रचरमकृतां पेली शुष्कां कोणय्‌ तां स्वराम्‌ 1
वामेनादाय हस्तेन तत्कोणेनायवा भवेत्‌ ॥५५॥

सारणा यत्र वीणासौ त्रिस्थानस्वरहेतुतः ।
ध्रिस्यानरागव्यक्त (क्त्य ) थं “कृष्णभूपेन कौतिता ॥।५६॥

इति निःशङ्कुमल्लेन वीणा निःदाङ्ूसंजञिका ।
निःशषद्धुमतविज्ञेन “निःश निरचलीहृता ॥५७॥

॥ इति निःशङ्वीणा ॥

वितस्तिसम्मितो दैध्ये दण्डो* रावणहुस्तके ।
पञ्चाङ्गुलपरि (री) णाहो ष्याप्तं (प्तय ) कमुखरनध्नयुक्‌ ।॥५८॥।
१ 4. ० श्चासां 7. वास्या २ 1. 7. तारयता 3 4. 1. ° स्तत°

४ 8. ‰. वध्य (शा. 412) “ 4. दैष्यं
8 9. ०118 {78 110९ ४० ४16 पलप ०९, = 7. कुम्भ
< 8." ““त्रिण निःशङ्क ५ 0. ६. दण्डे

4

4 "क
(^

| नकुखादिपरीक्षणम्‌ २ ] ठृतीयो वाधरन्रकोश्षः १९

अग्रादडगुलदेश[5 त्र ^ शडक्वथं सुषिरं भवेत्‌ ।
तदूध्वं टन्त्रकार्ध ` पूववत्‌ परिकल्पयेत्‌ ।।५९।।

वडाडगुलायतां क्रां चतुरड्गुलमानताम्‌ ।
ररक्ने प्रविदयावरिष्टां नालिकेरस्य खर्परे ॥६०॥

तिरदचौनोभयमुखे रध्रविन्यस्ततन्मुखे ।
अध्नीयात्‌ सुद्ढोकृत्य नादनिष्पत्तिहेतवे ॥६१॥

ऽखरपरस्योध्वं “रन्ध्रे तु चतुरडगुलविस्तृते ।
शुष्क^-चर्मावपिहिते जौवां संस्थाप्य वैणवीम्‌ ॥६२।॥।

¶तिर्यग्रन्ध्रविनिर्यातिां * क्ाप्रे बन्धये[द्‌ ] दृढम्‌ ।
कञ्चिका “गवलोत्था स्याद्‌ यद्वा वेणुसमुत्थिता ।।६३॥
अहववालकरृतां तन्त्री तत्रेवाबध्य सारयेत्‌ ।
रधर प्रविश्य^ तां तन्त्री योजये[ च्‌ | छडकुना दृढम्‌ ।६४॥
यावत्तन््री दढा तावत्तं शङ्करं नामये[च्‌ छनैः ।
वामहस्ताडगुष्ठकेन शङ्कुमूलं निपौडय च ।६५।।
तन्त्रिकायां निवेश्यान्याश्चतस्न °-श्चाइगुलो - ^ १ दृढम्‌ ।
कोणं दक्षिणहस्तेन वादनाथं यथा पुरा ॥६६॥

धृत्वा वादनतत्त्वज्ञो वादयेच्च † * यथाविधि ।
पुवं १३ स्वरगताध्याये ये स्वराः पूर्वपक्षतः ।॥६७॥

रावणीयमतज्ञेन कालसेनेन १४ दशिता: ।
"ते चत्वार-१श्चतसुभिरङ्गुलोभिः क्रमादिह ॥।६८॥

ज्ञेया ° रावणहस्ते[ऽ र द्विगुणा रावणोदितितः ।
रावणारिग्रसादाप्तपरसाम्नाज्यसंपदा ॥६९॥

१ 0. ४-तु २ 4. ° रब्धं

31). 0. करप॑र० ५" 4. ४११8 अनुस्वार ‰ ५. तीर्यग्‌ 1). तिरय
७ ^. ° निर्यात्‌ < 7. 7. गवलोवा ^. 100]६8 11]२€ गवलोच्छा

+ ^. २११३ अनुस्वार [). 2. प्रवेश्य

१० 1. ° इचतस्ता ११ ६. 0. ०५ रेफ

१२ ). वादयेत 1. वादयेत्‌ १३ 4. 0171108 अनुस्वार 1. पूरवंगंत ०
१४ 1). 9. कुंभकर्णेन भूभुजा (दशिताः 10९1182 1५1४०९0 ४ भूभुजा)
^“ ^. तेन १६ \. °चतसु°

+ 0. ए. जेय

२० संगीतराजः [ वोहलासः १

अरातिरावणेनायमुक्तो रावणहस्तकः ॥\७०।॥ |
॥ इति रावणहस्तः" ॥ 1 मत्तकोकिलालक्षण नाम तृतीयं परीक्षणम्‌
या बौणाःः पूर्वमुदिष्टा मया लोकानुसारतः ।
विक्ञयो लोकतो यं राजते यत्प्रसादेन सर्वदा स्वरमण्डलम्‌ ।
तासां बन्धविदोषस्तु त तन्नमामि शिवं यस्मिन्‌! (स्मिस्‌) त्रिधा[ऽ]स्ति स्वरमष्डलम्‌ ॥१॥
यतो लोक्रमाणासु" तासु शात धिनि मत्तकोकिलवीणार या स्वरमण्डलसं जिका ।
बृहदेश्यामनुक्ततवात्‌ पूरवाचार्यानुदौरणात्‌ ॥७२॥ , लोकशास्तरानुसारेण लक्ष (क्ष्य) तेऽत्र समासतः ।॥२।।
व्यक्तीभवन्ति श्रुतयः स्वरादचेव यथा यथा“ । १
तथा तथा भ्रक्ंव्यं ततं रक्तिप्रवर्घनम्‌ ।७३।। साहस्तमितामत्र॒ प्रथमां परिकल्पयेत्‌ ।
तेषां कानिचिदुक्तानि ततवाद्यानि युक्तितः । ए एतस्याश्च तृतीयांशन्यूना दैर्ध्ये द्वितीयिका३ ।३॥
“कोकाल्वातुसारेण "ततो वानि न सः ११ अयान्या[] पटि्टिकास्तिस्न आयामे [ऽ ]ष्टादज्ञाडगुलाः 1
अकः म समाने दोषरहिताः कार्याः पञ्चाडगुलो[ च्‌ ]्याः ॥४॥
नकुलादिमतज्ञेन नकुलाद्युपर्वाणतम्‌ ॥॥७५।॥ ॥ ; कार्याः पञ्चाडगुलो|[च्‌]छयाः
इति भीराजाधिराजश्ौकालसेन^महीमहेनदरेण विरचिते संगौतराजे षोडशसाहस्रघां तत्राद्या सार्धहस्ता [स्याद्‌] द्वितीया हस्तमात्रिका ।
संगीतमौमांसायां वाद्यरत्नकोशे ततोल्लासे नकुलादिपरीक्षणं १ ° द्वितौयं समाप्तम्‌ ॥ । दक्षिणोत्तरमूलाग्रा विन्यस्या च॑तयोद्रंयोः ॥॥५॥
। “मूलद्रयविलग्ना[ऽ]घो मध्ये न्यस्या तु पटिटिका ।
दशाडगुलानि संत्यज्य ॒प्पूर्वापरमुखौ तु सा ॥६॥
"आ | दीर्घा तुर्या पटिका स्यादन्तरा च लघीयसी ।
| “तियंक्‌ तथा पञ्चमो स्यादग्रलगना रघीयसी ॥॥७।
“ईानाग्नयाद्य्रा या स्यादन्तरं, यदिह दयोः ।
तत्रान्या पट्टिका कार्या पूरवपट्टिकया समा ॥८॥
, उत्तेधपिण्डयोरेकां परे त्वीड्ानकोणगाम्‌ ।
| वदन्ति पषटिकामस्याः पादवं स्यात्‌ पट्टिकान्तरम्‌ ॥९॥
१"तदन्तरेऽङ्गुलद्न््रात्‌ १,तिर्यगीकानकोणगाम्‌ ।
"एवं यन्तरं यथालक्षणं समं स्यात्‌ (च्‌) दिल (छिलि ) ष्टसन्धिकम्‌^२ ।१०॥
1 संयोज्यानि तथा काष्ठान्यस्य भागं दद्ाङगुलम्‌ ।
र |, चर्मणा मद्रये[च्‌ षं यन््रमा[च्‌ | छादये [द्‌]द्ढम्‌ ॥११॥
५ ‡ १ 4. तस्मिन्‌ २ 1). 0. वीणाय 3 0. द्वितीयका
० १ 7. 7. गृस्तकः २ ^, ता४5 विसर्गं 3. ॥, 1). 8१ विसर्गं 1 ४५ 4. ण्ष्टदशां० ४. ण्ला ^ 1.90. ०ाणा। मूल" "नाथो ९ ४. पूर्वर
ष ४.० स्तु 2. ° णस्तु “ ‰. ग108 86८०0त्‌ यथा & ^. 0. लोके 1 ५ ^. तीर्यक्‌ 1. 07118 11115 1171९. < ^. ईशानाग्नायाग्रयो
४ ७ ॥. ]). तत ९ ५. 2१५७ अनुस्वार 7. ° पदार० १ ९ 0. 2. अन्तरं १ 9. तदन्तरेषुल °
। ५ 0. ‰. कुम्मकर्णं० १० 1). 2. 0711॥ द्वितीयं ई १ 4. तीत्तगीशान० 1). दरन्रत्ति० १ ^. यवं १3 ^. ०070108 म्‌

५ 3.६.९2

1.

संगीतराजः

इलक्ष्णकाष्ठेन १यन्त्रस्य या तिर्यक्‌ पटिका स्विता ।
दिदयुत्तरस्यां या चास्याः पट्टिका पादर्वतो गता ॥१२॥

तस्यां* रन्ध्राणि कुर्वत विदान्‌ दवाविति >-स्तथा ।

तत्र॒ च स्यादधोरर्ध्रपड्क्तिमध्यगतं तया ।१३।।
ऊर्ध्वपड्क्तस्थरन्ध्रं स्यादेकस्यामेव वा बुधः ।
कुर्याद्‌ द्वाविति ^रनध्नाष्येषु ररधेष्वनुकरमात्‌ ।॥ १४।॥

हेमादिधातुजां५[न्‌]वापि गजदन्तमयानयः ।
विचित्रान्‌ दारवान्‌ वापि कुर्या[च्‌ ]छडकून्‌ यदुच्छया ॥ १५॥

हयोः पट्टिकयोरयुक्त्या क्वचिद्र अपि पटटिके ।
स्यातामीज्ञानकोणान्ते तत्र॒ दक्षिणतः स्थिता ।१६॥
पट्टिकाद्रयमृलस्पक्‌ पट्टिका या बहिः पुनः।
अस्या भागेऽङ्गुलमितं दण्डं कुर्याद्‌ विचक्षणः ।१७।।

विस्तारे च तथा[5]यामे पट्टिकासम्मितं सुधीः ।
तस्मिन्‌ दण्डे प्रकुर्वीत रनधरद्वाविशति कमात्‌ ॥१८॥

सप्त षड्वा पत्रिका[:] स्युरत्र॒यन्त्रानुसारतः।
ररध्रमानं यवाधं स्यात्‌ तेषां प्रथम-- “सप्तके ॥१९।॥

रनध्राणां कल्पयेद्‌ धीमान्‌ सा्धद्धियवमन्तरम्‌ ।

द्वितीये त्रियवं साधं त्रियवं तु तृतीयके ॥२०॥

अथवा [ऽनुगुणं रागनिष्पत्तेरन्तरं'† मतम्‌ ।
समा इलदेणा घना नातिस्यलसूक्ष्मा!‡ दृढा अपि ॥२१॥

पटरसुत्रमयीस्तन्त्रविद्रानेषु *3 प्रकल्पयेत्‌ ।
तासां प्रान्तान्तरं धीमान्‌ बध्नीया[च्‌ |ख्ड्कुषु क्रमात्‌ ।२२॥

तत्र या उत्तराः सप्ततन्त्यस्ताराः स्मृतास्तु ताः ।
मध्यस्थानगता मध्या मन्द्रा ^“-स्तास,मधः स्थिताः ॥२३॥

१ 4. तन्त्रस्य २ ^. ए. 0010 अनुस्वार
3 ^. °तिस्तथा 1. 1. °ति तथा ५ {. १तत्‌§ अनुस्वार

“^ 1). 7. ११ अनुस्वार ९ 4. 2. मया तया (1 0. {16९18110

(९४7 18166701 0 €कव्ला न धवत्‌ त) अ 4. ). 000 विसं
< 7. भागे कुलमित ^ 4. षट्का 1). षट्वा "^. संज्के ।
१ 0, 001४8 तरं १२ ए. ०सूष्ष्मी उ 4. 1). विधानेषु १४ ^. मन्द्र°

मत्तकोकिखलक्षणम्‌ ३] ठृतीयो वाद्यरन्रकोशाः २३

हवाविातितमा या तु सर्वाधि[:]स्थतया स्थिता ।
सा नादरन्ध्पूत्यथं श्याता[ऽ ]नुरणनात्मिका ॥२४।

वाद्यादिवादनं चास्यामेकतन्त्रीवदीरितम्‌ ।
निर्दोषशाकजं वाथ श्रीपर्णादारसंभवम्‌ ॥२५॥

_कंटिचदेताद्शं यन्तरं काष्ठेनेकेन व्यते ।
अष्टादश्ाइ््ुलं दध्यं त्वायामे सार्हस्तकम्‌ ॥२६॥
सुन्दरं काष्ठमापाचमुत्सेधे चतुरङ्गुलम्‌ ।
एतत्‌ काष्ठं तथा तक्ष्यं यथा हीयेत देध्यतः ॥२७॥

तृतीयांशः", “परित्यज्य इद्रकोणान्तमेव वा ।
याम्योदग्दिगवस्यस्य काष्ठस्येगानकोणतः ॥२८॥

द्वित्राइगुलमितोऽधस्ताद्‌ यत्र भोगो न वां भवेत्‌ ।
दशाङ्गुलानि संत्यज्य दक्षिणादथ भागतः ।२९॥

यथा स्यात्‌ परितः पिण्डमानमर्धाड्गुलोप्नतम्‌ ^ ।
्यडगुलां च समां विष्वग्‌ विदधीत छनि \ तया ।२३०॥

दश्ाङ्गुलमितो भागो यः परो दादणोऽत्र च ।
खनि छकृत्वोपरि दृढं चर्मणा मुद्रयेदमुम्‌ ॥३१॥

अङ्गुलोत्सेघपाइवं च विधायैतदधोमखम्‌ ।
कल्पयेदुक्तया रीत्या रागवाद्यादिवादनम्‌ ।॥ ३२!

सार्घहस्तमितान्मानान्न ° परं मानमिष्यते । ,
अर्वाग्‌ वार्धकरादेतन्मानं नो कल्पयेत्‌ क्वचित्‌ ॥३३॥

एतयोमनियो्मध्ये यथेष्टं मानकल्पना ।
प्रहृतित्वादिहान्यासां वीणानामेकतन्तिका ॥।३४॥

तदड्गसर्ववीणानां मुख्येयं मत्तकोकिला ।

अन्याः प्रत्यङ्गमेतस्यास्त्रस्यानेषु यतः स्पुटम्‌ ।३५॥
यथास्वमस्यां भासन्ते स्वराः सप्तापि तद्विदाम्‌ ।
षड्विधः करणेरेतां चित्रयन्त्यः समेत्य ताः ॥३६॥

१ ^. यादे २ 4. परं त्यज्य

3 4. यंत्र ४ 4. [. भागौ

“ 4. ०मर्घोऽडगुलोन्मितम्‌ ‹ 1. खनीं

७ 0. 07118 न्न्न < ९. 9. ‰. णा 113-43 जिः 34-¶] 2००१९.

9

२४

संगीतराजः
उपरञ्जकतामस्याः प्रयान्ति सकला अपि ।
अथ तत्करणं नाम षड्विधं लक्ष्यते मया ॥२७॥
*सोदाहरणकं, रूपं कृतप्रतिकृतं * तथा ।
प्रतिभेदस्ततो सूपञेवमोघस्तु° पञ्चमम्‌ ।\३.८॥
भ्रतिशुष्केति षष्ठं * स्यात्‌, कमतो लक्षणं यथा ।
मुख्यवोणा-प्रयुक्तं यत्‌ (द्‌) भङ्क्त्वा गुर्वादि वाद्यते ॥३९॥
“ युगपद्यत्तदन्यासु तत्रूपं॑तद्भिदागतम्‌ ।
मत्तकोकिल्बीणायां प्राग्यदा वाद्यते गुरः ॥४०॥
लघुनी द्वे विपञ्चूयादौ तदा स्यातां यदा लघुः 1
एकोऽस्यां ° वाद्यतेऽन्यासु तदा< वाच्यं द्ुतद्वयम्‌ ॥४१।
॥। इति रूपम्‌ ॥१॥
रूपं विधाय तदनु यत्र ^त [ज्‌] ज्ञेन वादयते ।
प्रत्यङ्गः नकुलाद्यास्यं कृतप्रतिृतं +° तु तत्‌ ॥(४२।
॥ इति कृतप्रतिकृतम्‌ ॥२॥
प्रतिभेदो विपर्यस्ता भवेद्‌ स्पक्रियेव सा ।
यदा द्रुतद्रयं मुख्यवीणायां वाद्यते विदा ॥
विपञ्चूयादिषु वीणासु तदा लघुरिति स्पुटम्‌ २ ॥४३॥
॥ इति प्रतिभेदः ॥२॥
यदा विदध्याद्‌ वि[च्‌ ]छेदं विदार्या मुरुयवणिकः ।
तदा[ऽ]न्यासां वादनं यद्रू पशेषं तदुच्यते ।॥४४॥
॥ इति रूपङोषम्‌ ।४॥
मत्तकोकिलवीणायां विलम्बितलयं +3 यदा ।
वाद्यते करचातुर्यात्‌ तदेवातिद्रूतं ख्यम्‌ ॥
वाद्यते ^ चेद्‌ विपञ्च्‌यादावोधः स्यात्‌ करणं तदा ॥४५॥
॥ इत्योघः ॥५॥
१ ^. सोदाह रकं 1.7. सोदाहरणसंरूपं
८२4. °्कृते 3 {.1. मोघड्च
४ 4. कष्टं ५ 4. पुन° 8 0.2. यथा
७ 0.8. गाण)॥ अनुस्वार < 1.1. तथा ^ 2. ततज्ञेन
१० 4. ३११8३ शा०लः तं र्भ तु ११ 9. 07108 °स्ता
१२ 0. छापा मम्‌ १३ 0.9. रयं १४ 4. चद्‌

[वतोहासः १. ।

मत्तकोकिटालक्षणम्‌ ३] तृतीयो वाद्यरन्नकोशः २५
एकयेव यवा त्या स्यान्मुख्यामुख्यवोणयोः ।
संवाद्यंशान्यतरयोः स्वरयो-रव्यंञ्जनं सह्‌ ॥
तदा तत्‌ करणं नाम प्रतिशुष्केति गीयते ।४६॥
॥ इति प्रतिशुष्का ॥६॥

॥ इति षिवधं करणम्‌ ॥

उरक्तेरतिश्याधानाद्‌ ये बौणावाद्यपोषकाः ।
इहामत्रफलाः पुंसां प्रोच्यन्ते ते च धातवः ॥
धातवोऽत्र स्वरा एव स्युराघातविशोषजाः ।॥४७॥

ते चतुर्धा निगदिता विस्तारः करणस्तथा ।

आविद्धो व्यञ्जनःचेति, चतुर्धा तेषु चादिमः ॥४८॥
विस्तारजहच, संघातजोऽथ, स्यात्‌ समवायजः ।
अनुबन्धश्चेति, चतुरधा[ऽ]्॒संघातजो मतः ॥४९॥

द्विरुत्तरो द्विरघरोऽथाध राद्युत्तरन्तकः ।
उत्तराद्यध रान्तदचेत्येवमन्वथसंज्ञकः ॥\५०॥

दविरुत्तरा^-धरान्तो द्विरधरादुत्तरान्तकः ।
उत्तरादि द्विरधरो [5 ]धरादि हयुत्तरान्तकः ।५१॥

मध्योत्तरद्विरधरो [5 ]धरमध्यद्विश्तरः ।
त्रिरत्तरस्त्रिरधरोऽष्टावेते समवायजाः ।(५२॥

एवं चतुदंशविघो विस्तारः सानुबन्धकः ।
अथ पञ्चविधो धातुः करणः स यथोच्यते ॥।५३॥

ह्ादोच्चयौः नि (नौ ) रटितो रिभितइचानु*-बन्धकः ।
“आविद्धोऽपि तथा धातुः पञ्चधा वक्ष्यते यथा ।॥५४॥

क्षेपः प्लूतोऽतिपातः स्यादतिकीर्णोऽनुबन्धकः ।

अथ व्यञ्जनसंज्ञश्च धातुदशाविधो "यया ॥५५॥
विन्दुः कलं तलं पुष्पं रेफो नु (नि) स्वनितं तथा ।
निष्कोटितमथोन्मृष्टमवमृष्टानुबन्धकोौ ।५६॥

१ 4५. तदा २ 4.7. 0111( रेफ

3 4. रक्तेरिति° ४ ^ . आविधो “ 1). 1.
९ [).्.ण्यो ७ 4. 1). °नुन्धकः 4 4.11. आविघोऽपि
^ 0. 7. [ऽथवा

२६ संगीतराजः [ ततोहसः १ 4
चतु्त्रिरादिमे ञेया धातवो मिक्तिता इति । 4
विस्तौ्णनादभेदत्वाव्‌ विस्तारस्येह॒ धातुता ॥५७॥\
"यत्र शेध्रायात्‌ प्रहारस्य स्वरानेकीरुतानिव ।
कृत्वा वेचित्यतः क्वापि विशान्ति ° रचयेत्‌ स्वरे ।\५८॥।

असौ विस्तारजो नाम घातुरित्यपरे. जगुः ।
रत्नाकरङृता त्वस्यालंकारत्वमुदीरितम्‌ 3 ।५९।।

त

॥ इति विस्तारजो धातुः ॥१॥ “क|

अत्र प्रकरणे ज्ञेयो मनद्रतारौ स्वरौ कमात्‌ ।
उत्तराधरसंजञौ हि तयोनिष्पादकाविह्‌ ॥६०॥ ‡
उत्तराधरघातौ ` स्तस्तत्स्वरूपं* निरूप्यते । । 4
ऽनामनिवंचनेनेतौ निगदौ यद्यपि स्थितौ ।॥६१॥ ह
तथापि बालबोधायं कृतं लक्ष्म न दुष्यति ।
धातुद्धिर्रः स॒ स्याद्यत्र मन्द्रो द्विरुच्यते ॥६२॥
॥ इति द्विरुत्तरः ॥ १॥

स तु द्विरषरो यत्र द्विस्तारस्यानके हतिः ।
॥। इति द्विरधरः ॥२॥
अधरायत्तरे -तारः पृवंमते च॒ मन््रकः ॥६३॥ ~~ द
॥ इत्यधराययत्तरान्तः ॥३॥ `
तद्ैपरीत्ये विज्ञेय उत्तराद्यधरान्तकः ।
॥ इत्यत्तराद्यधरान्तः° ।४॥ |
द्विप्रहारभवे भेदा एते संघातजे मताः ॥६४॥ |
॥1 इति संघातजे भेदचतुष्टयमुदौरितम्‌ ॥२॥
अथाष्टौ द्िप्रहारोत्थान्‌ वू महै समवायजान्‌ । ५
द्विर्ततराधरान्तेः द्वौ मन्द्रौ तारस्ततो भवेत्‌ ।॥६५।।
॥इति द्िरुत्तराधरान्तः ॥ १॥
तारस्वरं द्विराहत्य सङृन्मन्रः प्रहुन्यते ।
यत्र॒ धातु[र्‌ द्विरधराचुत्तरान्तो भवेदसौ ।॥६६॥
॥ इति द्विरघ रादयत्तरान्तः ॥२॥

१५ 4. अत्र = 4. 1५. ०न्त्यं ° 1. 9. ०मुरीकृतम्‌
४ 18 लाऽ९ 15 शष्ट प 4. ^ 4. स्वरूपम्‌
९ [‰. नामभिवंचनोमौ * 0. ५. °न्तकः < 9. °वंततः

मत्तकोकिलारक्षणम्‌ ३] ठृतीयो वाद्यरत्रकोशः २७
अत्र प्रकरणे ज्ेयौ मन्तारौ स्वरकमात्‌ ।
उच्चराधरसंज्ञौ हि तयोनिः (निष्‌ ) पादकाविह्‌ ।
उत्तरादिद्िरधरो मन्द्रात्‌ (द्‌) द्िस्तारवादने ॥६७।॥

॥ इत्युत्तरादिद्विरधरः ॥३॥
सकृत्तारो द्मः स्यादधघरादिद्विरु्तरे । -

॥ इत्यधरादिद्विश्चर धरादिद्विश्तरः ॥४॥

मध्यस्थान सङ्ृन्मन्द्रस्तारो द्विः स्यात्ततः स्वरः ।\६८॥

अथ मन्द्रः सङृद्यत्र॒तारयोमेध्यगो भवेत्‌ ।

मध्योत्तरद्विरधरः स धातुरिति केचन ।६९॥
॥ इति मध्योक्तरदविरधरः ॥५।।

मध्यस्थाने सकृत्तारस्ततो हौ मनद्रगौ स्वरौ।
अथ तारस्वरो मन्द्रद्रयमध्यगतो भवेत्‌ ॥
यत्र॒ धातौ स॒ विज्ञेयो[ऽ]घरमध्यद्विरु्तरः ।॥७०॥
॥ इत्यधरमध्यद्विश्तरः ॥६॥

मन्दरस्वरे त्रिराघातात्‌ (द्‌) धातुङ्ञेयस्त्ि्तरः ।
॥! हति त्रिरुत्तरः ॥\७॥

तारस्वरे त्रिराघाताद्धातुस्त्रिरवरो भवेत्‌ ।।७१।।
! इति त्रिरघरः ॥८॥

[11 इत्यष्टौ समवायजमेदाः ।३।]
समवायजमभेदाः स्युरित्यष्टौ राजसम्मताः ॥७२॥

*+सजातोयविजातीयधातुभेदविमिश्रणात्‌ ॥
धातुभेदो* निबन्धाल्यः "` $ष्णभूपेन कौतितः ।७३।।
। इति विस्तारानुबन्धधातुः ॥।४॥ इति चतुदंशञविस्तारषातुभेदाः ॥१॥
† भूरिभिरंुजेघतिरल्पर्गुरमयेस्तया ।
धातोः: करणसंज्ञस्य क्रिया “ृष्णनूपोदिता ॥3४॥
तद्धेदोदाहतिः सम्यगधुना = “संप्रदद्यते ।

लघवोऽष्टौ गुरुह्चान्ते यत्र॒ हादः स॒ उच्यते ।॥७५॥
॥ इति ह्ादः ॥१॥

१ 12.. गा7# {€ 78. {0 11168 ० {118 एला8९.
२ ॥. घातौ 1. घातो 3 ॥. 1. 0711६ विसर्ग * 2.३.1९. प्रा 14
४ 0.2. °मेदार ^ 0. 0. कुम्भ

थ. 8. 1. ए 149 - 52 णि 74-83 १७००१४९.
७ 0.0. कुम्भ < 2. £. शदृक््यते

६ 4.1}. गा)){ विसर्गं

त

ः

२८ संगीतराजः [ ततोहसः १९
चत्वारो लघवः प्रान्ते गुरुरच्चयसंज्ञकः" ।
॥ इत्युच्चयः ॥२॥

षडिभिर्घातुर्नौरटितो भवेत्‌ ।७६॥
॥ इति नीरटितः ॥\३॥

ुरवन्तलंघुभिः

धातौ रिभितसंनजञे तु ल्यं गान्तगं भवेत्‌ ।
॥ इति रिभितः ॥४॥
अस्यानुबन्धो विज्ञेयो विस्तारस्यानुबन्धवत्‌ ॥७७॥।
॥ इति करणानुबन्धः ॥५॥
॥ इति पञ्चकरणधातुभेदाः ।२॥
आविद्ध[:] स्याद्‌ भूरिगुर्गुरुहीनोऽथवा भवेत्‌ ।
अस्य भेदान्‌ यथाशास्त्रं विवृणोमि समासतः ।॥७८॥

लगुरम्यां भवेत्‌ क्षेपो गलघुम्याभितीतरे ।
हवास्यामथ लघुम्यां स्यादयमित्यपरे जगुः ।७९॥

॥ इति क्षेपः ॥१।॥

प्लुतो लगाम्यां लघुना लगुरु्वा भवेदयम्‌ ।
त्रिभिर्वा लघुभिः पूर्वे प्लृतमाहुविपश्िचितः ।८०॥
॥इति प्लृतः ॥२॥

धद्विलंगौ यत्र धातौ स्तः *सोऽतिपात इतीरितः । ४,
चतुभिलघुभिः कंदिचदतिपातः प्रकोत्यंते ॥८१। * ` ^ ` `
१ ॥ इत्यतिपातः ॥३॥ च
लगौ यत्र॒ चतुर्वारमन्ते चैव लघुस्तथा ।
सोऽतिकीर्णो भवेद्‌ धातुर्नवलघ्वात्मकोऽयवा ।८२॥ `
॥ इत्यतिकी्णंः ॥।४॥
अस्यानुबन्धो विज्ञेयः करणस्यानृबन्धवत्‌ ।८३।। 3
।। इत्यनु बः ` ।।५॥
॥ इति पञ्चाविद्धधातुभेदाः ॥।३॥ ¦

*भिन्नाङगुलि*श्रहारेण धातुव्यञ्जनसंज्ञकः ।
तद्धदानधुना ब्रूमस्तत्र॒विन्दुरभवेद्‌ यथा ॥८४॥। -

१ 4. णके २ 4, दलयं 3 4.1. मेदाद्‌
४ ^. गलाभ्यां ५ 4. 017105 विसर्गं : 1. लग्ने गौ
७ [). ४. सातिपात < 4. प्रतीस्तते

~ * ९.8... ४ 154-70 [0 84-106 ०५८९.
१ 4.7. °गुली° ‰. श्प्रषाहारेण

॥
॥

(

५

¶

1

४

|

॥

+

मत्तकोकित्मलक्षणम्‌ ३]

ठृतीयो बाद्यरनकोशः २९

बिन्दावेकव्र तन्त्यां! स्यात्‌ प्रहारः पुथुनादवान्‌ ॥८५।।
॥ इति बिन्दुः ॥१॥
तन्त्रिकाद्वितयं नानोस्यानमेकस्वरं यदा ।
हन्यते युगपद्‌ द्वाम्यामडगुष्ठाभ्यां कलं तदा ॥८६॥

॥ इति कलम्‌ ॥२॥
तन्त्रीं * वामकराइगुष्ठपीडितां दक्षिणेन चेत्‌ ।
अडगृष्ठेन निहन्त्येतत्तलमाहूुमेनोषिणः ॥८७॥

निहन्येत यदा तन्त्रीरेककालं कनिष्ठया ।

सहाड्गुष्ठयुगेन स्याद धातुः पुष्पाभिघस्तदा ॥८८॥
॥ इति “पुष्पम्‌ ॥४॥

॥ इति तलम्‌ ॥३॥

कराइगगुलोभिःः सर्वाभिः क्रमादेकस्वरो यदा ।
ग्रहारः क्रियते रेफ
^स्तथानुस्वनितं भवेत्‌ ।८९॥

॥ इति रेफः ॥५।॥।

तलं कृत्वा[ऽ]वरोहेणाघाते १०,
-- निष्कोटितं पुनः ।
वामाङ्गुष्ठेन १ १तुध्वधि + -घातो-
ऽथोन्मृष्टमुच्यते ।।९०॥

॥ इत्यनुस्वनितम्‌ ॥६॥।

॥ इति निष्कोटितम्‌ ॥७॥

घातोऽतिमधुरध्व।नस्तर्जन्या- ॥ इत्युन्मृष्टम्‌ ॥॥८॥
[5 ]यावमृष्टकम्‌ ।

१३हृन्ति त्रिस्थानकं १ * तन्त्रीत्रयमेकस्वरं पृथक्‌ ॥९१।
कनिष्ठया दक्षिणया[ऽ डगुष्ठाम्यामप्यधः सरन्‌ ।

वादकस्य करो यत्र ब्रूते भूनायकेडवरः ।॥॥९२॥
॥ इत्यवमृष्टम्‌ ॥९॥

आविष्टस्यानुबन्धेन व्याख्यातोऽस्यानुबन्धकः ।
१५नन्वेषु कथमुक्तो [5 [यमनुबन्धः पृथक्‌ पृथक्‌ 1९३

यतो लक्ष्मकृतो भेदो १ \भेदेऽस्मिन्नैव १ « दृश्यते ।
यद्यप्यभिन्नलक्ष्मायमनुबन्धो न॒ भिद्यते ।९४॥

१ ‰. 105 अनुस्वार * ^. 0111115 विसर्गं 3 4.1. 0101 अनुस्वार
४ 4 . निहन्ये 1). निहन्यते 1 . हन्यते “ 1.19 पुष्पः

६ 0. शक्मभिः ७ ‰.गाा?३ {1}5 {0० ^
९ 0. तथा १० 4. भ्वति ११ ४. धातुर
१२ 4. ०ऽथान्ते १३ ‰. हति १४ 9. 01118 अनुस्वार

१ 2. 00118 नन्वेषु" ` बन्वः १ 4.14. भेदो १७ ¢. ऽस्मिन्निव

३०

संगीतराजः
तथापि कारणं भेदे विद्यते तत्र तच्छृणु ।

२ उक्तघातुभिधानां स्याद्‌ यस्मिन्‌ प्रचुरता स च ।९५॥ ए:

तद्धातुभेद-वेशिष्ट्यादनुबन्धोऽपि भेदवान्‌ ।
॥ इत्यनुबन्धः ॥। १०।।

॥। इति ददाव्यञ्जनाः ।॥४॥
चतुरतरदादिमे प्रोक्ता धातवः प्रोक्तलक्षणाः ॥९६॥।
सरवंवादेषु॒सवंत्रोपयोगं प्राप्नुवन्ति ते ।
वृत्तीनां वक्ष्यमाणानामाश्चयत्वे यथायथम्‌ ।\९७॥।
यथास्यानं प्रयुक्तेषु वाद्यवर्गो विराजते ।
विस्तारधातौ जातिः स्यादुदात्ता करणे घना ॥९८॥
रिभिता[ऽ]विद्धधातौ ° स्याल्लक्िता" व्यञ्जने स्थिता ।
गुणप्रधानभावेन प्रवृ्तिर्गोतवाद्ययोः” ॥९९।!
बुत्तिरित्युच्यते सा तु त्रिविधा लकष्मतो यथा ।
चित्राद्या तत्परा दृत्तिर्दक्षिणा च तृतीयिका ॥१००॥।
यत्र वाद्यं प्रधानं स्यात्‌ (द) गीतं च गुणतां व्रजेत्‌ ।
तत्र चित्रा भवेद्‌ वृत्तिरिति चित्रगिरां गिरः ।॥१०१॥
॥। इति चित्रा । १॥

समभावेन वर्तेते गीतवाद्ये यदा तदा ।
चित्तवृत्तिविदा सा तु वृत्तिरवत्तिरुदाहूता ॥१०२।
+ ॥ इति वृत्तिः ।२॥

दक्षिणा वृत्तिरत्रेष्टा चित्रा लक्ष्मविपर्ययात्‌ ।
॥। इति दक्षिणा ॥३॥
मादेतायु वाञ्छन्ति लयानेके द्रुतादिकान्‌ ॥१०३॥।
यति< क्रमा रहैच्छन्ति समां * ल्ोतोगतां तथा ।
गोपुच्छां च ततो गीति" करमादेतासु मन्वते ॥१०४॥।

मागधी (धी) संभाविताच्यां पृथुलां च तथा कमात्‌ ।
"ओघं चानुगतं ° तत्त्वं वाद्यान्येतानि च क्रमात्‌ ॥१०५॥

१ 0. कारणे २ 4. नघा 3 4. विचृत्वा तौ,
2. विद्धघातो ४ 1). स्याल्लघुता, 9. स्याल्लयुता
~ 4 . 070)18 विसं ९ {. ४. तृतीयका
° 0.72. गीते < ^..1. ० अनुस्वार ^ 1. सप्तमां
१२ 9. °गतां `

१० 2. 00} अनुस्वार ^+ 4 . ऊं, 1) . # . उषं

[ ततोहसः १ ॥,

०००५८९० अ

एण, ज क द्‌

मत्तको किलालक्षणम्‌ ३] तृतीयो वाद्यरननकोशः ३९
चित्रं च वातिकं तदरदूदक्षिणं भागंमित्यथ ।
अनागतं समं चेवातीतास्यं , च प्रहु कमात्‌ ॥ १०६॥
1 ॥ इति वृत्तित्रयम्‌ ॥

“मत्तकोकिलवीणायामेतद्‌ धात्वादिवादनम्‌ ।
एकतन्त्यादिवीणासु यथायोगमवस्थितम्‌ ॥१०७॥

यद्यपि स्यादेकतन्त्रौ वीणानां प्रकृतिः परा ।
तयःप्यत्रोपदिष्टत्वात्तत्रेदमपि दिव्यते ॥१०८॥
शदेकतन्त्यां * निरिष्टं तदूवे्नकुलादिषु ।
“वंेष्वप्येतदि [च्‌ |छन्ति वाशिका ये सुशिक्षिताः ॥ १०९॥
"वादयं गौतानुगं यत्‌ स्यात्‌ भ्रिप्रकारं तदिष्यते ।
“ओधश्चानुगतं तत्त्वमिति तत्लक्षणं यथा ॥११०॥
वेचिच्याद्‌ यत्र॒ वाद्यस्य गीतानुगमने सति ।
। भागज्ञः समुदायानुकारित्वमुपद्यते ॥ १११॥
निरन्तरं पाणिघातेस्तदोघ (दौ) इति वण्यते ।११२॥
“ ॥ इत्योघः ॥१॥

विलम्बितलये*ः गीते सति दुतलयान्वितम्‌ ।
स्याद्‌ वादनं “यथा गोतिविध्रामादन्यतो गतिः ॥११३॥

~~

१ १कवचिद्‌ गीतानुगमने सति वाद्यस्य लक्षयते ।
तद्गीतानुगवा्ेषु भवेदनुगतं त्विदम्‌ ॥ ११४॥
॥।.इत्यनुगतम्‌ ।२।॥।

तदवा्यं॑तत्त्वमित्युक्तं १२यद्व्यनक्तीह्‌ गौतगम्‌ ।

विराममक्षरं गीति*3 वर्णान्‌ जात्यंशकादिकम्‌

तालं चयं यति चेव १*गोतेनैक्यमिवागतम्‌ ॥११५।।
॥ इति तत्त्वम्‌ ॥३॥

॥ इति गीतानुगं वाद्यम्‌ ॥। ।

१ ^ . ऽगीताख्यं “ २ .8.1६. ण 176-78 {0 107-09 870९५.
° 1. ०मय (प?) दियते ४17. 01018 अनुस्वार ५ 1. वंेष्ट०
९ ~ 8. ‰8. णा 171-75र्बणः 110--15 १0०९९ * ५. रिः
< ^. ऊंघ० [). उव ० ए. नुष० ^ 4. ). श्ल्यो १०], तथा
११ 1. 1. किचिद्‌
` १३ 4. 0108 अनुस्वार

१२ 4. यद्यनक्तीह्‌, ]). तदरयनक्तीह्‌,
"५ 4. भनैक्यमवागतम्‌ 1.1. ०नैकमिवागतम्‌

संगीतराजः [ ततोहासः १ |

"यद्‌ वादं शुष्कमित्युक्तं तद्गोष्ठीत्यभिसंज्लितम्‌ ` ।
सा द्विषा[ऽऽ]चा दृढा चित्रा परा, तत्रादिमा भवेत्‌ ॥ ११६!
अगहश्च त्रिविधमर्गितालेदच त्रिविधेरपि ।
पाटेश्च पटहोद्भूतेः प्रवृत्ता युगपद्गता* ॥
सैव रम्यतरी प्रोक्ता* ब्रहमहोलावनीभृता ॥११७॥
अचित्रा पाटैमंद ङ्गोत्थैः प्रवृत्ता चोपरल्जिता ।
+} “वोणाकोणाडगुलोघातं रन्तर खश्च ^ कोमलः ॥११८॥
"°तस्यादचाश्र[} |वणाद्या[:] ्युदंशभेदाश्च तान्‌ वयम्‌ ।
लक्ष (क्ष्य) लक्षणसंयुक्तान्‌ व्याकुमः पूरवशास्त्रतः ॥११९॥।
अत्रेममितिहासं च दर्शयन्ति पुरातनाः ।
पुरा सूमेरुशिखरे नानरत्नविभूषिते † † ॥१२०॥
चित्रदुमवनाकीर्ण ' रम्यहर्म्योपोभिते ।
ऋषयः सिद्धगन्धर्वाः किन्नराप्सरसां गणाः ।१२१॥
चतुर्मुखस्य पुरतो दिव्यं तौर्यत्रिकं पुरा ।
चक्रः समेताः परमं नानारसपुरस्कृतम्‌ ॥१२२॥
तद्‌ दृष्ट्वा! 3 दानवाः सर्वे ननन्दुः सहराक्षसाः ।
परस्परं विचार्येदम्रुवन्‌*४ सहसोत्थिताः । १२३॥
एतद्‌ दृष्ट्वा वयं सवं संप्राप्ताः परमां मुदम्‌ ।
प्रहीष्यामो वयमिदं "निर्गतं नो मुदावहम्‌ ॥१२४।
एतस्मिन्नन्तरे देवा १९ हृष्टान्‌ दृष्ट्वा [5 |सुरांस्तदा ।
नारदं सहिताः सरवे विनिरिचत्येदमन्रुवन्‌ ॥१२५॥
महर्षे राक्षसाः स्वे वाद्यनानेन तोषिताः ।
१७निर्गतिन ततो सूर्यं (ततस्तं ) बहि (हि) रस्माद्‌ विधीयताम्‌ ॥ १२६
ततस्तेषां वचः धूत्वा नारदो भगवान्‌ मूनिः ।
तानवाच न वो वाक्यं व्यथं भवितुमहंति ।॥१२७॥

१. 8.7.णा.17 २ 1). 2. °संज्ञिकम्‌

3 4. ग्रहृश्च ४ ५. . पदगता

५ ). ‰. प्रोक्तो ९ 1). 1. मेदपाटावनी°

७ ). 0. चित्रर < ‰. षीणा ^ ५. रंगरगैदच

१० ]). 7. तस्यास्त्वा० » 2. विभूते >. °विभूयते १२ र, कीर्णे
„ १3 प. तद्‌ दृष्टैव १४ 4. 1). ९मत्रवन्‌ १“ 9. निगीतं

१ 2. देवो १७ ‰. निगीतेन सुर्यं बहिरस्माद्ितीयताम्‌

मत्तकोकिटालक्षणम्‌ ३]

ठृतीयो वाद्यरननकोशचः ३३

इदं बहिर्वद्यमिति प्रथां लोके गमिष्यति ।

ततः प्रभृति लोकेऽस्मिन्‌ बहिर्वाद्यमिति प्रथाम्‌ ॥१२८॥

निर्गातकमिदं वाद्यमगमन्नारदोक्तितः ।

उपोहनान्वितं ध।तुवाद्यजातपरिस्कृ (ष्क) तम्‌ ॥१२९॥
रक्षसामसुराणां च परमानन्ददायकम्‌ ।
भवतामपि संतुष्टि निर्जरा (रां) २ जनयिष्यति ॥१३०॥

अयोजयिष्यति चेष्टार्थेः प्रयोक्तारं जगत्‌त्रये ।

तस्मात्‌ पूर्वमिदं योज्यं रङ्कविषध्नोपञ्ञान्तये ॥१३१॥
*आश्रावणादिरूपेण वणं निर्गोतकं हि तत्‌ ।
ददाभ्रकारं तल्लक्ष्म क्रियते “कष्णभुभुजा ॥१३२॥

आध्रावणारम्भविधी वक्त्रपाणिस्तृतोयकः ।

संलोटना चतुर्थो च पञ्चमो परिषटूना ॥१३३॥

मागतसिारितकं षष्ठं लीलाकृतमतः परम्‌ ।

आसारितत्रयं चेति शुष्कवाद्यानि वं {ददा ॥१३४॥

विस्तारधातुभेदानामाद्यो भेदो दिरुच्यते ।
द्वितीयश्च तथा भेदः प्रयोज्योऽस्य “द्विरादिमः ॥१३५॥

द्वितीये “च तथा लोलाङृतमुच्चायं वै द्विशः ।
युग्मान्तराण्यपि तथा प्राग्बद्युग्मोत्तरादिकम्‌ ॥ १३६॥
भ्युज्यते तदा शुष्कवाद्यमाश्नावणा १० भवेत्‌ ।
इत्याचार्यमते ब्रूते विक्ेषं तु विश्ाखिलः ॥१३७॥
विस्तारघातुभेदानां प्रयुज्यन्‌ दुतरूपताम्‌ ।
अथ ध्रुवाः (वा) [ऽऽ]श्रावणायाः ^श्रोच्यते पृथिवोभूता ॥१३८॥
तत्र स्युः प्रथमे खण्डे प्रथमौ द्वौ गुरू१४ ततः ।
एकादेकस्तया वर्णो गुरः१५ कार्श्चतुदंशः ।१३९॥
वर्णः पञ्चदशस्तद्रच्चतुविशो गुरभवेत्‌ ।
अष्टादश्ञान्ये लघव १६९ एवमेव द्वितीयके ।। १४०॥।

१ 4. 01115 अनुस्वार > 1. ऽनिर्जुराय 3 . 0110118 योजयिष्यति
४.५. 8. 1. 178--240 07 132-208 ११०४९.

= 0.0. कुम्भ ६ 0. गा118द अ 1. प्रयोज्यदच
< ए. गो18 द्धि ९ पवि. क15ऽ च १० ए. माश्रवणा
११ ‰. प्रोच्यन्ते १* ॥. तत १३ ॥. ]). प्रथमो

१२ \. ए. गुरु ]). गुरं १५ ^. 075 विसर्गं १९ 1). ५.११ विसं

३४

१

3

€

° [). °्काला०
१२ [). 12. कीत्रये

संगीतराजः
खण्डे तृतीये तु तृतीयइ्चाष्टमस्तथा ।
पञ्चदशो वर्णो लघवो द्वादशेतरे ` ॥१४१॥
एवं खण्डेस्त्रिभि्गेयाः ध्रुवेयं सिद्धिमीप्युभिः ।
भरताचार्यसंमत्या बूमः पातकलाविधिम्‌ ॥ १४२॥
द्वाविदातिमथाष्टादिशतिः दात्रिशति* तथा ।
विकल्प्य विदुषः केचित्‌ केचिदस्यां कला जगुः ॥ १४३॥।

अनागतग्रहे श्म्यात्रयं तालत्रथं ततः ।
ततः शम्याद्रयं “तालद्वयं तत्र॒ समे प्रहे ।। १४४।।

श्वण्डे
+

अतीते तु दवादश स्युः शम्यातालाइच संगताः ।
षडुत्तरेः स्युः कलिके चतस्रो युग्मसं्के ।। १४५

दवाविडातिकलापक्षे विधिरेष मयोदितः ।
अथाष्टाविहातिविधौ प्रब्रमोऽत्र कलाविधिम्‌ ° ॥१४६॥

ूरवोक्तातौीतवच्चात्र कला द्वादज्ञ॒ कौतिताः ।

द्विकलोत्तरवच्चात्र कला द्वादश तु स्मृताः ॥ १४७॥

शेषादचतस्रः* कलिकयुरमवच्चात्र संमताः ।
र ॥ इत्यष्टाविशतिकला'“ ध्रुवाः ॥
द्वात्रिशत्‌कलिकापक्षे चतुविंशतिरेव ताः १४८॥

द्वितीयपक्षवत्‌ कार्याः कलाः प्रयमत[:]स्थिताः ।
अष्टावशिष्टास्तदनु ज्ञेया द्विकलयुग्मवत्‌ !१ ॥। १४९॥
॥ इति दात्रिशत्‌कला ध्रुवाः ॥

अत्रातीतग्रहः पक्षत्रयेऽप्यत्तरयुग्मतः ।
अस्यां गानोपयोगाय विदारीरथ कीर्तये १ ॥ १५०॥

पूर्वा शम्यात्रयेण स्यात्‌ परा तालत्रयेण तु ।
शद्वयात्ताद्रयादन्ये तृतीया तु तुरीयिका ॥१५१॥

१उ शताभ्यां पञ्चमी ज्ञेया षष्ठो स्यात्‌ पञ्चपाणिना ।
सप्तमी युग्मतालेन केचिदेताः१ पुनर्जगुः ॥१५२॥

4. 1). द्वादशे रते 19. द्वादशेतरेण २. ग्गेयो

1.1. °मप्याष्टाविशति ४ ^. श्रात्रिशतं “ 9. तत्र लद्रयं
4.1. षडुत्तर ५ 4. कलाविवम्‌ [).कालावधिम्‌ ५. कलाविषिः
9. पूर्वोक्ताभीत० ९ ए. दोष्यदच

११ ॥. °्यगमकम्‌
१3 ^. 1) . शाताभ्यां

१४ ॥. "दता

मत्तकोकिललक्षणम्‌ ३]

[ ततोहसः १ `.

तृतीयो वादयरनरकोश्चः ३५

तिस्रो यथाक्षरायुग्मा[्‌ ]द्विरावृतत्या ^ विदारिके ।
आ्याद्वितीये च तयोरन्ते विद्यात्‌ कलाद्वयम्‌ ॥ १५३

एवमष्टादजञकला विदारीद्वितयेनः तु।
“चञ्चत्पुटाद्‌ यथा वर्णात्‌ तृतौया स्याद्विदारिका ॥१५४॥

“अन्यया पुनरन्ये तु विदारी प्रतिजानते ।
आद्याद्वितीये विज्ञेये युग्मेन द्विकलेन तु ॥
यथाक्षरे पञ्चपाणौ ततीया तन्मते मता ॥ १५५॥

अपरे त्वन्यथा प्राहुविदारीःः पूव॑सूरयः ।

मद्या विदारी प्रागुक्तकलाद्राददाभिः स्मृता ॥१५६॥

द्वितीया “तु यथावणणेत्तिरेण प्रतिपादिता ।
शेषा यथाक्षरादुयुग्मादेवमाश्रावणा भवेत्‌ ॥ १५७॥

सत्स्वप्येतेषु पक्षेषु पूरवाचारयप्रपञ्चनात्‌ ।

प्रमाणकुरुते पूरव पक्षं पक्षन्द्रविक्रमः ॥ १५८॥

॥ इत्याश्रावणा ॥ १॥

भेदा विस्तारघातृत्था[: ]'°स्वरारोहावरोहिणः !
मात्तलेन + ^ रिभितह्वादाम्यां मिश्रतास्ततः ^ ‡ ॥१५९॥॥ ' `
१ऽेदं करणधातूत्यं दिसू त्रिर्वा [ऽ] म्यस्य लोनवत्‌ ।
ततस्तु बहुश्ो[ऽ]म्यस्ते भेदे विस्तारधातुजे । १६०॥।
करणस्य परा भेदा द्विरम्यस्या पुनस्तथा ।
आरम्भविधिरेवं+* स्यादयेतस्य ध्रुवा यथा ।॥ १६१
वसवो गुरवो लादच हादशान्ते च पञ्चगाः ।
एवमाद्यं भवेत्‌ खण्डं पञ्चविशतिवणेकम्‌ ॥ १६२
ततो द्वितीये?" खण्डे तु वसवो लघवो गुरुः ।
चत्वारो लघवो गङच लारचत्वारो गुरुस्तथा ।। { ६३।।

एवमेकोनविशत्या वर्णेजति ^ ततः परम्‌ ।
खण्डं तृतीयं † ° लघुभिरष्टभिर्गुखुणा भवेत्‌ ॥१६४॥

१ {‰. °कृत्या २ 1). 19. विद्यात्‌ 3 4. द्वितीयेन

४ 1. चच्चत्पुटाद्‌ “ 1४. अथान्य ९ 1५. ०विदारिः

५ ‰. अद्या “< 1. हितीयादि ^ 1.1. 0011 अनुस्वार
१० 0. 9. स्युरारोहा० ^ 4. °त्तालेन १५ ५. °स्तुतः
त १४ ]. 01115 अनुस्वार †* ^. द्वितीयखण्ड

१ ^. जता १७ 0). 1}.001}1 अनुस्वार

. संगीतराजः

इत्यारम्भविधिरेषा ध्रुवा तत्र यतियंथा । ~
पूर्वखण्डे बुधः कार्या सेकविहो गरौ पुनः ॥१६५॥

द्वितीयखण्डे विश्ाम्ये गुरौ वर्णे चतुदंशे ।

एवमाद्यं दलं तस्य कलाद्वादशञभिः स्मृतम्‌ ॥ १६६॥
घडिभिः कलाभिरन्यततु" द्वितीयं परिकीतितम्‌ ।
चतुः (तुष्‌) कलं तृतीयं स्यादस्य पातविधि्यंथा ॥१६७॥।

तालास्त्रयस्तयेकात्र शम्या तौ द्रौ शयोदवंयम्‌ ।

तालौ द्वौ सन्निपातौ हावित्याचे स्यु्दले कलाः ॥१६८॥
क्रमाटूले द्वितीये च तृतीये च पुनर्यथा।
यथाक्षरस्योत्तरस्य 'कमाच्चञ्चत्पुटस्य च ॥१६९॥

इत्य)रम्भविधिः सम्यगारम्भेण विनिर्मितः ॥ १७०॥। ।

॥ इत्यारम्भविधिः ॥२॥ . `

ववत्रपाणिमय ब्रूते चक्रपाणिपदानुगः । 4
कर्णा (करणा ) विद्धयोयंत्र बाहुल्यं व्यञ्जवाल्पता ॥
स॒ +वकत्रपाणिविज्ञेयो विस्तारेण विवजितः ॥१७१।

मुखं प्रतिमुखं चात्र *तालाङ्गं सुरयो जगुः ।

भ्रवत्तंककयोरत्र॒ वर्णाङ्धत्वं प्रयोजयेत्‌ ।१७२॥
ध्रुवायामस्य गुरवः पञ्च षट्‌ (ङ्‌) लघवः पुनः ।
“गवट्कं लद्यं वेदा गरवस्तत्समादच लाः ॥ १७३

त्रयो गा लघवोऽष्टान्ते वक्त्रपाणौ गुरुभवेत्‌ ।

या मात्रा मद्रके प्रोक्ता द्विकले वस्तुनो [ऽ |न्तगा । १७४॥
तस्यास्तालोऽत्र विज्ञेयो मृुखमष्टकलासु च ।
षद्पितापुत्रकेणाथ चतुरावृत्तियोगिना ॥।१७५॥

अस्य प्रतिमुखं कार्यम॒परे त्वन्यथा जगुः ।

एतत्कायं त्रिरावत्तपूर्वोदितकलाष्टकात्‌ ॥।

“मात्रया तु विदारी स्याद्‌ वक्त्रपाणौ मुने्म॑तात्‌ ॥। १७६॥

॥ इति वक्त्रपाणिः ॥३॥

अथ संखोटनां ब्रूमो भरताचार्यसंमतात्‌ ।
अडगुष्ठाम्यां च तजंन्या यत्र निष्पीड्य तन्त्िकाम्‌^ ।!

बिन्दुधातौ वाद्यमाने वादिसुंवादिनां मिथः ॥१७७॥
१ 4. °रन्यस्तु २ ‰. °च्वच्चत्पुट० 3 1४. चक्रपाणि
४ ‰. लांगं ^ 4. गुरुषड्‌ लद्रयं ९ ^. मद्रके
° 3. वस्तुनौतका < 0. मावया 2. मवया ^ 10. °्कम्‌

ठृतीयो वाद्यरत्रकोशः ३७
"स्वुराणां बहुधा सङ्गः प्रयोगश्चानुवादिनाम्‌ ।
।ववादिनाम्‌ल्पुता च विस्तारस्य भिदामपि ॥ १७८॥

धात्वन्तरेमिधितानामश््प्न दविस्विरुहाते ।
केवलांस्तांस्ततो द्विश्च प्रयज्यासु, परानपि ॥१७९॥

मत्तकोकिंटालक्षणम्‌ ३]

विलीनानिव धातृस्तान्‌ प्रयुञ्जत परोदितान्‌ ।
प्रोक्ता संखोटन।[ऽ यास्याः ध्रुवा -सम्यक्‌()निरूप्यते।। १८०॥।

गद्यं लाष्टकं च द्रौ गुरू पड्चाल्लघुरगुंदः ।
लघवो हादशान्ते गः सोक्ता संखोटना ध्रुवा ॥१८१॥

यथाक्षरो दिसंख्यातः कलास्वत्रोत्तरो मतः ।

अत्र तु स्वेच्छया प्रोवता विदार्यो भरतादिभि; ॥१८२॥

॥ इति संखोटना ॥(४॥

भेदैः" करणधातूत्थेमिधा व्यञ्जनधातुजाःः ।
विचित्रललितस्निरेधाः पाणिलाघवज्ञालिनः“ ॥ १८३॥

भारोहिणो यत्र॒ भेदास्तामाहुः परिषटूनाम्‌ ।

यत्र स्युवंसुसंख्याका गुरवो ` लघवो[5|जिनाः ॥ १८४॥
गौ द्रौ `षोडशलाञ्चान्ते भुरर्यत्र ध्रुवा[ऽ]त्र सा ।
१“संपववेष्टगकषद्यद्वा स्युः ^"संपिष्टकवत्‌ कलाः ॥१८५॥

दा दवादज्ञ वेत्युक्ताः पुरा संपिष्टके कलाः ।
"'द्वादक्ेवात्र तु ग्राह्या पूर्वाचार्योक्तगौ रवात्‌*› ॥ १८६

केचित्‌ पक्ष्टयोक्तानां कलानां योगम्‌चिरे ।
+४संपक्वेष्टाकतालं तु केचित्तु द्विकलीकृतम्‌ ॥।
संपव्वेष्टाकमपरे कलिकटिकलं†* जगुः ॥१८७॥
॥ इति परिघटूरना ॥५॥

विस्ताराविद्धकरणभेदानां मिश्रणान्मियः ।
न चख १६
कलस्य च "“त॒लस्यापि मार्गासारितमीरितम्‌ ।१८८॥

१ ^. स्वरणायां
3 [. 0ा1{8 सम्यक्‌“ *

२ 4 . संखोटनाया स्याद्‌ [). 1. संखोटनाथा स्याद्‌
**97त्‌ 11९ € एला,

४५. गा 9 स्वेच्छया ^ 1. मेदो ६ .4.. ५

७ . °शीलिनः < 9.9. लघुनो ^ «५. षोडशकला ०

१० ^, संपक्वेष्टकेवद्यद्रत्‌ 1). संपत्केष्टाकवद्यद्रा 1५. संपक्वेष्टकेवद्यद्रा

११]. परिष्टकवत्‌ १२ ‰. द्वादशे० १ ‰. °चा्योक्ता०

१४ 1). संपत्केष्टाक * 4. णद्विकालं * 1५. तस्यापि

"गा

` केचित्‌ क्रणं शु शेन च तलेन च ।
१मिधलक्षणमाचक्षुमर्गिसारितके बुधाः ।१८९॥
चत्वारो गुरवोऽष्टौ ला दवौ गुरू" वसवश्च लाः ।
गुरुश्चेति पृथक्‌ खण्डत्रये लक्ष णमोदृक्ाम्‌ ॥१९०॥
चल्चत्पुटोऽतराद्यखण्डे 3 पञ्चपाणिस्तु दोषयोः ।
कनिष्ठासारितोक्तोऽत्र विधिस्तालकलासु च ।।१९१॥ ॥
॥॥ इति मार्गासारितम्‌ ।\६॥ -
तं तयाभिसृतमित्यपि । 1
रयज्यते यदि परं वाद्यतालकलाविधौ ॥१९२॥
माधूयं सोकुमायं च यदि तत्राभिजायते ।
तदा लीलाष्ृतं भूते नृपो लोलाभृतां वरः ॥१९३॥
वातिके पयि यद्‌ गतं “षड्जग्रामस्थजातिजे ।
रेश्लोऽभिसृतं तत्त॒ बुधैरासारितं ` स्मृतम्‌ ॥१९४॥
^एवमेव परिसृतं मध्यमग्रामसंस्थिते ।
जातिरागांशके -ग्रौतमपरे त्वन्यथा जग्‌: ॥ १९५॥
माषघातादिसप्ताङ्गमप्रान्तकमत्र “यत्‌ ।
गीयतेऽभिसृतं तत्तु तथाˆ परिसृतं स्मृतम्‌ ॥ १९६॥
“प्रवत्तादिनवाद्धंस्तु संयुक्तमपरान्तकम्‌ ।
लयान्तरे '° मया प्रोक्तं ^ प्रबन्धोत्लास एव हि ॥१९७॥
एवं लोलाकृतं त्रेधः गौतकृत्रययोगतः१‡ ।
तस्य प्रयोगो द्विविधः कथितः पूवसुरिभिः ।॥१९८॥
साकं र्थहीनेदच *"पदेरेव निबध्यते 1
मानतालयुतं बाद्यमेतत्‌ प्राह विदा वलः ॥१९९॥

3 ^. त्रायखण्डे 1. शात्राद्यखण्डे

६ 2. 76]0)९8॥8 118 117९, 2. ३180 ९०718178 8 60115९0 1९ु€ा€- कु
{101 1८8व}70& ४8--एवमेव परिसृतं मध्यजातिदो रागेोति स्मृतं तन्न । $|
वुधैरासारितं स्मृते (?) ।

१० 4. छाण;65 अनुस्वार + 4. परोधो; ५११० 8. 1२०]. ०]. 17. 537,38
१२ ४. गीतकत्रयोगतः

मत्तकोकित्मटक्षणम्‌ ३] ठृतीयो बाद्यरत्रकोक्षः ३९
केचित्त वियुतं ताभ्यां मानहीनमितीतरे ।

इच्छया तालयु गमं स्याद्‌ ध्रुदायामिति तद्विदः ॥२००॥।
~ ~ ॥ इति लीलाकृतम्‌ ।॥७॥

"ययाक्षरे द्िसंख्यते त्रिसंख्याते यथाक्रमात्‌ ।
आसारिते पूर्वंमुवते प्रबन्धोल्लासके" त्रिधा ।*२०१॥
वर्णालंका रशोभाद्ये ° युक्ते व्तित्रयेण च ।
वादश्च तत्वप्रमुखं्धातुना करणेन च ॥२०२॥
आवृत्तिः क्रियते तस्मिन्‌ प्रत्येकं “च त्रिधा तदा ।
आसारितत्रयं नाम निर्गातं जायते स्पुटम्‌ ।(२०३॥
॥ इत्यासारितत्रयम्‌ ” ।\८-१०॥
सुशारीरस्य शिक्षाथं यमीशं मत्तकोकिला ।
सेवते तेन भूभर्त्रा* कथिता मत्तकोकिला ।२०४॥

इति भ्रौराजाधिराज-कालसेनमहीमहेन््रविरचिते संगौतराजे धोडडसाहलयां संगीत-
मीमांसायां *वाद्यरत्नकोदो ततोल्लासे *“मत्तकोकिलालक्षणं १ १नाम तृतीयं परीक्षणं समाप्तम्‌ ॥

ग 0. ४. यत्राक्षरे २ 4. ० 3 ४. ण्डो " 1.1५. चेत्‌

“ € वलसाड ज {11€ ल्लोावृप्ट जा "कद्र्वा" हार्ट) 7
पा18 (पवष कवठ 1८८ [तप्ते तर भा रकृलावर
य0€वा17ह 0) {116 71९६ [40५. गो फा]] 0९ पर्ल {जि
7९पपङ़ रल ला८९.
1. गा18 11125 111९ ५ ^. ‰. °भर्ता < 0. 1५. श्रीकम्मकर्णं०
^ 4. रत्नवाद्य° १० [). 00115 मत्त १५ 1४. 01118 नाम

1

ह. +

४१

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४ ] तृतीयो वाद्यरतरकोशः

[ ततोहसः १ ।

संगीतराजः

4.1

५००५-५) ५८०11) ० 2-2 ५13 "9 ८ अध 9 12३] "१ भनि त _ क 7

|

1 1
017, - 21/5115/, /० 8०012110 १८०} 2 = "¢
नकः ट ५५६४ टे ५६ -2
क १ = ५ |
| ५
,0000.1 1/1 111, © 52111८0. 22.411 ० न
1५4९|> "ह ५248 टै 1८) -2

: £
न 10141.{, (४ 8०५॥। १८41 "4 = -&
र 3 क
1५२७९ "2
‡ ।७-2# -° ०५४ -5
२०६०।९ -४ ०.२२ 1१७4 -3 २०18
४23६ -2 : २१२२ २।२|1 >£ 212
1 | *6\ | ~ ५०1 2।>। 22} ङ्ख २12
भन्ति । : ५1७ ६ -21 3 "६
: ५ : 812 "9 | ¬" | : २७४४६} ` ४४४) "य
: ४) `> : ४ "> : 283 `> । : २३५६] 8 ५2) 2 १
1५ : 1०।४९| ४६ द : ४२ >= `६ ०।९।८४६ ०\५।1 ४४ ०९1७) ०८
४:39 टे 2 2 (ट : 02 टे | अ | क.
५४७8 2 : ५ ४ : ८५२) 2 |
ष प क्क. = ०।५२५४ ०२४२
। ।
: टि
"११, /० ००१०१८०० क& ०; = -2
(4 भे # ५ ॥। ह + ४३ ह ४, कः आ ॥ ५ ५. कः
=-= ~~~ न 0
५५२५४
9.49 प्र, (0 5०21०111 275 24
"49147100010111./| , 2 211011८1/23. 2/1 ४ ११८०९८८1002.८. 2910219 241 /० १८०११११८०६०. त ८217709;
शतरत्व्वर
# 9 4 -

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४ ] = दतीयो वायरबरकोशः ४३

शलक्षणवस्त्रमघीमिश्रमद (दं)नेन विनिर्मिताः ।
स्थापनीया दण्डपुष्ठे तासां स्यात्‌" स्थापने विधिः ॥१२॥

किल्नरीलक्षणं नाम चतुरं परीक्षणम्‌
किल्नरोकल्ितपाणिषल्लवा किन्नरी सत्तकिकरो सतौ ।
सेवते प्रतिदिनं महेदवरं तन्नमामि वचना ङ्कमानसेः ।॥ १॥

केचिल्निबन्धकर्तारो निबन्धत्वदुराग्रहात्‌ ।

किन्नरीलक्षणं चक्र्वोणाप्रकरणागतम्‌ ।\२॥

सप्तकद्ितयं न्यस्यं द्वितीयस्य च तस्य तु ।
अधो निषाददेशे स्यात्‌ प्रयमा सारिका ततः । १३

अडगुलादरध्वदेहोऽन्यास्ततः- स्थाप्याः परा अपि।
ूर्वाधिकेऽन्तरे किचित्‌ [किचित्‌ (द्‌)दच ङगुलतः परा ॥ १४॥।
स्थापनीया[ऽ]ध्यष्टमौ तु पूरवस्यास्तयडगुलान्तरे ।
स्थापयित्वा पराः षट्‌ च पृवंपूर्वाधिकान्तरे ।\ १५

तेषामकुशलानां च लोके! शास्त्रेऽपि तत्त्वतः ।
लक्ष्यमार्गविरुदधत्वान्न तन्मन्यामहे वयम्‌ ॥३॥
यतोऽत्र स्वरसंभूतिर्दाहारि यदृच्छया ।
अस्माभिरपि तल्लक्ष्मगतानुगतिकत्वतः ।\४।।

लिख्यते शास्त्रकाराणामनुसारेण तत्र च ।
सामञ्जस्यं यदस्त्येतद्विदांकुवन्तु तद्विदः ।५॥।
तत्र मार्गगता तावत्‌ किन्नरी प्रतिपाद्यते
-लघ्वौ च बृहती चेति द्विधा चात्र लघीयसी 3 ॥६॥

चतुरडगुलपर्यन्तं निवेश्याः सवं सारिकाः ।

दण्डस्य ककुभस्याधः सन्धौ तुम्बे निवेशयेत्‌ ॥ १६॥
तृतीयतु्ययोः3 सारयोिध्येऽधः ° स्याद्‌ द्वितीयकम्‌ ।
“विस्तारेणाधिकतं तुम्बं किचित्‌ पूर्वत्परं भवेत्‌ । १७।।

विधाय द्वचडगुलते दण्डाग्रतो र्ध्रमधः क्षिपेत्‌ ।

तस्मिन्‌ शङ्कु चलं रन्ध्रं दधत्‌ ^ कण्ठेऽडगुलान्ततः ।१८।।

शरपुडःवाकृति मेरमधस्तादड्गुलोच्छयम्‌ ।

कृत्वा ततः» स्थिरं शडतकुं किचिदग्रे निवेशयेत्‌ ॥१९।।
मिश्रलोहमयी इलक्ष्णा वर्तुला च समा दृढा ।
गजकेडानिभा तन्त्री निबध्या ककुभे दृढम्‌ ॥२०।।

“ईषत्संसपुष्टनलिका सारिका-मृष्वंदेशगा ।

मेरोरुपरि नीता[ऽ]थ भ्रान्ते लग्ना द्वितीयके ॥२१।।
वेष्टिता चलशङौ सा कर्तव्या सुदृढा वुधैः ।
'°चलङ्ाङ्ोर्ामिणेन तद्गले रर्ध्रदेडागम्‌ ॥२२॥

लक्ष्यते *सर्वतस्तस्या दण्डमानमिहोच्यते ।

दैर्ध्ये दण्डो भवेदव्रेकचत्वारि शदङ्गुलः \1७॥।
वैणवः परिणाहोऽस्य भवेत्‌ पञ्चाडगु्लमितः ।
"दण्डदेध्यमितं रन्ध्रं गर्भेऽस्य ककुभस्तथा ।८॥।

श्ञाकदारुभवः साधद्रचड्गुलो विस्तरे स च ।
दष्ये 'पञ्चाडगुलस्तस्मादैर््यविस्तारयोभषेत्‌ ।\९।।
श्न्यूनोऽर्धाड्गुलमानेन, पत्रिका ककुभस्थिता ।

मध्ये “कू्मेन्निता लौही तथा स्युनंलिका अपि ।॥१०॥
*१वक्रो (कतरो ? )भयान्तं विन्यस्य १: लौहं कीलं पुनः स च

स्थिरशङ्कुगल[च्‌ छिद्रे निवेश्यो *‡ दाद यहेतवे ।।२३।।
एवमेषा भदेल्लघ्वी किन्नरी किन्नरप्रिया ।
त्रिस्थानस्वरसम्पत्तिरस्यां राज्ञा निवेदिता ॥२४।।

कास्यजा लोहजा वाय गृश्चवक्षोऽस्थिजा *” अथ ।
. चतुरददास्वरस्याने सारिकाः स्युश्चतुदंड ।११॥

^. 9. लो( 19. ले)कास्त्रेऽपि 1
२ ॥, 87त्‌ 9. 1००६ 11६८ लघूबी 8114 लस्वी 1९8])९९।1४९] ४, 1). रष्वीति `

3 © 8. 2.६ 257-84 {ण 6-45 ००१९. = र क
0 1०01;8 \#८ पूर्वत° १ # ५ छ न र ५ ^ ततः 3 ५. तूर्यर
॥ ¢. ह व भ ७ ]). 7. स्यलो ९ ॥\. कण्ठे गुला ततः ° 4. 01118 विसं
५.1. मिका ५५४ < ^. ° संस्पृष्ट ९ 1). 7. ४१ विसर्ग» 7. ° शंके
< 4. कुर्मोर ५. स्यु १० ^. ० जाथवा ४९ „ 9. ४५ सर्गं 7, ० शंके० ।
१ १ ४. घक्रो° १ ‰. भौह्‌ कील १३ [). [. छाप) ६ निवेश्यो

' क र गना ----------- ५
6 ना
न ~

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४ ] वृतीयो वायरत्नकोशः ४५

| ` संगीतराजः ` [ ततोलासः १
उपर्यधस्ताच्चत्वारश्चत्वारस्तु स्वराः पुयक्‌ । 1 ककुभस्य शिरस्त्वस्य दीघं स्याच्चतुरड्गुलम्‌ ।
मध्यसप्तकतो न्यस्या यथा नाद[:]स्फुटो भवेत्‌ ॥२५॥ चतुरड्गुलविस्तारम[ च्‌ ]षटाये१ द्वच इगुलं मतम्‌ ॥३७॥
केचिद्‌दाविशति प्राहुः सारीणामिह तद्विदः । ककुभस्य तु दण्डं तु वौणादण्डान्तरे क्षिपेत्‌ ।

अत्र 'कंचित्‌ स्वरं स्वौयरागस्यपेक्षयाः सुधीः ।२६॥
कल्पयेत्‌ स्थायिनं 3 तस्मादारभ्य गणयेत्‌ कमात्‌ ।
सारीककु भयोमंध्ये सप्तकटितयं ततः ॥२७॥
चाद्या किन्नरवीणायास्तन्त्री दक्षिणपाणिना ।
तर्जन्याद्यड्गुलीनां तु त्रितयेनाथ पाणिना ॥२८॥।
वामेन, ४तिस्‌भिस्ताभिरङ्गुलोभिस्तु तन्त्रिकाम्‌ ।
स्वरागहेतुकस्वरव्यक्तये “तत्स्थसारिकाम्‌ ॥२९॥
अवलम्ब्य स्थितां तन्त्र मसृणां* पीडये[च्‌ ]छनेः ।
इति ध्वी समादिष्टा, किन्नर्यथ परोच्यते ° ।।३०।।

परिशेषश्चः दण्डांशस्तावान्‌3 यावति शोषिते ।३८॥
ककुभस्य शिरोमध्यवीणादण्डान्तमध्यतः ।
"तन््रीभागस्तुरौयांशाधिकग्रयङ्गुलको भवेत्‌ ।।३९॥

निदध्यात्‌ काकुभे मूध्नि श्लक्ष्णां क्मवदुन्नताम्‌ ।

परितोऽर्धाड्गुलन्यूनां पत्रिकामायसीं समाम्‌ ।४०॥
नादातिदायसिद यथं बौणावादनकोविदः ।

. सार्धड्गुल्यं त्यक्त्वा वौणादण्डस्य मूर्धतः ॥।४१॥
अर्घड्गुलपरीणाहं विदध्यात्‌ सुषिरं ततः ।
"अधस्ता्तिर्यगपरं रन्ध्रं सो (चो) भयतो मूखम्‌ ॥।४२॥

॥ इति लघ्वी किन्नरी ।॥१॥ ॐ | अघस्तादू्वरनध्रस्य सार्धद्रघङगुलके भवेत्‌ ।
ह कानोकानाी
एतस्या अधिका दैध्ये हादज्ञाडगुलमानतः । भेकः रेण कत्था चान्वितो भवेत्‌ ॥४३।॥
परिणाहेऽङगुलेनापि तन्त्री स्नायुमयो भवेत्‌ ॥३१॥ मेदरनध्रस्य वीणाया दण्डस्य च तथान्तरम्‌ ।
क थु
आलापिन्यां यथाप्‌ वंमुक्तं तुम्बं तृतीयकम्‌ । हचडङ्गुलं सयवं गेयं मेररड्गुलमु[ च्‌ | छतः ॥४४॥

तथा[ऽ] स्यामपि कतंव्यमेवमेषा त्रितुम्बिका ॥
लघ्वीवदस्यां विज्ञेयं लक्ष्मशेषं विजानता ॥३२॥

। इति बृहतौ किन्तरौ ॥२॥

तिलः किन्नरवौणा[ [सयुदंहदेशीसमाधिताः ।
बृहती मध्यमा रघ्वीत्ययासां लक्षणं बवे ॥।३२॥
अत्राडगुलं निस्तुपेः* स्यात्‌ षदिभस्तियंग्यवोदरः ।
*^पञ्चाशदडः = दर्ये परिणाहै षडड्गुलः ।३४॥
वैणवः खादिरो वाथ रक्तचन्दनजोऽयव, ।
कास्यजो वा भवेद्दण्डो ऋजुः इलक्ष्णो ब्रणोज्जितः ।३५।
दण्डमानं दधद्‌ गभे सुषिरं पृथुलं समम्‌ ।
श्लाकजः ककुभस्तस्य दण्डो दैध्ये षडङ्गुलः ॥२६॥

१ 0. 2. किचित्‌ २ 0. .-° स्योपिक्षया 3 4. स्थायिनां

+ 4. ० मृद्धये
3

साधडगुलान्तरे शकः स्थिरो मेरोः पुरो भवेत्‌ ।
अत्र "तिर्यग्‌ भवेदररध्रं ""चलशडकुवदायतम्‌ ।४५॥

*?सिन्ररेणाथवा वस्त्रकज्जलेनायवा युतम्‌ ।

` शइलक्षणेष्टकायादचूर्णेन मर्दयेन्मदनं १३ घनम्‌ ।४६।।
विभिश्नास्तेन कतव्याः सारिकाः स्यु्चतुदंश ।
अष्टादशाधवा दण्डयुष्ठे न्यस्या १४ यथाययम्‌ ।॥४७॥

१“ताइचतस्रो निवेश्यास्तु तारसप्तकसिद्धये ।
मनद्रसप्तकसिद्धचथं सारीदरद्रं परे जगुः ॥४८।।

२ ^. परिदोष्यस्य 1). 1. परिलेष्यश्च
४ 9. ६. तन्त्रीभागस्तृतीयांश०

4. तावन्‌ यावन्वियोषिते

^ ^. °त्तर्यग० 1४. अधस्ती त्तिर्यग० ^ ^. सागलं०
* 4. 10०८5 111९ लयान्तरम्‌ 1५. तयान्तरम्‌

४ ‰. तिसृति° ^ 4. अङ्गुलं ^ ^. तीर्यग्‌

* 4. ० वक्तयेत्स्वसारिकाम्‌ । 1). ~. व्यक्तये तत्‌ स्वसारिकाम्‌ +° 4. °शङ्खु° ११ 0. 8. 2. णा. 302
९ 1). °मसृणं ७ 4. प्रोच्यते < ‰. तरितुचिका १२ 4. ०कायाञ्च पूरणेन १३ 0. मदेन्मदनं

१ 4. ण्व १ 4. पञ्चदशाड्गुलो 1). 7. पंचांशदंडगुलो १४ 4. न्यस्यात्‌ ५ ^. तादचतिस्रो

संगीताजः [ ततोलासः १ 4

एवं त्रिस्थानसंशुद्धरागव्याप्तिभवेदिह ।
आमन्द्रसप्तकान्मध्य^-सप्तकावधियुक्तितः२ ।॥४९॥
सार्धाड्गुलपरीणाहास्तया 3 सार्धाडगुलायताः ।
गृध्नवक्षो[ऽ]स्थिनलिका यदवा *तच्चरणास्थिजा[: | ॥।
“आयस्यः कास्यमग्यो वा नलिका: ‹सारिका मताः ॥५०॥

मौलो्वंतन्त्रिकापादर्वे तन्त्रयौ द्वे ऽषड्जगे यदि ।

स्वा पञ्चमगा चेत्‌ स्यात्‌ “षड्जग्रामा भवेदियम्‌ ।॥५१।।
ऊर््वतन्त्रौ यदि *भवेन्मध्यमस्वरयोगिनी ।
तत्पाशवे तन्त्रिकादरदरं षड्जमध्यमगं यदि ।५२॥

मध्यमग्रामगा ज्ञेया तदेयं किन्नरी वुधः१० ।
१ १येन येन स्वरेणेवं योगस्तन्त्रयाः प्रतन्यते ।५३।
सारणाभेदमाधित्य सा स्यात्तत्तत्स्वराह्वया ।
तां तां वा मूछछनामस्यामभ्यसेत्तदि दग्रणौः " * ।।५४॥

स्वस्थाने ^ प्रकृतौ कृत्य षड्जं स्वशनुतिपेशलम्‌ ।

स्वरप्रबन्धना|[: ]स्याप्या दण्डपृष्ठेऽथ ^“सारिकाः ।।५५॥।
तास्विष्ट रागं निपुणमालपेत्‌ स्वस्थमानसः ।
वाममध्यातजनोभ्यां सारिकोपरि तन्त्रिकाम्‌ ।५६॥

समध्यया प्रदेदिन्या दक्षहस्तस्य तामथ ।
सानामया पादर्वतन्त्रीयुगलं वादयेन्मदु ' ^ ।\५७॥।

कर्मणो दक्षहस्तस्य स्यानमाहुर्मनीषिणः ।
१ \सारीककुभयोमंध्येऽयोच्यन्ते १७ हस्तजाः क्रियाः ॥५८॥।

आसारणं च कषंदच तथा कम्पनताडने ।
खण्डनावतिताख्ये च विप स्तं च सप्तमम्‌ ॥५९॥

इति वामकरस्येमे व्यापाराः सप्त कोतिताः ।
घटनं प्रथमं चावघटरृनं तु द्वितीयकम्‌ ।।६०॥।

१ 4. ०मघ्या २ 4. 1. भयुक्ततः 3 ^. °हस्तथा
४ ^° रणस्थि० ^ र. 8. 2. ए. 2092 ९ ^. कारिका
५ . षड्जा जयदि < [). 7. षड्जा ग्रामो ^ 1. ‰. °मधघ्यमस्तरण०
१० 4. बुः ११ ^. एन एन १२ ॥. ०तद्विद०
१३ ॥\. [008 115 सजति अत्य, १४ ^. सरिकाः
१ 4, 2११३ विसर्गं १ 9. °करकुम्भ° ११ 4. प्रोच्यते

किन्नरीटक्षणपरीक्षणम्‌ ४ |] दवीयो वाद्यरन्रकोशः ४७

निरन्तरालं + वि[च्‌ छदः कर्तरी पञ्चमी स्मृताः ।
इति दक्षिणहस्तस्य $ श्यापाराः४ पञ्चभोदिताः ।६१।।
आसारणं तदा ज्ञेयं यदा गच्छति मध्यमा ।
“निष्पीडच तन्त्रिकामूर्ध्वंः ॥ इत्यासारणम्‌ ॥।१।

आकर्षोऽस्य विपर्ययात्‌ ।६२॥ |¦ इत्याकषः ।।२॥

तजं नीमध्यमे चैकस्वरां संपौडच्च तन्तिकाम्‌ ।
कम्प (म्पे ? ) ते चेत्तदाख्यातं कम्पनं पूवसूरिभिः ॥६३॥
॥ इति कम्पनम्‌ ॥३॥।

अतिर्यगस्यास्ताडनया ताडनं परिकौतितम्‌ ।
॥ इति ताडनम्‌ ॥४।

खण्डनं “ताडनादेकस्थाने मध्यमया भवेत्‌ ॥६४॥।
॥ इति खण्डनम्‌ ॥५।

मध्यमा तन्त्रिकामेकस्वरस्थाने निपीड्य चेत्‌ ।
ऊ्वस्वरं सानुनादं गत्वोलिकषप्त्वा तु तर्जनीम्‌ ॥

ूरवस्थानादधो गच्छेदयद॑वावतितं ^ˆ तदा ।\६५॥॥
॥ हत्यावतितम्‌ ॥६॥

१ १मध्यमातर्जनीकमं तर्जनौमध्यमागतम्‌ ।
अन्योऽन्यव्यत्यये कमं विपर्यस्तं तदोदितम्‌ ।६६॥
॥ इति विपर्यस्तम्‌ ।।७॥।

| इति बामकरप्रचाराः ॥

यद्चन्तस्त्जनी हन्ति तन्त्रिकां १२ घटनं तदा ।
तत्‌ त्रिधा गदितं पवंघटटनं पादवंघटूनम्‌ ॥
नखाग्रघटनं चेति नाम्नव ^ ऽव्यक्तलक्षणम्‌ ॥६७॥।
॥ इति त्रिविधं घटनम्‌ ॥ १

तन्त्रीं + *पुष्ठेन चेद्धन्ति तदा स्यादवघटरनम्‌ ॥६८॥
॥। ¬ “इत्यवघटूनम्‌ ।।२।।

१ 0. 20. गो अनुस्वार २ ५. १५५६ विसर्गं
3 ^. °हस्तस्या ४ ). 9. प्रचाराः
“^ ५. निपीड्य 1). 1. निःपीड्य ९ ५. ऽमार्घ

अ 4. ती्यंग० < 1). 1. तीडना० ^ .\. मध्यमयो
१० ५. आवति 1). 1 °यदैकवतितं ११ ५. मध्य°

१२ ]), 7. गो111 अनुस्वार (1४.तत्रि०) १3 1५. व्यक्ति°

१४ ८. {‰. 11 अनुस्वार १५ ८. इत्व०

|:
#
(४:
(
(3
1

पन

:.संगीवराजः | [ वोह्यसः
एतच्चतुविषं कमं कायं मध्यमयापि च ।
्रदे्षिनौ मध्यमा या कुवती! तन्विकाहतिम्‌ ।।६९॥

| तथा प्रकुरुते घातान्तरं न शूयते यथा ।
निरन्तरालमेवं स्यात्‌ भोत्‌-(स्याच्छोत्‌ ) चित्तहरं परम्‌ ॥७०॥ `

॥ इति निरन्तरालम्‌ ॥३॥

हन्ति चेत्तसंनी बाह्ये तन्विकां मध्यमा तथा । ॥
अन्ति परकुरते परदेशिन्यनुवतिनौ ॥ ६.
यत्रवमेतयोभू रिकरिया विच्छदंकस्तु सः ॥७१॥ 3

॥ इति वि[च्‌ |छरदकः ॥४॥
वि|[च्‌ ]छदंवत्‌ स्थितिमतीं तजनीमनुसृत्य चेत्‌ ।

मघ्यमा बहिराहन्ति तजंनों कतरी तदा ॥७२॥ 2,

॥ इति कतरी ॥५॥
॥ इति दक्षिणहस्तव्थापाराः ॥

परिवते दते पाणे- वां स्यात्‌ (द्‌) धुटिताभिघम्‌ ।७३॥ ऋ)
॥ इति धुटितम्‌ ॥१॥ च
पद्मपत्रपतद्र्षाचिन्दुव्यत्र घातनम्‌ । क

तत्‌ स्फुटं गदितं वाद्य शोतुचित्तसुखावहम्‌ ।॥७४।

। । ॥ इति स्पुटम्‌ ॥३॥*
गम्भौरं इनलदध्वानानुसाराद्गदितं बुषेः।
कपोतर्कूजितकलं कलमुक्तं कलाविदा ।॥७५॥ ध

॥ इति कलम्‌ ॥५॥
तत्स्वस्यं स्वरनिष्पत्ति-भयंथावद्यत्र दयते ।
॥ इति स्वस्थम्‌ ॥६॥

कर्णा (णं ? ) स्फोटकरं वाद्यं किल्लिकेति निगद्यते ॥७६॥
॥ इति क्षिल्लिका ।।७॥

तदोलिकाभिषं यत्र प्रचारः स्यात्‌ स्वराधिकः ।

अनवस्वितंस्यानमनालम्बनमौरितम्‌° ॥७७॥

॥ इति दोलिका, ॥८॥

॥ §त्यनालम्बनम्‌ ॥९।।

॥ इति गम्भोरम्‌ ॥४॥ `

१ 4. कुर्वीति ` २ 4. प्रदेरन्यनुवत॑नी 3 4. विचछेदंक

४ 4. ग रेफ {1116 86८०त्‌ एका 18 0118871

९ 4. जलज० ७ 4. ०08 रेफ ° 4. तदोल्लिका०

^ 2. दोकिकः ~ १० 0. 2. ग्नालम्बम०

किश्नरीठक्षणपरीक्षणम्‌ ४ ]

वतीयो वा्यर्नकोशः
"प्रबला स्याह ( ड) तिरयत्र तद्वां किटुमुच्यते ।
॥ इति किटूम्‌ ॥१०॥
निकु तिस्तद्‌भवेद्‌ वाद्यं स्वरो यत्र बहिर्रजेत्‌ ॥॥७८॥।
॥ इति निकुतिः ॥ ११॥
इत्येकादशधा प्रोक्तं बोणावाद्यस्य लक्षणम्‌ ।
शिक्षास्यासमृते राज्ञा वीणावाद्यं रसुदृष्करम्‌ ॥७९॥
। त्वेवं दशितं वाद्यं वादकानां सुखावहम्‌ ।
अत्रैव ककुभे वामभागे शङ्कपरिस्थले ८०
पत्रिका प्राक्तना या तु तस्याः किचिदिवोन्नता ।
संस्थाप्या पत्रिका तस्यां बन्धयेत्तन्त्रिकायुगम्‌ ॥।८१॥
^तस्माच्छङ्कोरधोदेशे बन्धनोयाः प्रयत्नतः ।
६ सारिकास्तत्र परवस्य।स्तन्त्रिकायाः समा दृढम्‌ ॥८२॥
अध: स्थले तन्त्रकायास्तिल्लः° स्थाप्याः^ परा अपि ।
तिल्लस्तदन्तिमायास्तु स्याप्यास्तन्त्रयस्तु तत्र च ॥८३॥

अनुमनद्राभिधाः, सप्तस्वराः ^ स्थाप्या यथायथम्‌ ।
पूर्वोक्तरीत्या तत्रानुमन््रसप्तकवादनम्‌ ॥८४॥

---~८

नखरे साधयेद्धौमान्‌ श्िक्षाम्यासवजशानुगैः ।
पनर्वादनविन्यासविदोषं वित तत्ववित्‌ ॥८५।
वीणादण्डः परः कायः" ^ पूवस्मान्न्यूनितो[ऽ] \ २ इगुलैः ।
गुणेन्दुसंस्यैरन्ते[ऽ]स्य॒ दृढा लोहशलाकिका ॥८६॥
बध्यते सदृशा वक्त्रे परचात्‌ ककुभवामतः ।
. पालिकायां पाणिरूपां शलाकां स्थापयेदनु ॥८७॥
कणशङ्कोमूधदेशे शलाकाग्रं एणा$ृति १३ ।
निधाय कणंदेस्यं शडकूुरन्तरतो यथा ॥\८८॥ -

१ 4. प्रवाला . प्रबलस्या० २ 0. 9. सुदुःकरम्‌ ्
3 4. ‰9. प्राक्तनया ४ 4. °वोच्निता 7. ०वोन्नतां
५ 4. संस्थाप्य \ ए. ज्छवोऽ
७ 4. तिल्ल < 4. 0170105 विसगं
५, १० 4. 07108 विसर्ग ११ 1. 01018 विसर्गं
१२ 4. °नितांगुलैः १३ 4. 8०१५8 विरूगं
७

ल [ ततोहसः १

तथा ब्ोणीं + स्तत्फणायां खग्नां कृत्वा तद्वतः ॥
भ्रसा्यं तन्तरिकामुक्तरीत्या शडकुयुगेन ताम्‌ ॥८९॥
नौत्वा सुदृढतां पूव“-तन्तरिकासद्वनिम्‌ ।
विधाय “वादयेत्‌ प्राज्ञः 'कञ्चया[ऽ ]म्यासयोगतः ॥\९०॥।
वामहस्तानामिकाया अन्तरे सक्तया दुम्‌ ।
आसारणादि यद्वाद्यं चतुर्धा प्राक्‌ प्रकौतितम्‌ ॥९१॥
तदिहापि यथायोयं योजयेद्‌ वाद्ययोगयुक्‌ ।
दुष्करामन्यशास्त्रणां ° दृष्ट्या मत्वेह “किन्नरीम्‌ ॥९२॥
पट्‌ तद्वादने वाद्यं सदंविद्यागुरव्यधात्‌ ।
स्वकीयानुभवादेतत्‌ साक्षात्‌ १“कृत्वोप्दितम्‌ ॥९३॥
अनन्यदष्टमधुना प्रन्यकृतुप्रक्रियोच्यते ` ^ ।
१२सुखबोधाय शिष्याणां द्ञयत्यवनीपतिः ।
१ उसारीमस्तकमध्यानां यदिहान्तरमिष्यते ॥\९५।
मेरमृध्नं १५ उपक्षम्य यथावत्‌ प्रतिपाद्यते १५ ।
तत्राद्यमन्तरं पञ्चाङ्गुलं सयवमीरितम्‌ ॥९६।
. तदिषतीयं तु ** चतुरङ्गुलकं "“तत्ृतीयकम्‌ ।
तुयं चैव यवन्यूनं पञ्चमं ज्यङ्गुलं तया ॥९७॥।
यवाधिकं +< ततः षष्ठं यवोनं दचङ्गुलं पुनः ।
सयवं च डगुलं ज्ञेयमन्तरालं ^ ` तु सप्तमम्‌ ।९८॥
वसुसंख्यं पुनगेयं सार्घं २० दचडगुलमन्तरम्‌ ।
नवमं ^ ^ तु यवार्घोनिं ° * दङामं पुनरन्तरम्‌ ॥९९॥।

१ 4. 0171108 अनुस्वार ९ ‰. ऽतत्यत्फणायां
3 ). तमूर्वतः . तु मूतः ४ ‰. ०१५8 अनुस्वार
^ ^. वादेयेत्‌ ९ 4. कम्नाया ७ 4. 01118 अनुस्वार

< 7. र. दृष्ट्वा „ 4. 7). किन्नरीम्‌ 7. किन्नरी

१० 4, 001६8 11]€ कर्चोप० ११ [). ‰. °प्रत्ययोच्यते

१२ 0. सुखे

१३ ©{. 8. 7२. ए. 294-304 0 96-108 ०१0१९.

8 - भमूर्घ॑० १५ 9. प्रतिपाद्येते १६ ]). ए. च
१७ ^. तस्त १८ ‰. ०005 अनुस्वार १९ ॥, °राले

२० ]). 9. ०६ अनुस्वार २५ 2. नवम नु २२ 4. यवोर्नं 12. यवावनं

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४] ठतीयो वादयरतनकोशः - ५१

सार्षाडिगुलमितं जञेयं, पवोनं ^ प्रषड्गुलं ततः ।
एकादशं २, द्वादशं तु तत्तृतीयांशवजितम्‌ ॥१००॥
श्रयोदं ततो ज्ञेयं सतृतीयांशम्गुलम्‌ ।
अड्गुलं भानमाख्यातमन्तरे तु* चतुद शे ।॥१०१॥
| द्वितीयभन्तराले तु न्यस्य तुम्बमधोमुखम्‌ ।
तस्मिन्‌ दण्डे ततोऽघस्तादन्यत्‌ककुभमू्धतः ॥१०२॥
अघस्ताततम्बकं न्यस्यं, “तस्याङ्के परिषिर्मुखे ।
घदित्रशदडगुलो क्ञेयः प्रयमेऽधस्तने पुमः ।। १०३॥
किचिन्न्यूनो भवेत्तस्माक्निवेश्यास्तत्र सारिकाः (तन्त्रिकाः? ) ।
ईषदस्पृष्टसरिकाः पुर्वमेव प्ररूपिताःः ॥१०४॥
मुक्ततन्तरीभवस्तत्र जायते प्रथमः स्वरः । ४
चतुदंशान्तरेरन्ये-- भवेयुस्ते चतुदश ` ॥१०५॥
सप्तकद्रयमेवं स्यात्‌ सतारस्वरमत्र तु ।
शरुतीरपि विचिन्वन्ति तज्ज्ञास्तदेशभागतः ॥ १०६॥
सप्तकत्रयपूरत्यथं सायंः^° स्युरधिका यथा ।
“^ तया प्रागेव गदितमन्तराण्यपि तत्त्वतः ॥१०७॥
^स्वराविभविबोध्यानि सुप्रबोध्यानि तद्विदाम्‌ ।
एवं यदन्तरं प्रोक्तं सारीणामिह तत्त्वतः ॥ १०८॥
तददृष्टाय विज्ञेयं न दृष्टपरिपोषकम्‌ ।
दृष्टदवारा पुनरिदमदष्टायोपपद्यते ॥१०९॥
तस्मात्‌ (द्‌) दष्टप्रधानेऽस्मिन्‌ शास्त्रे १ › (° स्मञ्छासत्र)
राजोपदेशतः ।
स्वराविर्भावमाज्ञाय +° स्थाप्याः १४ स्युः सारि का बुधैः ॥११०॥
॥ इति बृहतीकिन्न रीलक्षणम्‌ ॥
मध्यमाया अथो लक्ष्म वक्ष्यते शास्त्रसम्मतम्‌ ।
१“दण्डस्य दध्यं विज्ञेयं त्रिचत्वारिशदड्गुलम्‌ ॥१११।॥

=

‰. 01008 अनुस्वार २ 1. ग्दशां 3 [. ४. यत्तेयांश०-
४]).४.च ५ ). तुम्बके 9. तुम्बंके ५, ७ 4. 0111118 विसर्गं
< [). 2. °रन्ये% ९ ^. 8१५१६ विसं

१० ॥\. सां ११ [). 0. गो01॥ ॥178 ९8९.

१२ 4. [00]8 11]€ शालि० १3 ^. ° जाय १४ /\. 07018 विसर्गे

१५ 2 8.६. ए 30-27 णिः 111-3व ११०९९.

संगीतराजः [ वतोह्ासः १।

परिषधिर्मध्यमायाइच द्वियवोनषडडगुलः ।
अस्याः" स्यात्‌ काकुभं शीर्षमायामे चतुरङ्गुलम्‌ ।॥११२॥

स्सार्धम्यज्गुलविस्तारं, दण्डः पञ्चाइगुलोऽस्य› तु ।
ोणादण्डस्य सुषिरे क्िपेदूदण्डं च ककुभम्‌ ॥११२।॥
तावांइच *परिरेष्योऽसौ यावतः परिशषणे ।.
“बोणादण्डान्तककुभशिरो मध्यान्तरस्थितः ॥ ११४॥
. सारिकावयवो भाने ^त्रिदोनच्यङ्गुलो° भवेत्‌ ।
<स्याद्यवोनाङ्गुलदरन्रो दण्डान्ते सारिको (च्‌ ) ख्यः ॥ ११५॥

१मेरोदपान्ते सारीणामुत्सेधः”° स्यात्तदर्धतः।
सारीणामन्तरस्याथ परिमाणमिहोच्यते ।॥ ११६॥

सा्धङ्गुलचतुष्कं १ तु तत्र प्रथममन्तरम्‌ ।
सयवत्यडगुलं ज्ञेयं दै तौयकमिहान्तरम्‌ ^ २ ।११७॥
तृतीयमन्तरं १ ्यंशाभ्यधिकंरङ्गुलेस्त्िभिः ।
पर्णतयङ्गुलकं तुयं पञ्चमं धुनरन्तरम्‌ ॥११८॥
*४साधद्रयङ्गुलकं ज्ञेय, यवेकेनाधिकं पुनः ।
षष्ट, १५यवयन्यूनमडगुलं ( °द्यडगुलं) सप्तमं तथा ॥११९॥
११द्रच गुलं सयवां स्यादष्टमं दघड्गुलं पुनः ।
विज्ञेयं सयवदन्ढद्रचड्गुलं नवमं तथा ॥१२०॥
यवोनमड्गुलदवन्धमन्तरं दशमं भवेत्‌ ।
सपादाडगुलमानानि ब्रीण्यन्यान्यन्तराणि च ॥१२१॥

१ ॥. 7). अस्य 1. अस्या, १11५ (178 {77 ०1 8९९1६ 10 ९ ५१९९४९५.

२ 1). सादंदयश्गुल ° 19. सर्वदूयड्गुल ० 9. २. सादंत्यडगुल °
3 ”. °कोस्वतु ४ 8.३. परिदोपोऽसौ
५ 7. बीडादण्डस्य सुखिरे क्षिपेदन्त ककुभ- रिरो ९1८.
६ 1. 9. विशन ७ 4. ण्लं
< 4, साद्य“ `“ दन््रौ । ९ 4. मेरु

१० 4. णब ११ [). (€ अनुस्वार ० क 18.

1म०९त फा 8 रला१९४] [0९ (पि) अणु) ० 115 (0.
१२ 4. ०मिहोत्तरम्‌ १३ ‰. ्यशा०
१४ 1). 7. सार्षार १५ ^. यवद्वयात्‌ 1. यवद्रयं
१६ ]). 0. भा 78 रएला86

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४] तृतीयो वा्र्नकोशः ५३

स्यादेकाड्गुलमानेन चतुदंशमिहान्तरम्‌ ।
सारीणां मस्तकं साधंयवमानमिह्‌ स्मृतम्‌ ।१२२॥
अत्रापि श्यह्गुलं बीणादण्डस्य परिशिष्यते ।
लक्ष्मशेषं विजानीयात्‌ (द्‌) बृहतीकिन्नरीगतम्‌ ॥१२३॥
॥ इति मध्यमा किन्नरी ॥

उच्यते *लक्ष्मणोपेता किन्नर्यय लघीयसी ।
लघीयस्या 3 दण्डमानं * स्यात्‌ “पञ्च्रिशदडगुलम्‌ ॥ १२४॥
\ब्ंशाधिपञ्चाइगुलकः परिधिस्तस्य कीतः ।
ककुभस्य शिरो ज्ञेयमडगुलत्रयविस्तरम्‌ ॥१२५॥
ककुभस्य तथा दण्डो वीणादण्डे निवेदयते ।
तथास्य परिशेषः स्यात्‌ (द्‌ ) यया दण्डान्ततन्त्रिका ।॥१२६॥
ककुभस्य शिरोमध्यात्‌ ° (द्‌) यावतयडगुलसम्मिता ।
दण्डान्तसारिकोत्सेधः साधरङ्गुलमितो मतः ॥ १२७॥
“मेरोरुषान्ते तस्याधं ^सारिकामीढिकान्तरम्‌ । 4
भ्रोच्यते, तत्र पुवं स्यात्‌ सयवं चतुरङ्गुलम्‌ ॥१२८॥
द्वियवाडगुलयुग्मं स्यात्‌ (द्‌) दवि गीयं, च तृतीयकम्‌ ।
यवोनाम्यामड्गुला (ली ) म्यां, १ “पादोनत्र्यङ्गुलं पुनः ॥ १२९॥॥
तरय, पञ्चममत्र स्याद्‌ यवार्धोनाङ्गुलद्रयम्‌ ।
यवः घर्धाष्टभिः षष्ठं, सप्तमं पुनरीरितम्‌ ॥१३०॥
यवोनाड्गुल्युग्मेन सार्धाड्गुलमथाष्टमम्‌ ५ १ ।
यवाष्टकं तु नवमं दशमंकादशो पृथक्‌ ॥१३१॥
सपादाडगुलके, तत्र हवादशं च त्रयोदशम्‌ ।
१ यवन्यूनाडगुलमितमन्तरं स्याच्चतुदंशम्‌ ।
एकाड्गुलं तथा सारीमस्तकं यवसम्मितम्‌ ।।१३२॥

१ 1. 12, ०माना० २ 1). लक्षणो० 19. लक्षंणे°
3 4. लघीयसी° ४ ¢. मानां०
~ ^. श्व्रयंदा० । ९ 1). व्रिशाधि० 19. त्रिजञाधिपंचागुलकः

4. °मध्यां [. £. 10०] ।}६€ °मध्यान्‌
8. १. मेढकोपान्ते
4. °मीहिकान्तरम्‌ [). सरिका० 1. °मीठिकान्तरम्‌

१० 4. पादेन ° . ^+ 0. ए. श्ष्टकम्‌
१२ 4. 01018 {1118 111९.

५४

१ 4. मेटक० 1). मेढकं 1. पेढकं

1

५ 3 ह ॥ {
भध्यमायामिवात्रापि *मेढकस्थानमिष्यते । १ १
अत्र किल्लरवीणायां यवन्यूनाड्गुलत्रयम्‌ ॥ १३३॥

बण्डस्य परिशेषो हि परिजञेष्यो विजानता ।
शेषं तु लक्षणं ज्ेयमेतस्यां 3 मध्यमागतम्‌ ॥ १३४॥

४पञ्चाशदङ्गुलादूष्वं * न न्यूनः अत्ररादङ्गुखात्‌
«परिमाणं ` विधातव्यं किन्नरीणां कदाचन ॥१३५॥
श्दश्र रव्तिमाधुयं मौलिभूतं न ° विद्यते ।
एतयोर्मानयोमेध्ये भानं स्याद्‌ वादकेच्छया ॥१३६॥
एत (अत) एव मया भार्याधितं बीणाद्रयं पुरा ।
गतानुगतिकत्वेन प्रोक्तन्नो रप्तिहैतुतः ॥ १२७॥
अत्रापि राजराजस्योपदेशं भ्राप्य तद्विदः ।
शुतिस्वरभ्रदेशानां विवेकं + १ कतुंमीऽ्वराः ॥१३८॥

१ ररागालापनमत्राहुः केचित्‌ पण्डितमानिनः ।
श्ाद्धंदेवादयस्तेषां मतं न मम सम्मतम्‌ ॥ १३९॥

रागोल्लासे यतस्तेषामुत्पत्तिः प्राक्‌ प्रदशिता ।

पुनरुक्तौ पुनस्तेषां पुनरक्तिभवेन्न किम्‌ ॥ १४०॥
तथापि बालबोधाथं तन्मागध्रियिणा उ भया ।
केषाञ्चित्‌ कुतुकित्वेन दश्यते वादनक्रमः ॥१४१॥

१४मध्यस्थानस्थितं कत्वा मध्यमं स्थायिनं स्वरम्‌ ।
परानाख्ह्य १“पनिसान्‌ स्वरान्‌ पञ्च कमेण च ॥१४२॥

अवरोहन्‌ सतः स्थायिप्यन्तान्‌ १ धैवतं यदि ।

हन्ति स्वस्थानमाख्यातं मध्यमादेस्तदादिमम्‌ ॥ १४३

२ 10. 1. शेषं ल विज्ञेय
3 4. 01018 अनुस्वार ६
४ 4. पञ्चादश० ^, ९, ७ . 07118 अनुस्वार

< 0. 07118 {178 [96€ &7त्‌ {76 पट 0116.

९ 4. 07178 अनुस्वार ^ ^. च ११ 9. 0 ४§ अनुस्वार
१२ 1). श्लपन° 1. रागलेपन ० १3 . 9. णान्‌

१४ ¢. 8. ए. पा. 3286-3 0 142-46 800९९. १ 0. षर
१६ 4. 017४8 विसं । सतः 8181108 07 षड्ूजतः। 7. अवरोहत सनः

१ 7. ०येन्तात्‌

. किन्नरीखक्षणपरीक्षणम्‌ ४]

[॥ इति नवौ नरो भ

दृतीयो.वायरन्रकोश्चः ५५
स्वस्थानत्रितयेऽन्यस्मिन्‌ एपर्धमर्धस्थितं स्वरम्‌ ।
तदद्‌ द्विगुणमारह्य शूं स्वस्यानमात्रजेत्‌ ॥ १४४

घाडवादिषु रागेषु पूरव॑पूवस्वरस्य तु ।
कमादसंभवे गच्छेत्‌ सवंत्रेव परं परम्‌ ॥ १४५॥

यद्रत्नाकरकारेण
रागालपनमेतन्मे रप्तिहानेनं सम्मतम्‌ ॥ १४६॥

यतस्त्रिस्थानलाभोऽस्मिन्न षस्थानान्तरास्थितेः ।
न भवेत्तदगता रक्तः कुतरैन तदुच्यताम्‌ ।।१४७।॥

पञ्चस्वरावरोह्च षड्जे ^ स्थायिनि मन्द्रगे ।

क्ंभवेदपि नो तस्मात्‌ स्वस्थानं स्थाप्यते कथम्‌ ॥।१४८।॥
षड्जतः स्थायिपर्यन्तमवरह्य यदीरितम्‌ ।
धैवतस्याभिहननं तदभावे कथं हि तत्‌ ॥१४९॥

तस्मात्‌ सर्वेषु रागेषु मध्यस्थं कञ्चन स्वरम्‌ ।
स्थायिनं परिकल्प्येष्टं रागालपनमारभेत्‌ । १५०॥
। ॥ इति भध्यमादिः ॥१॥
रमघ्यस्थानस्थमास्थाय मध्यमं स्थायिनं स्वरम्‌ ।
तृतीयं वुर्यपानूकृत्वा गत्वा न्यन्तान्‌ स्वरानथ ॥ १५१॥

अवरुह्य गपरयन्तं विधाय स्थायिनं स्वरम्‌ ।
हत्वा धमवरोहेच्चेत्‌ स्थाग्यन्तं जायते तदा ॥१५२।
बद्धालो नाम रागाद्धं -रागज्ञजनसम्मतः ।

पञ्चमोऽपि ग्रहः कंरिचदस्य तज्‌ ]नेरिहेष्यते ॥१५३॥
` ॥ इति बड्गालः ॥२॥

स्थायिनो धेवताद्‌ गत्वा त्रिपञ्चचतुरः४ स्वरान्‌ ।
अवरोहात्‌ पुनः“ स्थायिस्वरपर्यन्तमेत्य च ।। १५४

तचृतीयं ततोऽ्ध[: [स्थं कृत्वा स्थायौ यदोच्यते ।

तदा स्याद्‌ “भैरव [: ]स्थायी रि(नि? ^)रस्योद्क्ष्यते जनैः ।। १५५।
॥ इति भँरवः ॥३॥

१ 4. षष्टे
.. २ 9. 8. ‰. 343-401 07 151-202 ११०४६.
3 . रानज्ञ०

४, ^ 4. 07075 विसर्गं £ ^. तदोच्यते

७ {‰. भैवरव

< 8. २. नि° 1. रिरेस्यो°

1

किक < $
सकर कश

1

। |
| ¢
|

५६

। संगीतराजः

धवतं स्थायिनं कृत्वा तत्पूर्वं + स्वरमेत्य च ।

पञ्चारह्य र चतुथं च तृतीयं द्वियंदोच्यते ॥

स्थायिन्यासे वराटी स्यात्तदा स्याद्रिग्रहः क्वचित्‌ ॥ १५६॥

(धः

॥ इति बराटी ॥४॥
स्यायिनमृषभं कृत्वा तदध: ]स्यद्रयं ततः ।
गत्वा स्थायिन *एवाथावरोहेत्‌ घ्रीन्‌ स्वरानण ॥१५७॥
पञ्चारह्य कृते न्यासे ऋषभे गूजरी भवेत्‌ ।
गान्धारोऽपि ग्रहः कश्चिदिष्यते (5) स्याः स्वरागमे“ ॥१५८॥
॥ इति गूर्जरी ॥॥५॥ ,
षड्जं कृत्वा प्रहु तस्मात्‌ स्वरमेत्यादिमं ततः ।
` तृतीयतुर्यावुच्चायं द्वितीयादीन्‌ स्वरानय ॥ १५९॥
श्रीनारह्यावरुह्याथ वसन्तः स्याद्‌ ९ प्रहान्तिमः । ।
ऋषभोऽपि ग्रहः कंरिचदस्य लकषयेषु दृश्यते ॥ १६०॥

षड्जं कृत्वा ग्रहं प्रोच्य तृतीयं च चतुर्थकम्‌ ।
आपञ्चमं द्वितीयादीन्‌ क्रमादारुह्य चेत्‌ धुनः ॥१६१॥
क्रमेणेवावरोहेण त्यक्त्वा स्थायिद्वितीयकम्‌ ।
स्थायिनः प्रथमं गत्वा ग्रहं तस्मात्‌ तृतीयकम्‌ । १६२॥

तुयं तृतीयं चोच्चायं *धन्नासौ स्याद्‌ प्रहान्तिमा ।
वणिक कंटिचदेवास्याः पञ्चमोऽपि ग्रहः स्मृतः ।॥१६३॥

॥ इति धन्यास ॥७॥

स्थायिनो (न ) ऋषभात्‌ स्पृष्टा परं तस्माद्‌ विलम्ब्य च ।

आन्दोल्य तुयं स्पृष्ट्वाथो स्वरौ तुर्यादधस्तनो ॥ १६४॥
प्रं ततः परौ तस्माद्‌ द्वितीयं श्रोच्य ^ ° चेद्‌ प्रहे ।
न्यस्यते जायते देशी गग्रहा वेयमीरिता ॥ १६५॥

॥ इति दे्ञी ॥८।॥ `

गान्धारात्‌ स्थायिनो गत्वा[ऽ धस्तुरीयं ततः पुनः ।

आषष्ठं स्वरमारुह्यावर्ह्य पुनरेव तान्‌ ॥१६६॥

3 [). ४. स्यारिः
५ 1). ‰. गगमः

१ ए. 0पा#8 अनुस्वार २ 44. °रुदये
४ 4. 7. 2. एवाथ नारोहेत्‌

\ 4. स्यात्‌ [). . सद्‌

° 4. दु्यंते 1). ४११8६ 8 १०४ 0र्ला श्य 10 8 त{लिल€ा४ ऋण.

< 4. त्यक्ता ९ 0. ‰. घन्यासी १० (4. प्रोच्यते

किन्नरीरक्षणपरीक्षणम्‌ ४]

॥ इति वसन्तः ॥६॥

तृतीये वारकाः ५७

प्रहादधस्तृतीयं च गत्वा चेन््यस्यते प्रहे ।
देशास्या स्यात्तदा दृष्टो मध्यमोऽस्या प्रह: क्वचित्‌ ॥। १६७॥
॥ इति देश्ाख्या ॥९॥

॥ इति रागाइगानि ॥

षड्जं त्वा प्रहं तस्मात्‌ (द्‌) द्वितीयं च तृतीयकम्‌ ।
स्वरमारह्य तदधस्तात्‌ (द्‌) विलम्न्य प्रु स्पुरत्‌ ॥ १६८।
तृतीयतुयतुर्याह्वत्‌तीयान्‌ भ्रोच्य विन्यसेत्‌ ।
स्थायिनि प्रोच्यते रागो › -डोम्बक्री[: ]सा जनेः क्वचित्‌ ॥।
भूपालो कथ्यते -तस्या[: [स्थायी लोकेऽस्ति मध्यमः ॥१६९॥
॥ इति डोम्बक्रीः ।। १।

पञ्चमं स्थायितां * नोत्वा तमादीकृत्य षट्‌स्वरान्‌ ।

समारह्यावरोहे च तृतीयं “तु विलम्बितम्‌ ॥ १७०॥।
चतुथं कम्पितं त्वा करमेण स्थायिनं व्रजेत्‌ ।
एवं प्रथममञ्जर्याः स्वस्थानानां चतुष्टयम्‌ ॥

गान्धारोऽपि प्रहः कंदिचदस्या लक्ष्येषु ददरयते ।। १७१।।
२ ‡- ॥ ईति प्रथममञ्जरी ॥२॥

धवतं ° ग्रहमान्दोल्य चतुरस्तदधस्तनान्‌ ।
समारुह्यावरोहेण ग्रहं गच्छे्यदा तदा ॥

कामोदा स्याद्‌ ग्रहो लोके मध्यमोऽस्याः प्रकोतितः ॥ १७२॥
॥ इति कामोदा ॥२३॥

॥। इति भाषाड्गानि ॥

षड्जे प्रहे सह प्राचा परौ प्रोच्य स्वरौ ततः ।
तुयं विलम्बितं“ कृत्वा तृतयं* च द्वितीयकम्‌ ॥
ईषत्‌ स्पष्ट्वा प्रहे न्यासे रागो रामकृतिरभवेत्‌ १० ॥ १७३॥
॥ इति रामकृतिः । १॥

मध्यमं स्थायिनं कृत्वा गत्वाधस्तात्तुरीयकम्‌ ।
त्रीनारह्य श्रहाधस्तात्‌ स्वरं स्पृष्ट्वा द्वितीयकम्‌ ॥ १७४

अवरोहन्‌ श्रहाधस्तात्तरयपर्यन्तमेत्य च ।
आरोहक्रमतस्तस्मात्तृतीयं प्राप्य कम्पयन्‌ ॥ १७५॥

* 1). डौम्बक्री 12. डीवक्रीडा 3 ^. तस्मात्‌
^ 0. ५. भापातु ई 12. णाा18 °वितम्‌
< 1. वितं (0171118 विलं)

१० [). 9. भवेत्‌

१ ^. रागौ

४ 19. स्थायिनां गीत्वा
५ ५. 0171118 अनुस्वार
९ 1). 7. तृतीयकम्‌ ।. 1). 1. 01011 च द्वितीयकम्‌ ।

८

संगीतराजः

स्यायिनि न्यसने +गौडकृतिः कृतिषु जायते ।
अस्यास्तु पञ्चमं लक्षय ग्रहं लक्ष (क्ष्य) विदो विदुः ॥ १७६॥
# प ॥ इति गौ (गौ) उकृतिः ॥२॥
षड्जे प्रहेऽधस्तनमेत्य 3 षड्जं पुनग प्रोच्य ततस्तृतीयम्‌ । प
तुयं च कृत्वा तनुकभ्पितं च सुपञ्चमं स्थायिन एव तूर्यम्‌ ।। १७५७॥
ततीयकं प्रोच्य पुनग्रहं तथा द्ितीयमान्दोल्य तृतीयक स्पृशेत्‌ ।
ततो यदि स्यान््यसनं ° ग्रहे तदा रागो भवेद्देवकृतिरदरिष्ठा ॥ १७८!

॥। इति क्रियाडगानि ॥

कृत्वा ग्रहं ध॑वतमादु गत्वा|[ऽ ]षस्त्यं पुन- 'धेवतमेत्य तस्मात्‌ ।

कृत्वा परं स्थायिनमेत्य तस्मात्‌ पुवं समागत्य ततो प्रहु च ॥ १७९॥।

>

आख्य च त्रीन्‌ क्रमतस्तृतौयादिकानथो पञ्चमतोऽवर्ह्य ।
घट्‌ स्थायिनं प्रोच्य तृतीयकम्पनात्‌ तुयं तथा पञ्चमतु्ंकौ च ॥१८०।।

स्पष्ट्वा तृतीयं खलू वादयित्वा द्वितीयकं च न्यसनं ग्रहे यदा । .॥
तदा भवेद भैरविक।[ऽ]स्यः लक्ष्ये * रागस्य गः स्थायितया प्रदिष्टः ।१८१॥ ष
॥ इति भेरवी ॥१॥ `

अ

षड्जं ग्रहं मन्द्मुपेत्य मध्यं तमेव पडचादवरोहतदच ।
क्रमाद्‌ ग्रहं प्राप्य तथोपरिष्टाद्‌ गच्छन्‌ पमागत्य च तं विलम्ब्य । १८२॥

१ "तमेव संस्पु्य धमात्रजेद्‌" › ग्रहं यदावरोहेण समेति वणिकः ।

छायादिनटटरा† खल रागराजस्तदा भवेद्‌ वेणिकवृन्दवन्दः ^` ॥१८३॥ क्ख
॥ इति [च्‌]छाया नटा ।॥२॥ छ

कृत्वा ग्रहं षड्जमतः परो द्रौ सपञ्चमं ^ *षष्ठमुदीरयित्वा ।
ततोऽवरोहेण च षष्टपञ्चमोौ कृत्वा तृतीयादवसुह्य चाग्रहम्‌ ।\ १८४॥।

+ ५तृतीयतः प्राक्‌ (ग्‌ ) द्वितयावरोहात्‌ प्रकम्प्य तुयं प्रथमं ततश्च * ९ ।
उक्त्वा परं चेन्न्यसनं ग्रहे स्यात्तदा भवेद्रामकृतिरबहुक्तिः ॥ १८५॥

॥॥ इति रामकृतिः१० ॥३॥ |

१ 0. गौड 19. गौडं २ 4, 0111105 अनुस्वार ‡ 1. °मोत्य
४ 1). ‰. स्या न्यसनं ^ 0, गा#5 रेफ

# [). {. लक्ष्य ७ 4. 071115 विसर्गे

^ ^. षड्ग्रहं 1. षड्जग्रहं +“ 1}. तामव ५

† 2. दितभट्टा १२ 9. वृन्दं वन्द्याः +

१४ 0. षड्जष्ट० १५ 1). 1. द्वितीयतः प्रार्‌ द्वितीयावरोहात्‌
१६५ ^. ४११8 विसमं

१७ 2, ता105 विसं

॥ इति देवकृति ॥३॥ }

किन्नरीलक्षणपरीक्षणम्‌ ४] कृतीयो वायरन्रकोशः ५९

कृत्वा ग्रहं ^धेवतमत्र तत्परं विलम्म्य संस्पुद्य प्रहद्वितीयकौ ।
विलम्ब्य चेत्‌ पुरस्तात्‌ तृतौयमार्ह्य ग्रहादिकद्रौ ।॥ १८६॥

तृतीयकं चात्र विलस्म्य *तस्मादधस्त्यमारह्य च संस्प॒शोच्च ।
स्पृष्ट्वा प्रहादित्रितयं श्रं च प्रोच्चायं तस्मात्‌ परतः स्वरं च । १८७॥।

चेन्न्यस्यते स्थायिनि तत्र रागो “मत्हारसंजञः प्रभवेत्तदायम्‌ ।
स्थाय पुनः पञ्चम एव £कंड्चिल्लक्षयेष रागज्ञवरंः प्रदिष्टः ॥ १८८॥।
॥ इति मल्हारः ॥४॥

प्रोच्चायं *मस्थायितयावरह्य पञ्चस्वरान्‌ गा (मा) वधिकान्‌ ततहच ( ०कांस्ततहच )।
गत्वा ततो मध्यमतस्तृतीयमार्ह्य तस्माच्चतुर[: | स्वरांइ्च ॥१८९॥

स्पृष्ट्वा ग्रहं तत्प्रयमं विलम्न्य षड्जे यदा न्यस्त एषः गौडः ।
कर्णटपूर्वो भवतीह लक्षये स्थायी पुनः पञ्चम एव दृष्टः^° ॥१९०॥
॥ इति कर्णाटगौडः ॥५॥

यदि ^ १ग्रहान्मन्द्रनिषादतोऽन्यं स्वरं परं प्रोच्य ततस्तृतीयम्‌ ।
तुयं च गत्वा ग्रहतस्तृतीयं ^ `ग्रहाच्चतुथं च ततः ^ उ स्वरांइ्च ।१९१॥

पञ्चावरुह्य ° ग्रहुतस्तुरीयमधस्तनं स्थायिन एव नीचम्‌ ।
स्थायिस्वरं तत्परकं च कृत्वा स्थायिस्वरा-" “तुर्यमथो प्रहाच्च ॥१९२॥

परं समुच्चायं ग्रह विमोक्षे † ९ तौरष्कगौडो भवतीह रागः ।
स एव लोके खल्‌ मालवीति स्थाय्यस्य लक्ष्ये किल पञ्चमोऽपि ॥ १९३॥
।! इति ^“तौरुष्कगौडः ।६।

ग्रहं तमेवाय ^“ विधाय कृत्वा द्ितीयमुच्चायं ततः परं च ।
विलङ्घयेल्लङ्घिततः ^“ परांस्त्रीनारह्य परचादवरुह्य तांच ॥ १९४॥।

1. हे धैवतगव्र = 0... 3 1. पुनस्तात्‌
19. लु)८वा३ 9 ९०0 प्ऽ९त्‌ एना द्ंफा) 0 “संस्पृश्य '"" "“ग्रहादिकद्धौ'' 11011
111९ [ष्ट्वा एलाः९.
“^ ^. मल्टारि° £ ५. कैडचै० ७ [). ५. यंस्थायि०
< 4. न्यस्त ^ 1). 1. एव १० ४. दष्टाः
११ 9. ध. ग्रहा १५ ५५. ग्रहा चतुर्थं ^3 1). 1. ततो
१४ ]५. ग्रहता० १ ५. सस्तु्य°
१९ 1. तोरुष्कगोडा ^. °गौँडो १ 1. तोरुक०

१८ 1). तमेवाधि 1;. तमेवा विधिधाय १ [. श्ल्लधिततः

कितरीरक्षणपरीकषणम्‌ ४] वतीयो वायरनकोशः ६१

रागेषु केषुचित्‌ स्थायिद्रविध्यं तन्न सुन्दरम्‌ ।
यदवोचद्‌ प्रहान्यत्वं ^ रागगं लोकञ्ञास्त्रयोः ।२०४॥

६० संगीतराजः [ततोहसः १
भ्रकम्प्य तं लद्धिघतमेव तस्मात्‌ पूवं समुच्चायं प्रह व्रजेच्च । य

तदा १भवेदुद्राविडसंज्ञगौडः २ अपांशोऽप्यसौ सालक (ग) एव लोके ॥ १९५॥ ४:

॥ इति द्राविडगौडः* ।७॥ .
ट । प न तद्विचारचार्त्वमारोहति २ कदाचन ।
स्थायिनो 'रागबरह पूरी ्रहाधरं प्रोच्य" प्रह तथोक्त्वा ॥ यथारथश्ञासना च्‌ | छास्त्रमिति शास्त्रस्य लक्षणम्‌ ॥२०५॥

तृतीयतुयां' च विलम्म्य तस्मादधस्तनौ भ्रोच्य विलम्बयेच्च ॥१९६॥
व्याहृन्नेता (°न्येत ) ययासिद्धग्रहद्रेतानुशशासनात्‌ ।
स्पृष्ट्वा धरा (ग्रहा) च्चैव परं च “पवां पूवं तथोक्त्वा ग्रह एव कम्पिते । यज्व अलदयभथानत्वमस्य शातमस्य दितम्‌ ॥२०६॥

न्यसेद्यदा स्याल्ललिताभिधस्तदा गस्थायिनं केचिदमुं वदन्ति । १९७॥।

॥॥ इति ललितः ।८॥ १९ ्रष्टव्योऽनुभवस्तत्र प्रत्ययः परवाचिकः ।

॥ इत्युपाङ्कानि ॥ आप्तोपदेशमयवा प्रमाणं *मनुषे ततः ।२०७॥

रागाङ्कतायामपि केचनास्य रागत्वमाहु्मतमत्र ^ ^ तेषाम्‌ ।
१र्ालम्न्य पाथंकयमुपेत्य १२ गोतो न मे तथा संमतिमातनोति ॥१९८॥

एवं मया केचन † *मुग्धबुद्धप्रवत्तये १“ यन्त्रगताः प्रदिष्टाः ।
ते सर्वयन्तरेषु समानबुद्धया रागा बुधर्वाद्यविधौ विधेयाः ॥१९९॥
स्वनुद्धितः १ \कृष्णनरेदवरस्य बुदूया[ऽ }यवा वौक्ष्य विशेषजातम्‌ ।
प्रहादिकानामिह + संभवः स्याद्यथा तथा वादनमाददीत ॥।२००॥
-- एवं तते वा सुषिरे स्वरश्च स्वस्थानजैयस्य हि संभवः स्यात्‌ ।
रागस्य तरेव तदु-डूवोऽत्र +“ राजोपदेादभिवौक्षणीयः ।। २०१५

व (य) ददष्ट ^ (ऽ) “शरुतो वापि पराप्तानुभवादृते ।
किचास्मिन्‌ सत्यपरथा शास्त्रं ° व्याक्रियते त्वया^ ।२०८॥

उपलक्षकताः योक्ता स्वरस्यान्यस्वर प्रति ।
सा सतौ कथमस्ति” लभते सग्दिरां + "पयि ॥२०९॥ ए

उपलक्षकता प्रायः प्रतयक्षागोचरे भवेत्‌ ।
साक्षात्‌ प्रतीयमानेऽ्थं कथमव्रोपलक्षणम्‌ ॥२१०॥

यदाह नियमादृष्टकल्पनं तदसद्यतः१२ ।
टे १ १ न्याय्यमिष्यते
किन्नरीवादकान्‌ प्रायो (पर्यु ) पदिश्य स्वमनीषया । क १
यत्शा (यच्छा) द्धंदेवेनापाद्य † *चोद्यमत्रोपदरितम्‌ ॥।२०२॥

"2 खण्ड (ण्ड) कतृकसंभो (यो ) गसमत्वादफलं हि तत्‌ ।

+ तथा हि तेषामज्ञानमाविः२० (विष्‌) क्वन्‌ यदादित्‌ ॥२०३॥ +

१ 1). भवे 7. भवे ईवितड०

२ 1). °गौडो 1. गगौडो

3 [‰. पांप्यसौ

५.५. 0. 72. 1५४ -इत्युपाङ्गानि शला द्राविडगौडः; 1 ८ 1
8110 प्रत्‌ &० 8॥ #€ लात्‌ ज ललित ए्]110]11 {0]}0 ५8 11८६.

* ^.धा). 9. घाक्‌

यतो दष्टार्थवाक्यानां १४ प्रामाण्यमनुमाय च ।
अदृष्टार्थस्य वाक्यस्य प्रामाण्यमनुमोयते ॥२१२

इदं दृष्टप्रधानं हि शास्त्रमेतद्‌ बलेन हि ।
अग्निष्टोमादिवाक्यानां प्रामाण्यमुररीकृतम्‌ २१३

अतो यस्मिन्‌ ग्रहो रागे यः शास्त्रादुपलम्यते ।
तत्साहचयदिंशत्वं तस्यैवेति समञ्जसम्‌ ॥२१४॥

अधस्तनानां या चिन्ता सा १“कृतान्तवङो गता ।
यदस्यधायि तेनात्र समाधानं विपरिचता २ १५॥

| ६ ५. द्रागा०। नः प्रागवरुह्य ५11 ६]६० ])¢ | [00881101 1९4470६. प
(14 ७ 9. प्रोच < 9. ण्येत्‌ ^ ^. पूर्यो १ ^. रागांगं २ [. जटति 3 .\. लक्षण
। 4 १० ॥. 1). 2. ॥१॥ ११ 9. मंत्र १९ ४. आलन्य ४ ‰. ण्ण मानुष ^ 1). 1४. ° दुष्टः $ .\. सस्तुतो
$ १३ 1). भमुपेत १४ 0. मुग्ु १५ 4. ऽप्रृद्धये ` ७ 2. 01४6 अनुस्वार < 9. त्ववा ५ |}. ° तावयोक्ता
# १६ |). 11. ज्कुम्भण १७ ॥. ऽमिव ५८ [. राजौ १० ५. ०सत्यं ११ ५. यतिः १ 2. ण्यताः
५ १९ ], 0;{§ चोद्य० २० ए. 01115 विसर्गे १३ 4. त्याय० 1. १५ |} कृतां वशे

अनद्‌,

६२ संगीतराजः [ तवोहासः ९.
तत्तदाधान एवास्य गलितं न प्ररोहति । 9

अत एवाजनेरेषां सुर्यादौनां " न संकथा ॥२१६॥
आनर्थक्यं च यत्‌ शास्त्र (यच्छास्त्र) षद्जाद्युकतेः प्रसंजितम्‌ (प्रसन्जितम्‌) \ ~
पराहतं तदेवात्र भ्रहान्यत्वपराहतेः* ॥।२१७॥ थ

यद्‌ ४ प्रहापिक्षया तुर्यादयस्तेन निवेदिताः ।
नियतास्तदृश्मेणापि सत्या धीषदयं गताः ।\२१८॥

लोकेऽपि दृयते क्वापि ्नान्तिः^ °सत्यावलम्बिनी ।
यदभाणि ्रहांश्षादिनियमः “शषास्त्रगोचरः ।२१९।।

लकषयस्थोऽन्यस्वराद्गुम्फो” नान्यथात्वमिहाहति ।

त एव तत्र प्रष्टव्या बृहटदेशोविदांवराः ।॥२२०॥
ग्रहादिषट्‌स्वरेभ्योऽन्ये नियतेभ्यः परे १*स्वराः ।
केचित्‌ कंरिचत्‌ १ ^ क्वचिद्‌ दृष्टाः स्वेच्छया १२ परिकल्पिताः ॥।२२१॥। 4

तत्संवाद्यादिकेभ्योऽन्ये ये १३ क्रियन्ते परेऽन्यथा ।
तस्मानूमहान्‌भावानामेषामेषा परा स्थितिः ॥२२२॥

लीलायितस्य सा ^ ^नेवास्मदादीनामिहास्पदम्‌ ।
विचारस्य ततोऽस्माकं गुरुम्यस्तु ** नमः सदा ।॥२२२॥

४

तस्माद्यत्स्यायिनो दं ** मया सन्मार्गवतिना ।
दरितं१ वस्तुतो नैव तन्मन्तव्यं विपदिचता ॥२२४॥

आलोड्य सर्वशास्त्राणि *^कालसेनेन धीमता ।
कोतिता किन्नरी वीणा किन्नरीगीतकीतिना ।२२५॥

इति *भ्रीजगदीडावनदेवनिजगणेन जगदीइवरीकामेशवरीचरणकिकरेण श्रीकामान्ञा- ` (
गिरिविभूना अध्युष्टतमनरेदवरेण भौष्मपुरजयानौतानेकराजकन्यारत्नेन श्वपुरग्रहणसंवधित- +

२4 लाध्द्ु< 11 ("९ सला ० 0, 15 न॑दल्मााल मा 16९.
(एगा० ०. 35 4 णन] उथा{8 फा जनां)
४. दुक्तः
3 9. छा1{5 विस्गं 8114 ४१५३ रेफ 0) य 70 111€ ॥€† [116

४.५.यत्‌ ५ 4. 01008 विसगं ^ 7. स्यात्या० “1. 9. शस्व ङ
< 1. शस्वरोद्गुंफो 2. स्वरोद्गुफो ^ 1. ‰”. ऽविशांवराः

१०). 17. शवराः ११ ८. 0111105 कैरिचत्‌ १२ 1}. स्वेच्छयाः

+ .4.यो १४ ५. ऽस्मादादीनां ^“ 17. गुरुभ्यो १९ . ‰. द्वेषं

७ 0. भः {8 अनुस्वार +< 1). कुम्भकेणेन ११ र, गप्र श्री

श,
|
|
|
वि
(|

॥

ठृतीयो वा्र्नकोश्चः | ६३

किन्नरीलक्षणपरीश्चणम्‌ ४]
यशोभरेण, वाटिकाचलग्रहृणजनितकत्तिपुरपराजिताचलनायकेन संगमनीरदुरगोदधरणोदृत-
सकलमण्डलाधीदवरेण दमनपुरविष्वंसनबंदीकृतयवनौनिचयेन महिषमेखजयाजेयविभवेन

श्ाकंभरीरमणपरिशीलनपरिग्राप्तश्ाकंभरीपरितोषितदाकंभरीप्रमुखशशवितत्रयेण अष्टादहागिरि-
हिखरपरिवारितांजनाद्विविजयविस्यातवीर्यगर्वेण महदंबमातुकापुरोद्धूलनधषितमहोरगपुरेण
श्रोवनदेवस्वामि-'प्रासादरचनापरपरमेदवरेण -शरयंबकेदवरसन्निधिकौत्तिस्तम्भोन्नतजयस्तम्भेन
उश्रब्रह्मगिरिभौमस्वर्गतायथार्थोकरणरचितचारुपयेन भीकामाक्षागिरिनवीननि्मितिपराजित-
सुमेरुणा श्रीमहिषाचलोपरिश्रीहरिशरणरचित।चलबुर्गेण अभिनवभरताचार्येण वौणावादन-
प्रवणेन यवतक्रुलाकालकालरात्रिरूपेण त्रिसंध्यकषत्रसम्‌द्रसम्भवरोहिणीरमणेन परमभागवतेन
महाराजाधिराजराजश्नीराजमानमृगांकतामराजेन्द्रनन्वनेन महाराज्ञोसौभाग्यवतौश्रौजसमाम्बि-
काहृदयनन्दनेन सकलसौमन्तिनोरिरोमणिनिकुम्भ राजन्यवंशावतंसमहाराक्ञीधौकर्मबतीलषुमा-
देवीहूदयाधिनायेन राजाधिराजश्रौकालसेनमहीमहन्रेण विरचिते संगोतराजे षोडहसाहल्यां
संगोतमीमांसायां वाद्यरत्नकोशे ततोल्लासे किन्नरीपरीक्षणं चतुथं समाप्तम्‌ । उल्लासदच
प्रथमः समाप्तः ।४

1). 16848 {116 दुगाण ५5 [णाग्कड--

इति श्रौसरस्वतीरससमुद्भूतकंरवोद्याननायकेन अभिनवभरताचार्येण मालवाम्भोधि-
माथमंथमहीधरेण योगिनीप्रसादासादितयोगिनीपुरेण मण्डलदुरगोद्धरणोद्धृतसकलमण्डलाधौोश्व-
रेण अजयमेवजयाजेयविभवेन यवनकुलाकालकालरात्रिरूपेण शाकम्भरीरमणपरिशीलनपरि-
प्रप्तदाकम्भरीप्रमुखडशक्तित्रयेण नागपुरोद्‌धूलनधर्षितनागपुरेण अबबंदाचलग्रहणसंदशशिता-
चलाद्‌भतप्रतपेण गूजराधी [श |ध (घी ) रत्वोन्मूलन प्रचण्डपवनेन श्नोमत्कुम्भलमेरनवीननि्मित-
एराजितसुमेरुणा श्रीचित्रक्टभौमस्वगताययार्थोकरणरचितचारुपयेन मेदपाटसमूत्रसम्भवरोहिणी-
रमणेन अरिराजमत्तमातङ्खपञ्चाननेन प्ररूढपत्रयवनदवदहनदवानलेन प्रत्ययपुयिवीपतितिमि-
रततिनिराकरणप्रौढप्रतापमा्तण्डेन वेरिवनितावेधव्यदीक्षादानदक्षोदृण्डकोदण्डमण्डिताखण्ड-
भूजादण्डेन भूमण्डलाखण्डलेन श्रोचित्रकूटविभुना अध्युष्टतमनरेशवरेण गजनरतुरगाधीडराज-
त्रितयतोडरमल्लेन वेदमार्गस्थापनचतुरानने[न ]पाचककल्पनाकल्पदरुमेण वसुंधरोद्धरणादिव-
राहेण परमभागवतेन जगदीइवरीचरणकिकरेण भवानोपतिप्रसादाप्तापसादवरप्रसादेन राज-
ुर्वादिविरुदावलोविराजमानेन राजाधिराजश्रोमोकलेन्द्रनन्दनेन राजाधिराजश्नोकुम्भक्णेमही-
महैनद्रेण विरचिते संगौतराजे षोडडसाहस्रयां संगोतमोमांसायां वाद्यरत्नकोशे ततोल्लासे
किन्नरीपरीक्षणं चतुथं समाप्तम्‌ ।

ततोल्लासः समाप्तः ।

^ ^. प्रसाद

२ 4. 19. त्रियेबकेशवर 3 2. छा1{ श्री ।

४ [0 कवक 6 न॑दल्त्‌ कलल वीण ताल नतन [0९६ ० {९
शाट वा९ त्वया त) वषत्‌ पपुर्‌ 7 (ऋ ना) गि कै.
354, फ]1€ा९ 8 (1876 1 [वा1तै्ा1110 148 917९त्‌क एष्ला
10116९0. (1. 64 7६९)

दवितीयः सुषिरोडासः

वंद्ानिरूपणं नाम प्रथमं परीक्षणम्‌

*भृवनानीह चतुदश गतबाधं "वसन्ति यस्य हृत्युषिरे । `
तमसुषिरक्रियमोडं बन्दे वेणुभ्रियं नृहुरिम्‌ ॥१।। 4

नानामुनिजनवचनेरतिविमतिमितं मत ङ्खमतविज्ञः ।

वंशः पावः पाविकाथो मुरलो मधुकर्यय ।
काहला-तुण्डिकान्यौ (तुण्डुकिन्यौ ) च -भुक्का शच ङ्गमत परम्‌+ ।३॥

श्ादयहच सुषिरवाद्यभेदाः समौरिताः । 4
मनुदच विदवमृतिश्च तथादित्याह्वयः परः ।।४॥ ह

शद्राख्यश्च महानन्दो * नायेन्द्रो वसुसं्ञकः ।
मनिः षडाननः पञ्चववत्रदचैव “चतुर्मुखः ५!

~ ~~

द्वाद स्यात्‌ त्िपुरुषः उमानाथस्त्रयोदहाः ।
चतुरदशस्त्वेकवीरसंज्ञको वंदा इष्यते ॥६।।

विकल्पकल्पना-“जल्पमवधूयाभिधीयते ।
एषां लक्षणसंद्भसारोद्धारो मयाविलः ॥७॥।

नवादा कतक पू ल मास्म लप

† वैणवः खादिरो वा स्याद्रक्तचन्दनजोऽथवा ।
शान्दनो गजदन्तेन निर्मितो वा तथाहि सः ।८॥

कांस्यजो वा भवेद्रौप्यः सुवर्णेनाय निर्मितः ।
अग्रन्िरब्रणः श्लक्ष्णो निर्भेदः सरलः समः ॥९॥

सुवृत्तः सुषिरं गभे कनिष्ठामूलसंमितम्‌
स्वदष्यमानदैष्यं च १ समकृति समन्ततः ।१०॥
१ ५. ए. भवानीह > 4. 0. सन्ति 3 8. 1९. चुक्का
+... 2.11, 9. * 00 ्नन्नो “ ^. चतुर्भुजः
६ ॥. ३९८5 विसर्ग प. न्शा < {). जाल०
, † ल. 8. १. ण 42426 {0 8-10 ९०५९.
९ ॥. 19. चन्दनो १० 4. ०1165 च

+ जणसङ्तकन्न्छ ट ~ ८

तनुते ` वेशविचारं सुवंशभमौभृतामीशः ॥।२।। ४.

5.0

ठृतीयो बा्यरल्कोशः ॑ | ६५

वंशनिरूपणपरीक्षणम्‌ १]
- नवरर्ध्रीपरां (रनध्रपरं) पृष्ठे बदरीबोजसन्निभम्‌ ।
दधानो जायते वंशः पिण्डः सार्घयवोऽस्य च ॥११॥
सामान्यलक्षणं त्वेतद्‌ विशेषो[ऽ] ^ थाभिधीयते ।

“लिक्षाष्टकमिता युका यवो यूकाष्टको मतः ॥१२॥

तिर्यग्यवोदरेः षडिभनिस्तुष; स्यादिहाडगुलम्‌ + ।
अनेनाङ्गुलमानेन * वंशनिर्माणमिष्यते ॥१३॥

अडगुलेः स्याच्चतुश्चत्वारिशतात्र सयूकया ।

“लिक्षादवयेनाधिकया मनुदण्डप्रमाणतः । १४॥ |
-शर्प्रदेशतस्त्यकतवा साधमडगुलकद्रयम्‌^ ।
एकाड्गुलं वक्त्ररन्ध्रं भवेज्जातिमुखाभिधम्‌ ॥ १५॥

मुखरन्ध्नात्ताररनध्रमङ्गुलानि चतुदश ।
परित्यज्य भवेत्‌ साधं *° यवत्रितयसंमितम्‌ ॥१६॥

सप्तात्र स्वररनध्राणि ताररर्ध्रमितानि च ।
कर्तव्यानि तदन्यानि तेषामप्यन्तरं भवेत्‌ ॥ १७॥

अड्गुलत्रितयं पादन्यूनं १*वडिलक्षिकाधिकम्‌ ।
रत्येकं मि्तितं तच्च सप्तानामन्तरालगम्‌ ॥१८॥।

"रलिक्षाद्रयं यवयुगं १ यूकिकंकाडगुलानि च ।
१ *एकोना विशतिमनिं तथा र्ध्राष्टकस्य तु ॥ १९॥

अडगुलानि तु चत्वारि तथा यवचतुष्टयम्‌ ।
वंदस्य प्रान्तभागे तु १“सार्धमङ्गुलकटरयम्‌ ॥२०॥

^ 7. गथो[]भिर २ ^. 12. लिख्या

3 ^. ‰. ती्यग्‌ * 9.7. 1690. ५ प्न. गगुलि°

^ ^. लिख्या० < 3.1. णा न.

= 9. 7९डपाो८ऽ {९ प्ल्‌ [क्षात्रा न) गिा० ०. अ ^.
फालो अंका छा] क्त्वा सार्घ० ९1८. "16 [पि] {< 07 11}8
एला६९€ 18 छएिपात्‌ ॐ ॥€ लात्‌ नत कट कल्ल्ल्ताकरह्‌ गि) 76
९] 41&९त 18711111).

4 ए. शवद्वयम्‌ 77) {11९ 105ा1116त्‌ [षात्‌

^ 1. वित्‌ ५० [). ‰. भाप अनुस्वार <\. °लिख्यका०
` १९ 4. लिल्या० + 4. युकरिकांगुलानि 1. यूगिकंकागृलानि
१४ ‰. एकोना १ 1 साद्व

त

4
४

६६ संगीतराजः [ सुषिरोहासः २' वंशनिरूपणपरीक्णम्‌ !] . दतीयो बायरनकोशषः
अवदिष्टं भवेन्मानं मनुवंशे समासतः । | + *लिक्षाद्वितयसंयुक्त-सपादययसंयुतेः ।
अयं सर्वेषु वंशेषु परमः परिकौतितः ॥२१।। त मानमादित्यवं शस्य स्याच्चतुस्तरिदादङ्गुलंः ॥३०॥
। तरिस्थानस्वरसंभूति +-साधकत्वात्‌ पुरातनैः । भ मुखरनध्रस्य ताराख्य-रनध्स्य च विदांवरः ।
वरणासकृतिधात्वादिमूना्यमनेकधा ३ ॥२२।॥ . मध्यमानमपि जञेयं दविगुणेः षडिभिरङगुलः ।३१।
। बदन्ति वाद्यमेतस्मिन्‌ वादयतत्त्वविशारदाः* विशषिष्टमडगुलं ज्ञेयं पादोनेः पञ्चभि्वंः । क
*तारा(र)स्य रन्ध्रयोरन्तस्त्यक्त्वेकंकाडगुलं बुधाः ॥ ्रत्येकमनत्र रनध्ाणामष्टानां ऽमानकल्पनम्‌ ॥३२॥
कर्वन्ति सदृक्षाकारान्‌ वंशानन्यासतरयोदशच ॥\२२॥ + लिक्षाद्रयं तथा षट्कं ८यृकानां यवयुग्मकम्‌ ।
॥ इति मनुवंशलक्षणम्‌ ॥ १५. “्रादशञेवाङगुलान्येवंः मानमन्तरसप्तके ° ॥३३॥।

हत्यादित्यवंहा „€
यूकाभिः पञ्चभिरयुंक्तं स्यात्‌ सप्तत्रिशदङ्गुलम्‌ । ॥ हत्यादित्यवंशः< ।॥३॥

पविदवमूतौ “दण्डमानं “तस्मिस्त्यक्त्वा[ऽ]डगुलदढ यम्‌ ` ।।२४।॥। ५

क्षिरोदेके ज।तिववत्रं विदधीत विधानवित्‌ `“ ।
अन्तरालस्य मानं स्याद्‌ वक्त्रताराख्यर्रयोः " " ।२५॥

शदरवंशस्य दण्डोऽत्र सयवेस्त्िशदडगुलेः*

शद्राड्गुलेरभितं मध्यं!“ ताररर्ध्रस्य' ^ र्ध्रयोः ।॥३४॥।
सार्धाडगुलं पृथक्‌ (ङ) मानं रन्ध्रसप्तान्तरालगम्‌ ।
१ य्दजाडगुलं सत्रियवं संभयान्तरतो १ मितिः ॥।

त्रिभिरभ्यधिकर्मेयमङ्गुलदं शभिस्तया । 4 आदित्य-१ ध्लक्षणाख्यातं शेषं ^ “लक्षणमस्य तु ॥३५॥।
मनुदण्डवदत्रापि ^ रध्नाष्टकमितिमता ।२६॥ | ॥ इति खद्रवंडाः ॥४॥
` अडगुलद्वितयं यूका्वयनाम्यिकं भवेत्‌ । ध महानन्दाभिघ वंशे दण्डमानमुदौरितम्‌ ।
र्ध्राणामन्तरालस्य प्रत्येक प्रमितिस्त्तः ॥२७॥) सारधयकाधिकंरत्राष्टाविशत्यड्गुलस्तया ५ ३६॥
पञ्चयका थवदरन््रमङ्गुलानि चतुदडा । #; मध्यं दशाङ्गुलं ज्ञेयं मुखताराख्यारन्ध्रयोः ।
प्रमाणं परिविेयं + असंभूयान्तरसप्तके ॥! 4 सपादत्रियवी १६ ताराद्यष्टरन्ध्रमिति[: ]पृथष्‌ ॥२७।।
्रान्तोऽङगुलद्यौ वंशविद्धिरुदाहूतः** ॥२८॥ ~
+ + ^ सप्तरन्ध्रान्तरारेषु सपादाङ्गुलकं पुयक्‌ ।

॥। इति विङवमूतिः ॥२॥ १
८ (६ रर्ध्राष्टके सामस्त्ययोगतः

जातिवकत्ररिरप्रान्ता आदित्यादेः समासतः । सयवद्वितयं मानं +“चतुरङगुलसंमतम्‌ ।। :८॥
*“एकबीरावधिज्ञेया ^: वं † विहवमूतिवत्‌ † ° ।२९॥ १ व वा
नि +». नवाङ्गुलं संकयवं सकयूकमुदीरितम्‌ ॥
पम । समस्तान्तरगं मानं शोषं स्यादरद्रवंशवत्‌ ।३९॥।

~~~

१), न्संभूते० 1. संभूतो ५ । कक १६५२

२. णनि ५. मूरछनात्व° ४ 1]. 011))1{5 विसर्ग 1 = ~ व

५ 8.1. एटा 433-36 शात्‌ 466-99 10 23-65 0 छा द क न ५ र ४ र
3 भ 4 ४ 7). ] ग्वै ^ 1). गस्निभिरगु ङ्ग व अनुस्वार

। प ४५ नण ४ 7) | भरस्य ५५५ ए लां 0. ् °रेतो व:

९ ]). 0. शद्विवम्‌ १ भत्‌, ^" [2. 0115 विसर्गं प ए ष क ३ =. नत ५ नि

१२९ ॥. ररध्राष्ट० (011४६ क} ५ ४८३ 4 १७ 1). 12. शेषं स्याददरवंशवत्‌ }. ५. ५।५ ।०५५।१।॥ {001 ण भ्टा६€ 39

"= क १३ ५५. 4 15 7९ु7०वप्८त्‌ च+ 11८ लात्‌ ५। एला 38 {15 {€ अधी

१६ ]). ‰9. ज्ञेया १७ ]). °मत्‌ 1. °मान्‌ 4 {001 ० 98 ॐत 176 75( {1८८ {९ल॑ ० 39 #€ नाणो+€प

(>;

| -= यकाया अन्विते्भवेत्‌ ॥\४०।।

मध्यं नवाह्गुलं तस्य रन््रयोर्मुखतारयोः 1
संमूयान्तरमानं च तथानुक्तमपीह्‌ यत्‌* ।!

महानन्दस्य बंहास्य निर्माणात्तद्गतार्थकम्‌ ॥।४१। द
॥ इति नायेन्दवंशः~ ॥६॥

वसौ वंशे दण्डमानं अङ्गुलानामुदौरितम्‌ ।

श्रयुत्तराविजतिः° पञ्च यवा यूकात्रयं तथा ॥४२॥
अन्तरं मुखताराख्यरन्ध्योदिग्गजाङगुलम्‌ ।
संभूयान्तरसप्तानां मानमत्र भवेदिदम्‌ ॥।४२॥

पञ्चाड्गुलानि “सार्धाष्टयवयुक्सप्तयूकिकम्‌ ` ।

भ्रतिस्वमन्तरं ज्ेयमड्गुं पादवजितम्‌ +” ॥
सयूकानवकं, शेषं नायेनद्रवदिह स्मृतम्‌ ॥\४४।।

॥। इति वसुवंशलक्षणम्‌। ॥॥७॥

१५मुनौ वंशो दण्डमानमडगुलान्येकविशतिः ।
सार्धानि यूकिकाश्चाष्ट लिक्षाषट्कोनिताः पनः ॥४५॥

सप्ताइ्गुलो मध्यदेशो मुखताराख्यरनध्रयोः ।

ररध्नाष्टकान्तरं ज्ञेयं पुथगर्धाइगुलोन्मितम्‌ ॥।४६।
एकवीरावधिप्रोक्तमूरधवंशेषु सप्तसु ।
लिशक्नाइ्चतस्रः सार्धा: |स्युर्येकाषर्केन संयुताः ॥।४७॥

सप्तान्तरालगं मानमुक्तं यवचतुष्टयी ।
सार्धसप्तकलिक्षा १ शच युकानामपि पञ्चकम्‌ ।।४८।।

पञ्चाङगुलानि त्रियवौ मानमेतत्‌ समासतः
भ्रमाणं मुखरन्ध्रस्य ^ ऽश्िरःप्रान्तस्य च ^ स्मृतम्‌ ॥
वसुवंशवदत्रापि मूनावपि मूनेर्मतात्‌ ।\४९॥

` ॥ इति मूनिवंशलक्षणम्‌ \८॥ 4

१ 4. ण्वंजे २ ^. श्रूतया 3 ५. अन्वते°
४ ^. महीपयन्‌ ५ 1. 0. नाथेन ६ ). 2. वसो
७ 1). 2. 0710 विसर्गे
< ‰. सापि युव° ९ 1). ‰. भ्काम्‌ १० 19. वजित
११ 4. मुनौवंशे ११ &#, क्‌ ११.८६. शिरपरान्तस्थ
नरे

~

वंशनिरूपणपरीक्षणम्‌ १] ठतीयो बायरन्नकोशः ६९
युकात्रयं यवद्चंकोऽडगुलान्येकोनविहातिः
षण्मुलास्यस्य वंशस्य दण्डभानमिहिष्यते' ॥५०॥

षडड्गुलो मध्यदेशो मुखताराख्यरनध्रयोः ।
सप्तकान्तरमानं तु प्रत्येकं पुनरीरितम्‌२ ॥५१॥
त्रियवो पञ्चभिर्युक्ता यूकाभिर्मानवेदिना ।
उसमासतोऽन्तरालस्य मानमेको " यवस्तथा ॥५२।।

“यूकात्रितयसंयुक्ताङगुत्ानां स्याच्चतुष्टयो ।
लक्ष्मशेषं विजानीयान्मुनिदण्डवदस्य तु ॥५३।
| इति षण्मुखवंडाः ॥९॥
सपःदद्वियवोपेतेरडगुलेदंशभिः स्मृतम्‌ ।
सप्ताधिकंःः पञ्चववत्रवंशमानं महोभूता ॥५४॥
पञ्चाङ्गुलं च विवरं मुखतार।ख्यरग्ध्रयोः ।
ररध्नाष्टकं पुनज्ञेयं पृथगर्घाड्गुलोन्मितम्‌ \\५५॥
सप्तकान्तरमानं तु °पादोनत्रियवौ पृथक्‌ ।
समासतः सपादैकयवमङ्गुलकत्रयम्‌ ।
मानं षण्मुखदण्डेन लक्ष्मशेषमिहेरितम्‌ ॥५६॥
॥। इति पञ्चवक्त्रः ।१०।॥

चतुमुखस्य वशस्य मानं षट्‌ (इ) “यूकिकाधिकँः ।
अङ्गुलेः पञ्चदङशभिमुखताराख्यरन्ध्रयोः ॥॥५७॥
अन्तरे मानमाख्यातमङ्गुलानां चतुष्टयम्‌ ।
पथक्‌ सपादा द्वियवौ भानं सप्तान्तरालगम्‌ ।\५८॥

समासतो मध्यमानमड्गुलद्वितयी तथा ।
यूकाः षट्‌ ^त्रियवी शोषं पञ्चवक्त्रवदीरितम्‌ ॥५९॥
५, ।। इति चतुर्मुखः ।११।
वंशे त्रिपुरुषे दण्डो यवद्टितयसंयुतंः ^ ^ ।
चतुरदशाङ्गुलंमंध्यं १२ चयङ्गुलं द्वियवाधिकम्‌ ॥६०॥।

१ ए. ण्ष्यते २ 0. नीरत

3 1). 9. समातीतो० ४.५. °मेका 1). 10. मेकौ “ .\. यूकां
९ ४. श्वकः ` * 1). 1५. पादोना “ ५. युकिका०
९ 1५. णप्राध्डदा १* 4. त्रियवोपेता (011111४ रोषं)

११ 1). 1. °संयुते "२ ^. मध्यो[ऽ? ]स्यांगुलत्रियवाधिकः

वणम

। $©

|

॥

|

| १
;
७

| <

| ९

। इ

क ~ ~

संगीतराजः [ षिरोहासः)
मुखतारास्यरमश्नस्थं *मानमन्तरसप्तके । -च
यवद्रयं समासेनाइगुलद्वितयसंयुतम्‌ ।।६१॥ ४
यवद्वयं विजानोयादन्तरालेषु सप्तसु । ध
अकोषलक्षणमेतस्मिन्‌ चतुर्मुखवदीरितम्‌ ।\६२॥ 4
॥ इति त्रिपुरषः ॥१२।
यवदर याधिकं्ञेय ४.सत्रयोदहाभिरडगुलैः । ॥
उमापतिरदंण्डमानं मुखताराख्यरन्ध्रयोः ॥ र

मध्यं द्घङ्गुलकं लक्ष्म शोषं “त्रपुरषं मतम्‌ ।६३।।

॥ इत्युमापतिवंशलक्षणम्‌' ॥१३॥ |

अडगुलैः स्याद्‌ ादजञभि्यबद्वितयसंयुतैः । 9
एकवीरे दण्डमानं, मुखताराख्यरन्ध्रयोः ॥६४।। १
अन्तरं चापि विज्ञेयमेकाङगुलकसम्मितम्‌ ।
लक्ष्मोमापतिवंशस्य लक्षणे नोदितं परम्‌ ।

इत्युक्तमेकवीरेण लक्ष्म वंडोकवीरगम्‌ ॥६५॥।
॥ इत्येकबीरवंशलक्षणम ॥ १४॥
“केचिदन्यानपीच्छन्ति वंशान्‌ “पञ्चदशाङ्गुलान्‌ ।* ।
द्वाविज्ञत्यङ्गुलं यावदष्टावन्व्थसंज्ञकान्‌ ।।६६।।
षोडशाडगुलकं "वंशं कलानिधिमुदाहरन्‌ ।
विशत्यङगुकं वंशं मुरलोसं्ञकं ^°विदुः ।६७॥
द्वाविश्ञत्यङ्गुलं वंशं प्राहुः भुतिनिधि बुधाः ।
एषु सवेषु वंशेषु मुखताराख्यरन्ध्रयोः ॥६८॥! 4
अन्तराडगुलकञेया संज्ञा[ऽ]न्वर्थविदांवरेः ।
त्रयोदज्ाङ्गुलः १“ कंदिचद्‌ वंशः पञ्चदशाडगुलः ।\६९॥

नेष्यतेऽल्पान्तरत्वेन तथा सप्तदशाङ्गुलः ।
१ उअतिमन्रध्वनित्वेन + धनान्ये तद्विद्भरादृताः ॥।७०॥

र. 00115 अनुस्वार ‡ {). 9. स्थान° 3 [). 9. दोषं
7). ४. नेयं ्रयो० “^ ^. त्रिपुरुषं 19. स्वपुरुषं ६ 1}. ०णः
0. केचिद० `

^. पंचदशान्‌ गुणान्‌ 1. वंशानं पदं शागुलान्‌
{क 66-71 १00९९.

0. पनि. तेषु १ 1). 0. जगुः

1). ए. छपा विसगं १३ [. अभिर

* (8. 1२. ए 436-4

५१ ६. र, वर्था 1). भनु
१४ ६. मान्ये

न द >

"कः

वतीयो बा्यरतनकोक्षः ५७१.
अतितारध्वनित्वेन वंशाः पञ्चाडइगुलादधः । ।

1 कंरिचदभयुपगम्यन्ते सुष्टक्ारीरशालिभिः ॥॥७१॥
*एवं वशा -नवेवेति केषांचन मते मताः ।
एकादशापरेऽप्याहुः पञ्चवकत्रचतुरमुखौ 3 ।।७२।।
्रक्षप्य तेषु केऽप्यन्ये नानास्वरचितो जगुः ।
† सर्ेष्वेतेषु पक्षेषु त्रिस्थानस्वरसाधकः ।।७३॥

चतुदंशाड्गुलो वंशः सर्ववंशेषु शस्यते ।
दादशाङ्गुलकोऽप्यस्ति लोकेऽभीष्टस्वराकरः ८ ।।७४॥

‡ स्थान त्रयस्य निष्पत्य “केचित्‌ कोतिधरादयः 1
नवेवात्र जगृ्शान्‌ ^व्यवस्था[ऽ]तस्तयोच्यते ।७५।।

आदित्यो विइवम्‌तिइच मन्दरस्वरविधायकौ ।
नायेन्द्रश्च महानन्दो रदरवंशा हति त्रयः ।।७६॥

मध्यस्वरविधातारस्तया तारविधायकाः ।
षण्मृलो मुनिवंशहच वसुवंश इति त्रयः ।७७॥

सवंवंशमयत्वेन “त्रिस्यानस्वरसाधकाः८ ।

वर्णालिकारधात्वादिवाद्यसंवेदनत्वतः, ।।७८॥

नवमो मनुवंशाइच तन्मते प्रवरो मतः ।
एवं वंशा + ° नवेवेति व्यवस्या[ऽ]तः प्रकीतिता ।।७९।

*अत्र सर्वेषु वंशेषु पिण्डः सार्धयवो मतः ।
स्वरभेङ्गभयादत्र खानिरन्ध्रे यथाविधि ११ ॥८०॥

कर्तव्यो, मानहीनत्वे ^ ऽमिक्तितोनस्वरान्तरं:१३ ।

यतः कनीयसी मध्यपवंमूलेन संमिता ॥।
खानि[]स्यात्‌ सर्वेवंशोषु राजराजस्य संमता ।\८१॥
१ 0. न्दयः * छ, 9. 1. १464 २ 1५. नेवेवेति
3 ‰. ण्खो † ५. ६. 1६. ए 462. 69 [ण 73-74 १0०४९.
४ 0. ४. स्वराधिकः { ८. 8. 1. एा 460-69 [0 75-79 800५९.
“ 4. कंचित्‌ ९ ५4. यवस्था
9 ४. 1०गृए8 1८९ पिस्थान° < 0.9; नकः
५ ‰.०्ताः “१० प. नेवैवेति * ०. 3. (९. ए 606
११ 4. 8००१६ विसर्ग १२ ^. मिल्तोनन १3 ए. भ्रातर
र न 5 ‡ त

म ना क --

ग क 6 म ( +. शः % कै» ॐ
^ "क ~ ५44. ॥
च. ने *

वंशस्वरोतत्तिपरीक्षणम्‌ २] तीयो बाधरत्रकोशचः स

७२ संगीतराजः ` [ सुषि
अल्पान्तरत्व-'मुल्लिख्य येन वंहास्त्रयोददाः । व कम्पयेत्ततः
निषिद्धः स तु जानाति तन्निषेधफलं बुधः ।८२॥ ५५ ग
तदधं प्रोच्य कृत्वाथ. प्रं 3 तस्माद्‌ द्वितीयकम्‌ ॥९५॥
५ यतोऽस्त्यन्तरमन्रापि तुल्यं वंशान्तरान्तरैः । तृतोयं सद्वितीयं ॥
१५ = चतुदहोवेते ड; क तृतीयं जि न कनि कः
एवं ^ कशाः परोक्ता महीभृता ।\८३॥ तत्वं कम्पयित्वा मस्य संभोच्य* देद प्रहे ॥९६॥
रद्तिमाधू्यधुयत्वे क 1 रागाभिव्यक्तिहेतव ध ।
धु रागाभिव्यक्तिहेतवः । न्यासः+ क्रियेत गुजर्याः स्वस्थानं प्रथमं भवेत्‌ ।

एकादश परं तेषु व्यवहारपथं “धिता: ॥८४॥
इति वंशाः सुवंदेन “आ्रृष्णेन विवेकिना ।
`` चतुदशसु विद्यासु चतुदश निरूपिताः ॥।८५।।
इति श्रीराजाधिराज-* महोमहैन्द्रराज-°धीकालसेनविरचिते संगीतराजे ह
सुधां संगीतमीमांसायां वाद्यरत्नकोगो सुषिरोल्लासे < वंशनिरूपणपरीक्षणं प्रथमं समाप्तम्‌ । ˆ

वारिकः पुनरस्यास्तु तृतीयः क्रियते प्रहु: ।॥९७॥
॥ इति गजरी ॥८॥

गान्धारं ° स्थायिनं कृत्वा तदिद्रतीयं तृतीयकम्‌ ।
्रोच्य तुर्ये विलम्ग्याय प्राञ्चं कृत्वा पुनः“ स्पशेत्‌ ।९८॥
द्वितीयं दीर्घतां नीत्वा तृतीयं पुनरच्चरेत्‌ ।
द्वितोये^ चेद्‌ प्रह न्यासस्तदा "१ स्वस्थानमादिमम्‌ ॥
देाख्या *्जायतेऽन्यतत पूववत्‌ संप्रधारयेत्‌ ।॥९९॥
॥ इति देशाख्या ।९॥

† दविगुणं 3 षड्जमास्थाय स्थायिनं वादयेत्ततः ।
तदधं च ततः पुवं ग्रहं चेव द्वितीयकम्‌ ।१००॥
तृतीयं सद्वितीयं च स्थायिनि! न्यस्यते यदा ।
तदा वराट्याः स्वस्थानं ^“ "जायते प्रथमाभिधम्‌ ॥
प $ लक्ष्मवरत्मनि वे स्यात्‌(द्‌)द्वितीयो लक्ष्यते स्वरः+५ ।१०१।
-4 ॥ इति वराटी ॥१०॥

॥ §मध्यमं ८ प्रहतां '^ नौत्वा प्राञ्चमुक्त्वा ग्रहं पुनः ।
सद्वितोयं कम्पयित्वा तृतीयं सचतुरथंकम्‌ ॥१०२।॥

‡ ०. 8. 1. ४ 703-04 ण 95-97 ३००४९.

१ [9. 07008 विसं २ 0). कृत्वा च 2. कृत्वा
4 3 ‰. 07118 अनुस्वार ४४. क “ 4. सप्रोच्यते
{ ९ ¢` न्यास्यः
4 #* ¢. 8. 1. प्रा 713-15 जिः 98, 99 १०४९.
9 4. 01105 अनुस्वार < 4. 01108 विसँ ९ 0. ण्यं. ण्यां
= भ अ ' १ 4. ग्रहण ११ 4. ऽतथा ‰. न्यासप्तदा १ 1. ज्ययते
+ 0. पन. भाप = ° ¢. ४ „ । * ऋः | † ५. 8. 1. ए] 699-702 गः 100-01 १०९९.
४ स्मृताः | ^ 7. ४. शरीकुम्भेन ~ * 9. 01015 अनुस्वार ५४ 4. शनी १५ 2. गण; ४३ अनुस्वार
६ 1). 2. 00111 महीमहेन््रराज° ° 1). ४. श्रीकुम्भकणं० । १६ 7. जीयते १७ ]), 77. ततः
< ८. वंशपरीक्षणं ५ § थ. 8. ए. ए 691-94 जः 102-04 १००९९.

१५, + 1. 2. ०६ अनुस्वार

| ऋः ल क 0...

संगीतराजः [ सुषिरोहासः

रः तृतीयं चोच्चार्याहत्य ^ च तं पुनः ।
तत्पुवं स्वरमुच्चायं स्थायिन्यासेन जायते ।॥१०३॥

&
४८.
#.

स्वस्थानं प्रथमं नाम रागे बद्धाल्नामनि । श
द्वितीयोऽस्य स्वरो वंशे प्रहुः° स्याल्लक्ष (क्ष्य) गोचरः ॥१०४॥ $
॥ इति बद्खालः ॥११॥।

॥ इति रागाङ्खानि ॥ 4

*घेवतं स्थायिनं कृत्वा[ऽ |वरोहेण स्वरत्रयम्‌ ।

तृतीयादवरुह्याथ विरम्यास्मिन्‌ श्रहं ततः ॥१०५॥

? तत्परपरुपुवाशच कृत्वा[ 5 [हत्य च तं तया । ॥
- ग्रहन्यासाद्‌ भवेदाद्ं स्वस्थानं भेरवीगतम्‌ ॥
तृतौयोऽस्या ग्रहो लोके दृश्यते “लक्ष्यवत्मंनि ॥१०६।।

† आस्थाय द्विगुणं षड्जं स्थायिनं “तदधस्तनम्‌ ।
स्वरं तृतीयं संप्रोच्य प्रकम्प्य तदधस्तनम्‌ ॥१०७॥।
विलङ्घ्य स्थायिनं तस्य “पाश्चात्यं लघुतां नयेत्‌ ।
दिसू [त्रिर्वा ग्रहमाहत्य लघृङ्ृत्यार्घमस्य च ॥।१०८॥ `
उत्तरार्धात्‌* परं यावदास्पृशेत्‌ स्वरपञ्चकम्‌ ।
ग्रहात्‌ परं विलङध्याय द्रुतीकृत्य -तृतीयकम्‌“ ॥१०९॥
स्पृशेत्‌ पञ्चममारम्य “दीघंछत्यास्य पदिचमम्‌ ।
कम्पयित्वा मनाक्‌(ड)न्यासात्‌(द्‌) एह स्वस्यानमादिमम्‌ ॥११०॥
छायानट्राख्यरागस्य परं भैरववन्मतम्‌१° ।
तृतोयोऽस्य ग्रहः कंर्चिद्‌ दृष्टो वंशेषु वांशिकंः ॥ १११
अन्ये तु ११ स्थायिनं कृत्वा पञ्चमं + -तत्तृतीयकम्‌ ।
कृत्वा निषादं ^ उकर्वन्ति कम्पितं + *मध्यमस्वरम्‌ ॥११२॥

१ 4. 8११६ अनुस्वार २ ^, 0105 विसगं
. * ©. 8. 7. ए 744, 45 0 105-06 270९९.

3 4. °न्यासां 1). 79. ग्रहन्याद्‌ ४ 0. 9. लक्ष°

..¶ 9. 8. 7. ए 746-582 07 107-14 8००१९.
* 2. तदा० ६ 0. पड्चात्यं = 4. 0पत्‌ ४
< 9. न्क ९ 0. दीषी° १ 9. तन्मतम्‌ .
^१ 4. अन्यषु ५१ 0. . च तृतीयकं

3 0. . तुयं च॒ १ 0. मध्यमं

॥ इति भेरवौ ॥१॥,

ठृतीयो बाद्यरत्कोशः ८३
तदरध्वे तु स्थिरीभूय पुनः पञ्चममध्यमौ ।
द्विकृत्वा पमगान्धारान्‌ पूर्वर्धिमूषभस्य च ॥११३॥
ईषत्स्पष्ट्वा ततो दीघा रिमौ कृत्वा" पुनग्रहे ।
न्यासात्‌ सालगनट्रायाः स्वस्थानं प्रथमं विदुः ॥
केचिच्छालगनट्टेति छायानां प्रचक्षते ॥११४॥

व॑शषस्वरोतपत्तिपरीक्षणम्‌ २ ]

॥ इति छायानटूा ॥॥२॥

*धेवतं स्थायिनं कृत्वा सकृदाहत्य तत्परम्‌ ।
प्रहात्‌ परो द्विरज्चायं ग्रहमाहृत्य पूर्ववत्‌ ॥११५॥
क्रमाद्‌ द्वितीयमाहत्य ग्रहन्यासेन जायते ।
मत्हारे* प्रथमं नाम स्वस्थानं रागवल्लभम्‌ ॥
द्वितीयोऽपि स्वरो वंशे प्रहत्वेनास्य दृश्यते ॥११६॥
॥ इति मल्हारः ॥३॥
आस्थाय द्विगुणं षड्जं प्रं कृत्वा ततो दूतम्‌ ।
“मान्दोलितद्ितौयं वाः वादयित्वा तृतीयकम्‌ ॥११७॥
स्फुरितं ग्रहतत्पुवं विधायाय ग्रहे यदा ।
न्यासः कर्णाटगौडस्य स्वस्थानं प्रथमं तदा ॥
तृतीयोऽस्य स्वरो वंशे ग्रहतवे गृह्यते जनः ॥ ११८॥
१ -- ॥ इति कर्णाटगोडः ॥॥४।।
रहं तमेव सं कृत्वा [ऽ5] हत्य ° तुयंतृतीयकौ< ।
स्थाय्यत्तराधंमाहत्य ग्रहात्‌ पुवमुपेत्य च ॥११९॥
स्थायिन्यासादेशवालगौ ड १° स्वस्यानमादिमम्‌ ।
वंशेषु "१ दृश्यते रागे १२ द्वितोयोऽस्मिन्‌ स्वरो प्रह: ॥।१२०॥
॥ इति देशवालगौडः ॥\५॥
निषादं स्थायिनं कृत्वा पूवं ग्रहमयोत्तरम्‌ ।
तुयं दवितीयतस्तु ` अत्रीनवरुहय स्वरान्‌ ग्रहे ॥१२१॥
न्यासे तुरुष्कगौडस्य स्वस्थानं प्रथमं भवेत्‌ ।

लोके मालवगौडोऽसौ '* तृतौयोऽस्य "ग्रहः स्वरः ॥।१२२॥
॥। इति ›्तौरष्कगौड़ः ॥६।।

१ ^. कृत्या २ 4. कंचि छारग० 1). केचित्‌ शाल्ग० 1 .केचित्‌ शालनं
. * 2. 8. 2. प्रा 761-69 7 115-24 80०९. 3 ^. परो
1 “ 1. ‰. आन्दोलनात्‌ ९ 0.2. च
७ 4. प्राहत्य तृतीयकौ «< 7. भको ^ ‰. ° न्याणत्‌ १० 4. ° गौड
११ 0. वंशेतु १२ ‰. रागो 3 4. 1). तुन० 1४. दुन°
१४ 4. ° गौडौ° १५ 4. तृतीयस्यो १५ ]). 9. तौरष्क °

ध

1
1

3

.. #* €. 8. &. ४ 732-34 0 130-32 १००१९.

संगीतराजः

प्रहरन्निषादादारोहेदाचतुरथस्वरात्ततः ।

१विलडघ्य प्रहप्न्तमवरोहिद्‌ ` यदा तदा ॥१२३॥
भवेदुद्रविडगौडस्य परं स्वस्थानमादिमम्‌ उ ।
लोके सालगगौडोऽसौ द्वितीयोऽस्य स्वरो" ग्रहः ॥ १२४॥ ।

॥ इति `्रविडगौडः ॥७॥ §

[खषरोयसः

॥ इत्युपाङ्कानि ॥

* धैवतं स्यायितां नौत्वा द्विकृत्वः प्रोच्य तत्परम्‌ ।
खधूङृत्य ग्रहात्‌ 'ूरवंस्याघं प्रोच्य ततः परम्‌ ॥१२५॥

*विलम्ब्य कम्पयित्वार्धमधं साहत्य तन्मृहुः । # २
प्रकम्प्य तस्य॒ १ “पुर्वाधिं १ ^ दीघंङकित्य ग्रहं व्रजेत्‌ ॥१२६॥ , 4

अथ प्रहु तस्य पूवं कृत्वाधप्ररितावुभौ १२ ।
उक्त्वा तृतीयकं प्रोच्य स्पृ शेदय चतुर्थकम्‌ ॥\१२७॥
तृतीयं कम्पयित्वा [5] थ ग्रहं तत्पश्चिमं ग्रहम्‌ ।
चरन्‌ स्वरान्‌ मृहुखच्चा्यं कम्पयित्वा तुतीयकम्‌ ।१२८॥

तदध [:] .स्थं १ 3विलम्ब्येषत्‌ स्पुष्ट्‌वाऽय ्रहपञ्चमम्‌ ।
रहे † *चेन्न्यस्यते पूरव +“ स्वस्थानं "ताहि जायते ॥
वेलावल्यास्तृतीयोऽपि १ स्वरो लक्ष्येषु लक्ष्यते ।१२९॥ ङ
॥।इति वेलावली ॥१॥ ~ ५

द्विगुणं षड्जमास्याय स्यायिनं तत्र चाहतम्‌ * < । अ
तदर्धेन स्थिरृत्वा (कृत्य ) द्िस्तिर्वोच्चारयेच्च तम्‌ ॥१३०॥ @

द्वितीयं कम्पयित्वा [ऽ]य तस्मिन्नेव विलम्ब्य च ।
तत्परं द्विश्चतुर्वायाहत्य कुर्याद्‌ ग्रहं लघुम्‌ ^ ^. ( १३१॥
२ °दोरघकृत्य ग्रहार्घ' तु प्राञ्चमुक्त्वा ^ ग्रहे यदा ।

ॐ 1४. ° माविमम्‌
* ¢. 8. 2. ४ 718-28
६ 9. धिवतं
^ 7. 7. विल्डघ्य
१२ 4. उभौ
१४ 4. चेन्नस्यते
१९ 9. स्थान तंह

१ 4. विलम्ब्य * ‰. °मवरोहेतंद्‌
* 6. स्वरः ^ 1. द्रविह्‌०
0 125-29 80०१९.

७ ^ . द्विकृत्वः < 9. पूदूवं०
१० ५. पूर्वोधिं ११ 4. दीघं० 2. दीघी°
१३3 2. . विलडध्येषत्‌

१५ 4. 071178 अनुस्वार

१७ 1.2. तृतीयोऽपि (०70४ स्‌)

० 10. दीक्तीर

१८ 4. न्चादति १९7. षु २१ ^. °मुक्ता

ठदृतीयो वादयरत्रकोश्ः ८५

न्यस्यते! शुद्धनद्रायाःः स्वस्थानं स्यात्तदा [55] दिमम्‌ 3 ॥
वंशे वंशविदः* प्राटग्रहमस्या द्वितीयकम्‌ ^ । १३२॥
॥ इति शुढनटरा ।॥२॥

वंशस्वरोत्पत्तिपरीक्चणम्‌ २]

तारषङ्जं प्रहं कृत्वा द्विरक्त्वाः च तृतीयकम्‌ ।
दविकृत्वोऽय “चतुःहृत्वो ग्रहं स्पृष्ट्वा तदादिमम्‌ ११३३॥

भ्रोच्य स्यायिनि “कम्पे चेनन्यस्यते स्यात्तदादिमम्‌ ।
स्वस्यानं शुदधपर्वाया वराट्या राजभाषितम्‌ ° ॥।
दितीयोऽस्याः स्वरो लक्षये लक्षयते स्थायिनः पदे ।। १३४
॥। इति शुद्धवराटी ॥३॥
† विधाय द्विगुणं षड्जं रह स्पष्टूवाऽय सप्तमम्‌ ।
ततीयं भोच्य संस्पृश्य प्रहु ^ › तत्परमुच्चरेत्‌ ।१३५।।

दिस्तर्वा [55] हत्य तसर्वो (वौ) विधाय स्फुरितौ ततः१२ ।
प्रकम्पते प्रे न्यासे स्वस्थानं प्रयमं स्मृतम्‌ ॥१३६॥
डोम्बक्रियो ग्रहौ लोके वंशे स्याद्‌ ऋषभः स्वरः ।

तस्या +° नामान्तरं प्राहु भूपालोति पृथक्‌ (ग्‌) जनाः ॥ १३७॥
"स ॥ इति "डोम्बक्रीः ।।४॥

*आडीकामोदिकायारच प्रोच्यते वादने विधिः ।
धवतं स्यायितां नीत्वा तत्ृतीयाच्चतुःस्वरीम्‌+“ ।१३८॥।

आरोहन्‌” कम्पयेत्‌ "“पश्चाल्लङघयेत्तदधस्तनम्‌ ।
उक्त्वा ग्रहं तदिद्ितीयं कम्पयेच्च ततः प्रम्‌ ।१३९॥।

१ 4. न्यसेत्‌ २ 4. 0101115 विसर्गे 3 1. °मादिवमम्‌
४.4. वंदाविदं “षि. जक

{ 2. 8. ‰&. णा 730,31 0 133,34 ०0०१९.

९ 4. जक्ता ५ 0. 2. दिकृत्वोथ

< 19. चानुः १ 0. कपे 7. केप

१ 0. न्त † <. 8. १. प्रा 71617 णि 135-37 ९००४९.
११ 0.ए. तमु (1). मुं )च्वरेत्‌ + . न्तो

१3 4. तस्यां ५४ ]). 0. डौबण

#* 2 8. 2. ए 727-29 0 138-40 2002.

१ 4. स्वरी १५. ह्‌ १७ ए, 05 प

८६

` ० यतण ८ ~ ----- --- ` -

संगीतराजः [ खुषिरोहासः .
विषाय स्फ्रितं "न्यस्येत्‌ स्यायिनिः स्यात्तदादिमम्‌ । प
आडीकामोदिकायास्तु स्वस्थानं राजशासनात्‌ ॥।

द्वितीयोऽस्याः स्वरो लक्ष्ये लक्ष्यते रागवेदिभिः ।॥१४०॥
४ ॥ इति आडीकामोदा ।\५॥

† अथ प्रथममञ्जर्याः स्वस्थानं प्रथमं मया ।

पञ्चमं ग्रहतां नीत्वा [5] रोहेत्‌ पञ्चस्वरान्‌ कमात्‌ । १४१।।
पञ्चमं लङ्घयित्वा [5] स्मात्‌ (द्‌) दतोकूर्यादधस्तनम्‌ ।
तत्पश्चिमं दुतीकृत्य* द्राधयेत्ततुपुरः” स्थितम्‌ ॥१४२॥

'दीरघोकत्याय चाग्रस्थमवरहय कमादिमान्‌ ।
पुनन्य्सिं ग्रह द्वितीयोऽस्या ग्रहो * जने ।। १४३॥
क ^ ॥ इति प्रथममञ्जरी ॥६॥4

॥ इति भाषाङगानि।

रहं द्विगुणं कृत्वा तदर्ध च द्वितीयकम्‌ ।
्रोच्य तस्मात्ततीये च विलम्ब्य प्रथमं तथा ॥१४४॥

द्वितीयं च द्रुतीकृत्य प्रहे १ स्थिरतां ब्रजेत्‌ ।
प्रकम्प्याय ग्रहं तस्मात्‌ परौ हस्वौ * `ग्रहं व्रजेत्‌ । १४५॥
तत्परं च लघूकृत्य ^ रग्रहन्यासेन जायते ।
स्वस्थानं प्रथमं रामकरृतेरस्या ग्रहः पुनः ॥
द्वितीयोऽपि स्वरो दृष्टः स्वरमागं विचक्षणैः ॥ १४६॥ १
॥ इति रामक्रीः ॥ ११५ |
तारषड्जं ग्रहं कृत्वा ? उतदिद्रतीयततौ कौ । +
प्रोच्य प्चा[द्‌ ]दृतीढृत्य प्रहारं प्राञ्चमस्य च ॥ १४७॥

स्पष्ट्वा प्रोच्य तत्राथ विरम्य प्राञ्चमस्य च ।
सपृष्ट्वा लघुं तृतीयं च कृत्वा तत्पुवंकौ "° पुनः ।१४८॥

१ .\. नस्ये २. न्नी 1). . न्मिः 3 ए. छापर
8411त्‌ {}€ € (0 1171€8 81 ९0485 11118 11116 ए11}) प्रथमं मय
० {116 178 ]17€ ग श्टा5९ 141.

† 2. 8. १. ए 724-26 णि 141-43 80१९.

४ ^. 01105 कृत्य ५ 4. 01118 विसर्गं
ए. दीषीकृत्याथा = {). 8. ग्रहे

*#* €. 9. {. ए] 735-43 {07 144-51 9))०१४९.

८, ९ 0. ०४8 बनुस्वार +° 1. 7. ण्ये
१९ [). ‰. °स्यासेन १३ 1). 1. तत्तृतीयद्वितीयकौ

११ ]). ¢. दुतं
१४ ). 9. °

वंशस्वरोत्पत्तिपरीक्षणम्‌ २] ठृतीयो वाद्यरत्रकोशाः

स्पष्ट्वा स्थायिपरौ चैव लघृकृत्वा (कृत्य) दुतं पुनः ।
दवितीयं प्रोच्चरेन््यासे ` परहस्वस्थानमादिमम्‌ ॥
रागे गौण्डकृतौ प्रायो द्वितौयोऽस्याः रस्वरो ग्रहः ॥ १४९॥

॥ इति गौण्डकृतिः ॥२॥
स्थायिनं धैवतं तस्य चाधं कृत्वा प्रहस्वरम्‌ ।
्हात्‌(द)दवितीयतुां च छृत्वा[5]हत्य द्वितीयकम्‌ ॥। १५०॥

कम्पयित्वा द्वितीयादिक्रमेण चतुरः स्वरान्‌ ।
अवरुह्य प्रहे न्यासात्‌ स्वस्यानं प्रमं भवेत्‌ ॥
लक्षये देवकृतेदृष्टस्तृतीयोऽपि स्वरो जनेः ॥ १५१॥

॥। इति देवकृतिः ॥३॥
॥ इति क्रियाङ्भानि ॥

† पञ्चमं ग्रहतां नौत्वा तततृतीयद्वितीयकौ 3 ।

*किचित्‌ स्पशान्‌ * “विलम्ब्याय द्वितीयं न्यस्यते ग्रहे ॥ १५२॥
कम्येः स्वस्थानमाद्य ° स्यात्‌ “कंशिक्या इति वांक्िकाः‹ ।
लक्ष्यव्मनि लक्षय्ञस्तृतीयं ग्रहमुज्जगुः ॥१५३॥

॥ इति "“कंशिकी भाषा ॥१॥

तारषड्जं " १ ग्रहं कृत्वा द्रुतीकृत्य द्वितीयकम्‌ ।

1 "तत्ततीयद्वितीयौ च द्विस्त्ः १3 कृत्वा दरूतो ततः ॥ १५४॥
अधराधरमुच्चायं द्वितयं दतमुच्चरेत्‌ ।
दविःकृत्वो वाय त्रिकृत्वस्तृतीये घातमाचरेत्‌ ।। १५५॥।

ततः १" स्यायिृते न्यासे स्वस्थानं प्रथमं भवेत्‌ ।
ललितायाः स्वरो वंशे तृतीयो "“लक्ष्यगोचरः ॥ १५६॥

॥ इति ललिता ॥२॥
।। इति भाषाद्वयम्‌ ॥

^ 1. 9. प्रग्र * 4. स्वगग्रहः
† €. 8. 1. ए 773-76 [07 152-56 १७०१९.
ॐ 4. णक
* 0. 7. घतत {1९ ग्ण [< एदि ९ धा8 : -

हृत्वा स्पृष्ट्वा तत्तृतीयं द्वितीयं च तृतीयकम्‌ ।
४ 4. स्पृशं ^ 0. 2. विक्घ्याय ९ 2. कपर
५ ५. गा115 अनुस्वार < 1. कौर १ 0. ॥. णकः

१० 0. कौ° 0. कौ ११ 4, 07115 अनुस्वार
१९ [0. ०९०९8 द्वे भटाः तत्‌, एप 1. 77८९४ द्वै 9[लः तत्‌ ।
१३, १४ ॥. 07105 विसर्गं १“ ॥. लक्ष

"कुमा त शा रक

८८ संगीतराजः [ सुषिरेह्ासः'
१अथ सर्वेषु वंशेषु ग्रहः स्यान्मुद्रितः स्वरः ।
बंस स्यायिपदेनात्र ग्रहः प्रायो ` विषीयते ॥ १५७
क्वचित्‌ संभवतो * रागे “लकमरथस्वरमध्यतः ।
अपन्यासग्रहन्यास-तत्संवाद्नुवादिनः ॥ १५८॥
रक्त्यदरेकमपेक्ष्येव भजन्ते स्यायितां स्वराः ।
द्वितीयादिपदं यत्‌ स्यात्‌ (ल्‌) लक्ष्म्यं बादनक्रमे ॥ ६५९॥।
तद्ग्रहापक्षया” योज्यमिति" ब्रूते हरप्रियः ।
कंरिचद्‌ ग्रहमेपेक्ष्येति यदाम्नातं मनीषिभिः ॥ १६०।।
य: किचन्मद्रितो भूत्वा षएड्जोऽन्यो दा प्रहो भवेत्‌ ।
तस्य षड्जत्वमापाद्यं परेषामृषभादिता ॥१६१॥।
अज्ञास्त्रीयमिवाभाति तदेतदिति मे मतिः ।
यत एवं, प्रकल्प्य स्याक्निषादादिग्रहात्मनाम्‌ ।।१६२॥
रागाणां संकरापत्तिरित्यलं "° विस्तरे कृते ।
वंशवाद्यविधाविवं १ रागाः ^` केचन दशिता + 3 ॥।

१४ऊहयतामपरेऽनेन राजसंदशितीध्वना ॥१६३॥। व त

यत्स्वरो डू वमक स्वस्थाः स्यू रिपवोऽथिनः । १

्वाणितः "“कालसेनेन तेन वंशे स्वरोदयः ॥१६४॥ ¢ ५

इति १्रीराजाधिराजमहौमहेन्द्रश्राकालसेनेन विरचिते संगीतराजे षोडदसाहलपां |

संगोतमोमांसायां बादयरत्नकोशे सुषिरोत्लासि वंश्संबन्धिस्वरोत्पत्तिपरीक्षणं द्वितीयं समाप्तम्‌ । ऋ |

1

----- ड.

॥ 2

|

&

न ः ॥

१ 7.0. अव्र २ 4. ०8 विसगं 3 7.1. [5] निवीयते कह

४. शमो ५ 1. लक्घ्मस्तु ५ 1. 01108 स्यात्‌ 4
= 4. शश्ष्यया < 1). ४. °मित्थं (19. 01105 अनुस्वार)

९ ५. 01115 एवं १० र. छपा; अनुस्वार ११ 1. 100८8 11६८ ०ेह्‌ ४

१२ 7, 0171185 विसगं १३ 9. श्त १४ 4. उद्य 1.1. उटयं° क्ल

१५ 1). 7. कुस्भकर्णेन १९ . 1. श्रीकुम्भकणं विलासे संगीतराजे षोड
साहस्रं संगीतमीमांसायां वाद्रलकोशे सुपिरोल्लासे वंशसंबचि
द्वितीयं समाप्ति समगादिति ।

गणदोषनाम तृतीयं परीक्षणम्‌

दोषा अपि गुणायन्ते श्रसन्ने यत्र धूजंटो ।
तं. नमाम्यग्रतो `गाने बंशकृत्यमुपेयुषाम्‌ । १॥

*अय द्वाददा वक्ष्यन्ते गुणाःउ फए्‌तकृतिसंभवाः ।
ध्वनिप्रचुरता व्यक्तिः स्निग्धता सावधानता ।२॥

नादानुरणनं ४रक्तिर्लालित्यं घनता तथा ।
त्रिस्थानत्वं भावकत्वं माधुयं सुकुमारता ॥३॥

ध्वनेः प्रचुरता नाम पौवरत्वमुदाहूतम्‌ ।
व्यक्तः प्रौढोऽदलयश्चेव स्निग्यो [ऽ]रक्ष उदाहतः ।॥४।

{स्थायवागादिरचना-चातुर्योचितचित्तता ।
सावधानत्वमुदितं एूत्कारान्तरवजनम्‌ ।\५॥।

नादानुरणनं नाम घण्टाध्वनितसोदरम्‌ ।
अनुरञ्जकता नाम र।क्तरित्यभिधोयते ॥६॥

लालित्यं गमकालाप-पेशतत्वमुदौरितम्‌ ।
“त्रिषु स्वानेषु गमकंख्पेतो घन उच्यते ॥७॥

(त्रिस्थानव्याप्तिशकितित्वं त्रिस्थानत्वमुदाहूतम्‌ ।
सुदूरं शरूयते यस्तु स भावक इहेष्यते ।।८।

कोकिलालापलावण्यं मधुरत्वप्रकाशकम्‌ ।
सौकुमायं कोमलतेत्येवं द्वाद कीतिताः, ॥।९॥

॥ इति हादज्ञ एूत्कारगुणाः ॥

† यमलः स्खलित [: | स्तोकः कृशः कपिलकाकिनौ ।
संदष्टस्तुम्बकौ "“चैवाव्यवत्वित इमे नव ॥१०॥

* ‰. प्रसन्ने २ 1). 2. माने * 2.8. 1२. ए 654, 55 {07 2-9 ००४८९.
3 [). ‰. ०! विसं ४ ^. व्यक्ति°

^ ‰. न्ताः ९ 0. ए. छपरा 78 1111९.
७ 4. त्रिस्थानेषु < 4. त्रिस्थाना० ^ 4. 0111118 विसर्गं
† ५. 8. &. णा 657-62 0 10-16 ०00४९. १० 1५. चिवा०

युतादरतनकणल्रततततारसण

९० संगीतराजः
दोषाः? स्युः शतकृतो तत्र यमल" प्रतिषूत्कूतिः ।
“स्वस्यानस्खलनादुक्तः स्ललितः,‹ स्तोककः पुनः ॥\११।।

र्नापूरणतः प्रोक्तः, कृशाः कार्यात्‌ प्रकीतितः ।
कपिलः कफतो ववत्रादविस्वरस्फुरणे ˆ स्मृतः ॥१२॥

विचुद्विध्वस्तवृक्षोत्थरूक्ष- स्वानानुकारछृत्‌ ।
काको काकस्वराकारतारन्यूनस्वरो भवेत्‌ ॥।१३।।
"जल {बरण? ) शब्द इवाभाति योऽसौ संदष्ट उच्यते ।
तुम्बको योऽनुरणनप्रायः प्रायेण दृश्यते" † ॥१४॥
न्यनाधिकस्वरो यस्तु कथ्यते सोऽब्यवस्थितः ।
कत्कारोऽ-१रन्वथेनामात्र केषाचिदृशमो मतः । १५

इमे दोषाः समाख्याता +दा एूत्कारगामिनः ।
पुरा प्रकीर्णके १ ४येऽत्र कण्ठदोषाः प्रकीतिताः^* ॥।
योजनीया यथायोगं ते सवे एूत्कृतावपि "^ ॥१६॥

1 इति एूत्कारदोषाः१० ॥

† मड्गुलौसारणाम्यासः सुस्यानत्वं सुरागता ।
स्वस्यानवदपस्याने रागो ्ूावनशवितता ॥ १७।।
गतेरवेगस्य करणं *< गौतवादनचातुरी ।
गातुणां स्थानदायित्वं तदोषाणां च मुद्रणम्‌ ।१८॥
तालानुगमनं १"सागदेङ्ीरागेषु कौडलम्‌ ।
वांधिकस्य गुणाः प्रोक्ता ददादिग्जयिना ददा ।।१९॥

।॥\ इति वादि पगुणाः ॥

१ ॥. 001४8 विसे

२ 0. 005 विसर्गं
४ ]). ग) 08 विसर्ग . ण्लं

3 ^. यत्र त
५ 1), ‰. स्वस्थानः ६ ॥. 0170108 विसं ७ ^. वक्त्र°
< ५. ण्णो ५ ¢. °स्थाना० , १० ‰. ब्रल०
११ प. ण्तो १२ ॥. यत्र १३ {). 9. दत्ता
१४ ॥\. यत्र १५ ‰_. न्तः
१९ 4. षूल्कृता अपि ५ 0.
„ ¶ 9. 8. 2. ४1 663-65 {णः 17-19 १००५९.
१< 0. श्णां १९ 2). °्ेशी°
= पमाः

गुणदोषपरीक्षणम्‌ ३]
*एतद्गुण-'विपर्यासात्‌ () दोषाः प्रोक्ता महीभुजा ।
शिरसः कम्पनं मिथ्य(प्रयोगस्यापि वादनम्‌ ॥२०॥
इष्टस्थानानवाप्तिहच त्रिभिः साकं त्रयोदशा ।
इति वांशिकवर्येण वर्जनीयाः प्रयत्नतः ॥२१॥
॥। इति वांशिकदोषाः ॥
† वांशिकस्तु भवेदेको मुख्यस्तदनुयायिनः२ ।
चत्वारश्चतुरेणेदमुक्तं वांशिकवृन्दकम्‌ ।२२॥
॥। इति वांिकवृन्दलक्षणम्‌ ॥
अदंशानुचरितं यस्य वर्णयन्ति मनीषिणः ।
तेन भूममहैनद्रेण वणितं वंशगीतकम्‌ ।।२३॥।

यद्गुणा दोषनिमुकितिहेतवो विदुषामपि ।
तेन *भौकालसेनेन वणित गुणसंग्रहः ।२४॥

इति भ्रीराजाधि राज-“श्नौकालसेनविरचिते संगीतराजे षोडशसाहस्रधां संगोतमीमां-

सायां वाद्यरत्नकोषे सुषिरोल्लासे ^गुणदोषपरीक्षणं तृतीयं समाप्तम्‌ ॥

#* ¢. 8. ४. ए 666, 67 {० 20, 21. 90०४९.

१ विपर्यात्‌ † €. 8. 1. णा. 667

* 4. ऽनुवायिनः 3 [). 1४. भाप नाऽ ४९5९.
४ 0. 1५. श्रीकुम्भकर्णेन ^ 1). #. श्रीकुंभकणं०

९ 0). 0. गा1६ गुण० €{८. 87त्‌ समाप्तम्‌

४ ^ म वा कु श
(०3

ठतीयो बायर्रकोश्ः ९९

पावादि नाम चतुर्थं परीक्षणम्‌

पावादिसर्ववाद्यानि धृत्वा यो ^ वाद्यवेदिभिः ।
विनोदेन रनुतो बन्दे सततं गिरिजापतिम्‌ ॥१॥
वेण्‌ दूवो भवेत्‌ पावो वड्गपत्रैः परिष्कृतः ।
3 नवाडगुलो लोच (? ) रीतिनामा लोकेषु कौत्यंत ।॥२॥ $
॥।इति पावकलक्षणम्‌ पष्ठ |
† कनिष्ठिकापरोणाहगर्भरनध्रेण संयुता । ¢ `
दवादज्ञाडगुल्दीर्धा स्यात्‌ पाविका वेणुसंभवा ॥२॥

अङ्गुष्ठस्थौल्यसंपन्ना तत्रैकं" रनध्रमिष्यते ।
फूत्कारहेतुकं पञ्च र्ध्राण्यन्यानि कल्पयेत्‌ ।\४॥।

स्वरनिष्पत्तिसिद्ध्यथं तानि लोकानुसारतः

वादनं क्रियते तस्यास्तारनादसमाश्नयम्‌ ॥
*यक्षनागग्रहावेशविधायकमनेकधा ।।५॥। छः
॥ इति पाविका धश्च |
हस्तदरन्राधिका यामा वदने रन्ध्रधारिणी । ।
चतुभिस्तारसुषिरेः संयुता मुरली मता ॥६॥ ४
॥ इति मुरली ४ §
इश्ङ्गना दारुजा वाथ "काहलाकृतिधारिणौ । #:.
चतुरड्गुलसंयुक्तवितस्तद्वितयायता ।\७॥।

कर्तव्यं वदने रन्ध्रं बदरीबीजसन्निभम्‌ ° ।
त्यक्त्वाडगुलानि चत्वारि तस्माद्‌ वंदाविधानवत्‌ ।\८॥

सप्तरन््राणि कार्याणि <स्वरार्थमितराण्यपि ।
मुखरनध्रस्य तेषां च मध्येऽधोभागसंत्थितम्‌ ॥।९॥।

१ 4. न वाद्वेदिनः २ 4 ततं

#* 0. 8. ए. 783 3 0. 7. पाव ऋः
. † ५.8. ह. ए 784-86 णि 3-5 ६}०१९. ४ 4. 00)15 अनुस्वार ५

५ ^. क्षयण ‡ ५.8. 2. ए] 686, 87

§ ५. 8. 2. ४] 787-93 [07 7-14 १0०१९.

€ 1). 2. काहलीकृत० ७ 0. ज्म `< 0. 12. स्वर्णे

पावादिपरीक्षणम्‌ ४] ठृतीयो वा्रत्नकाशः - ९३

रनध्नान्तरं प्रकुर्वोत हद्यवाद्यस्य सिद्धये ।
कतव्येवं मधुकरो मधुरघ्वनिपेदाला ॥१०॥

मुख [च्‌] द्र यवस्यूला ताञ्नजा चतुरङ्गुला ।
निवेशनोया नलिका इचिराकारधारिणी ॥११॥

तदूध्वं चक्रिका देया शुक्तिजा दन्तजायवा ।
ततो *देवानलोद्‌भूता [ऽ] थवा स्यात्‌ काशसंभवा ।॥१२॥

ईषदुन्मेषविस्पष्टमालतोकलिकोपमा ।
क्ष्या चिदरान्तरे शुक्तिः पयःपाकम्‌दूकृता ॥१३॥

अधोभागस्थितं रन्ध्रं वामाडगुष्ठेन मुद्रयन्‌ ।
वंवद्‌ वादयेदेनां विज्ञो मधुकरी सदा ॥१४।
॥ इति मधुकरी ॥

† ताश्नरौप्यस्वर्णकास्यादीनामन्यतमेन र या ।
विधीयतेऽन्तःसुषिरा हस्तत्रितयदेष्यंभाक्‌ ॥१५॥

धत्तूरकुसुमाकारमुखेन समलंृता ।
3हाहुवर्णोत्करा वौरबिरुदोच्चारकारिणी ॥
काहला वाद्यते लोके कोलाहलविधायिनो ॥१६॥ ..
॥ इति काहला ॥

*सेव हस्तद्रयायामा^* प्रोक्ता तुण्डुकिनौ जनेः ।
तुत्तु्तुरिति वर्ण्या तित्तिरीति स्मृता बधः ॥
‡तुण्डिकिन्यो-र्युगं वामिति वाद्यविदो विदुः ॥ १७॥
॥ इति “तुण्डिकिनी ॥

§चतुहस्तकृतायामा सव “भुक्केति कौर्य॑ते ॥ १८॥
॥ इति भक्का ॥

||करेणवदनाकारवदनं दधतं शुभम्‌ ।
निर्दोषं "माहिषं श्ृडगं इलक्ष्णं स्निग्धं सुसंस्कृतम्‌ ।१९॥

१ 0. ‰. देवनलो० † °. 8.7. ए 794-96 {01 15-16 १०४९.

२ 4. ०मन्यवमेतया 3 .4. हाहूद्‌° च्षटन्का

* 0. 8. 8. ए 796. 97 ^ 2. श्द्रयामा

‡ 4. तुडिकिन्यो° 1. £. तुंडकिन्यो° 8 ^. 100८३ 111६९ पुग
५ 4. तुंडूकीनी „ 8. 8. 8. ए 798 < 8. २. चुक्का

|| 9. 8. ‰. 1 ए 798.-801 07 19-21 ३9०४८ ^ र. ग18 माहिषं

(:* गग

९४ संगीतराजः

घत्तूरकुसुमाकारं श ङगस्थानु (न ) इहस्य च ।
अष्टाङ्गुलायतं १ खण्डं मूलेऽस्य ध्वनिसिद्धय ॥।२०।।

न्यस्य? द्रयडगुलकं तस्य [च्‌ | छित्वाप्रं अररध्रमेककम्‌ ।
- कृत्वा एूत्कारजनकं ४्बंकारेण तु वादयेत्‌ ॥!
दिविधध्वनिगम्भोरं प्रायो गोपालकेलिषु^ २१

*“उत्वातनाभेः९ शङ्खस्य शुदधस्येकादशाडगुलम्‌ ।
रिखरं धातुनिष्पन्नमय “क्िक्थकनिमितम्‌ ॥२२॥

श्टौयमानाङृतिरय^-मग्रानमूलप्रदेदातः ।
किख रस्य मुखे रध्रं दधदर्धाडगुलोन्मितम्‌ ॥२३।

मध्ये माषप्रमाणेन रन्ध्रेण समलंकृतः ।
घृतः कुलो रहस्तेन *“भूरिश्वासभृतोदरः ॥
१द्गुभुदिगिदि गोत्येतद्‌-' वर्णोद्बोधविधायकः ।२४॥।

हस्त कमात्रं वंशस्य १३ यत्रान्ते विनिवेश्यते ।

घटितं माहिषं शङ्ख १ ` तुहत्टौ सा प्रकौतिता ॥
तारनादं प्रतिभ (च? ) य-"“मस्य+ वादनमौरितम्‌ ॥।२५॥

छिन्नां +^ घटितं श्यद्धं श्लक्ष्णं मृगसम्‌ भूवम्‌ ।
शपृद्धिका सा निगदिता तारनादविधायिनी ॥२६॥।

॥ इति श्दरड्गिका ॥ । 4

५. ५005 अनुस्वार ५ 4. रन्ध्रमेवच

1). प. ग ोपाठकेषु लर्कषुच

४ ५, {‰. वुकारेण द

# (, 8. 1. ए 802-805 [07 22-24 १००९९. ° [. भभैः

७ 4. सिक्तक ० < 0. 9. हीन° ९ {), ए. ९२५९६
8])१८८ 1 )1411]; {07 मग्रान्मूल क

१ ]2. जूरिद्वासभृतो वरः + „4. दुगं ° 1. 2. ° (7. श्गि)°

१२ 4. वर्णो बोध ० ]). कर्णोद्वोव ° 1. कर्णो बो १3 4. स्या

१४ ^. तोहली १५ [). 2. मयम 87५ 1९६९९ 8])३८९ }]६ णि

01९ 11161. १६ ॥. भयम वास्यादन० १७ ^. तोहिनी

१८ 4. 0111115 अनुस्वार

[ सुषिरोहासः २

॥ इति श्य ङ्गलक्षणम्‌ ॥ 4

॥ इति ^“तुहली ॥ ञ ।

पावादिपरीक्षणम्‌ ५] ठृतीयो बायरन्नकोश्चः ९५

हृदम्जसुषिरे हारि निरधता कुले [च| यवने "व्यधायि सुषिरम्‌ ।
यथा किमपि नोः परं च ऽवृयिवी-

भृता सुषिरवाद्यविद्याविदा* (? )॥२७॥
कलानिकषकर्मठः सुषिरसंज्ञ उल्लासकः ॥

“इति (>. 0110115 इति) जगदीशवनदेवनिजगणेन जगदीइवरीकामेहवरीचरणकि-
करेण श्रीकामाक्षागिरिविभूना अध्युष्टतमनरेइवरेण भीष्मपुरजयानौतानेकराजकन्यारत्नेन
श्रीपुर ग्रहणसंवधितयडोभरेण वाटिकाचलग्रहूणजनितकौतिपु (.\. पु०) रपराजिताचलनायकेन
संगमनीरदुरगोद्धरणोद्ध तसकलमण्डलाधीदवरेण दमनपुरविध्वंसनबन्दीकृतयवनीनिचयेन महिष-
मेदजयाजेयविभवेन क्ाकम्भरीरमणपरिशौलनपरिप्राप्तजाकम्भरौपरितोषितश्ाकम्भरीप्रमुख-
शक्तित्रयेण अष्टाददागिरिशिखरपरिवारिताञ्जनादरिविजयविख्यातवौ्य गेण महदम्बमातृका-
परोदलनधषित (4. 1. ता) महोरगपुरेण श्रीवनदेवस्वामिप्र[]सादरचनापरपरमेइवरेण
त्य (.\. श्रयं ० 1. त्रियं ० ) म्बकेड्वरसन्निधिनिमित-कोतिस्तम्भोन्नतजयस्तम्भेन श्रब्रह्मगिरिभौ-
मस्वर्गतायथार्योकरणरचितचारुपथेन श्रौकामाक्षागिरिनवौननिर्मितिपराजितसुमेरुणा श्नीमहिषा-
चलोपरिश्रीहरि रणरचिताचलदुरगेण अभिनवभरताचार्येण बीणावादनप्रवौणेन यवनकुलाकाल-

१ {‰. व्यवघायि ` 4. नौ देधीयते 1). .नोपि देधीयते 3 ^. पृथवी
४ प€ ऋ्रलनह 18 [जरल त पारि 7५ 14 {116 16 नाल.

1. 7ल्वव्‌5 [९ ८नणुाना १5 [ण० १5:
2. ४८८३ इति श्रीसरस्वतीरस 111८] 15 ("1110८]].त पला च [ना
का [८ नो) [0]10 52 एषा 1८ न्द {0 ।ध्ट्ाऽ 11 प
लुषपष्ुल्त्‌ वत्ता द पात्‌ एष्व्‌ {16 पनु लमगुला 1
वश्ल्लोाला। ५11] ५.

1). इति श्रीसरस्वती रससमुद भूत-कं रवोद्याननायकेन अभिनवभरताचा्येण
मालवाम्भोधिमाथमहीषरेण योगिनीप्रसादासादितयोगिनीपुरेण खण्डलदुर्गोद् रणोद्धूत-
सकलमण्डलाघीरवरेण अजयमेरुजयाजेयविभवेन यवनकुलाकालकालरात्रिरूपेण शाव -
म्भरीरमणपरिशीलन-परिप्राप्तगाकम्भरीतोपितलाकम्भरीप्रमुखगक्ित्रयेण नाग-
पुरोद्रूलनवपितनागपुरेण अर्वुदाचलग्रण-संद्िताचलादूनुतप्रतापेन गौज॑राधी-
शघीरत्वोन्मूलनप्रचण्डपवनेन श्री मत्कुम्भलमेरुनवीननिमितपराजितसुमेरूणा श्रीचित्र-
कूटभौमस्वगं तायथार्थीकरणरचितचाख्तरपथेन मेदपाटनमुद्रसंभवरोहिणीरमणेन
अरिरानमत्तमातङगपञ्चाननेन प्ररूढपत्रयवनदवदवानलेन प्रत्यधथिपृथिवीपतितिमि-
रततिनिराकरणप्रौढप्रतापमार्तंण्डेन वैरिवनितावेधव्य-दीक्षादानदक्षिणोटृण्डकोदण्ड-
दण्डमण्डिताखण्डभुजदण्डेन भूमण्डलाखण्डलेन श्रीचित्रकूटविभूना अघ्युष्टतम-
नरेश्वरेण गजनरतुरगाधीग राजत्रितयतोडरमल्लेन राजगुर्वादिविरूदावलीविरा-
जमानेन राजाधि राज्रीकुम्भक्णंमहीमहेन्धेण विरचिते संगीतराजे वाद्यरत्नकोे
सुषिरोल्लासे पावादिपरीक्षणं चतुर्थं समाप्तम्‌ । उल्लासदच समाप्तः ॥

् -कऋह- ~ --- ण्ण पय" श

९६ संगीतराजः [ खषिरोढासः २ 9

कालरात्रिरूपेण त्रिसन्धयकषेत्रसमुद्रसंभवरोहिणौरमणेन परमभागवतेन महाराजाधिराजमहा- १
राणाश्रीतामराजेन्द्रनन्दनेन महाराज्ञीधोसौभाग्यवतोजसमाम्बिकाह दयनन्दनेन सकलसौम्तिनी- 4
कषिरोमणि-निकुम्भराजन्यवंशावतंस-महाराज्ञौशरीकमंवतौ-लपषुमादेवीह॒दयाविनाषेन महाराजा-

तृतीयो धनोलासः

श्रीकालसेनेन विरचिते संगोतराजे षोडशसाहत्रचां संगीतमीमासायां वाच- ॐ ५
त पावादिपरीक्षणं चतुर्थं समाप्तम्‌ ॥ | 4 ५१ न परीक्षणम्‌
घनाघनघनध्वानसोदरे मुरजध्वनौ ।
॥ उल्लासङ्च द्वितीयः समाप्तः ॥ घनोत्कण्ठं घनं वन्दे नौलकण्ठं घप्रियम्‌ ॥ ।।
॥। अथय घनम्‌ ॥
ननु प्रतिष्ठितं सम्यक्‌ संगतं ताल एव यत्‌ ।

अतस्तत्‌प्रागयं युक्तो वक्तुमित्येव साम्प्रतम्‌ ॥२।
उच्यते, मुनिवाक्यस्य प्रामाण्यात्तेन च स्वयम्‌ ।
प्रतिज्ञातमिदं वक्ष्ये: गोतादित्रयमित्यदः ॥।३॥
न च पाठघवदेतस्य पृथक्त्वमभिधीयताम्‌* ।
यतः ्रीरतंतस्य गीतस्य मुनिनोदिता ॥४।।
घनेन मीयते“ गोतं तालेन च कलात्मना^ ।
५अतस्तस्याप्रधानत्वं तालस्यात्र प्रतीयते ।\५॥
अन्याङ्गमप्रधानं स्यादिति न्यायविदो विदुः ।
घनान्तगंतमेवेष्टमतस्तालनिरूपणम्‌ ॥
कायसंप्रत्ययो यस्मात्‌ प्रधाने पर्यवस्यति ॥६॥
सन्मागंस्वितिदक्षिणं यतिलयावासं कलानां ° गुदं
`्ो्तालोतप्ृतकालसंकलनया न (न्य) स्यद्‌ विरामं द्रुतम्‌ ।
नष्टोदिष्टलघुक्रियाधरभवं ` मेदं परमप्राप्तिदं
विष्वक्‌ (ग्‌) वशित-! चि तवृत्तिविादं नित्यं भजे१३ शंकरम्‌ ।७॥
*? -- घातोः प्रतिष्ठायत्तालशब्दो "^ घलि स्मूतः ।
भ्रतिष्ठामगमदृयस्मादस्मन्संगीतनामकम्‌ ।८॥

! 4. 0165 अनुस्वार ~ 1). ¢. सुविज्ञात° 3 9. वक्षो

४५ 9.2. न्ता ^ ४. न्त

* 1). 1४. कला धात 8०५८ 1९ क्षणा णि (कण [लला४.

* 1). 9. कत° < 4. भन्यं ^ 0). ‰. प्रात्तारो०
१० [). 0. °संकलया "१ 4. ०भवेन्‌ 1). 2. भवन्‌ २ 1). 7. °चितर°
१ 4. भजेत्‌ ` ग 08.8.99 १४ ). 2. ताल°
"“ 0. 2. °त्तालः शब्दोत्य 9110 8])१०९ 1९४ 118 {०7८ ००९ [लः

(घलि 18 ०711९}. १९ 4. प्रतिष्ठागममद्स्यात्‌

१३

च >

९६ संगीतराजः [ खषिरोढासः २ 9

कालरात्रिरूपेण त्रिसन्धयकषेत्रसमुद्रसंभवरोहिणौरमणेन परमभागवतेन महाराजाधिराजमहा- १
राणाश्रीतामराजेन्द्रनन्दनेन महाराज्ञीधोसौभाग्यवतोजसमाम्बिकाह दयनन्दनेन सकलसौम्तिनी- 4
कषिरोमणि-निकुम्भराजन्यवंशावतंस-महाराज्ञौशरीकमंवतौ-लपषुमादेवीह॒दयाविनाषेन महाराजा-

तृतीयो धनोलासः

श्रीकालसेनेन विरचिते संगोतराजे षोडशसाहत्रचां संगीतमीमासायां वाच- ॐ ५
त पावादिपरीक्षणं चतुर्थं समाप्तम्‌ ॥ | 4 ५१ न परीक्षणम्‌
घनाघनघनध्वानसोदरे मुरजध्वनौ ।
॥ उल्लासङ्च द्वितीयः समाप्तः ॥ घनोत्कण्ठं घनं वन्दे नौलकण्ठं घप्रियम्‌ ॥ ।।
॥। अथय घनम्‌ ॥
ननु प्रतिष्ठितं सम्यक्‌ संगतं ताल एव यत्‌ ।

अतस्तत्‌प्रागयं युक्तो वक्तुमित्येव साम्प्रतम्‌ ॥२।
उच्यते, मुनिवाक्यस्य प्रामाण्यात्तेन च स्वयम्‌ ।
प्रतिज्ञातमिदं वक्ष्ये: गोतादित्रयमित्यदः ॥।३॥
न च पाठघवदेतस्य पृथक्त्वमभिधीयताम्‌* ।
यतः ्रीरतंतस्य गीतस्य मुनिनोदिता ॥४।।
घनेन मीयते“ गोतं तालेन च कलात्मना^ ।
५अतस्तस्याप्रधानत्वं तालस्यात्र प्रतीयते ।\५॥
अन्याङ्गमप्रधानं स्यादिति न्यायविदो विदुः ।
घनान्तगंतमेवेष्टमतस्तालनिरूपणम्‌ ॥
कायसंप्रत्ययो यस्मात्‌ प्रधाने पर्यवस्यति ॥६॥
सन्मागंस्वितिदक्षिणं यतिलयावासं कलानां ° गुदं
`्ो्तालोतप्ृतकालसंकलनया न (न्य) स्यद्‌ विरामं द्रुतम्‌ ।
नष्टोदिष्टलघुक्रियाधरभवं ` मेदं परमप्राप्तिदं
विष्वक्‌ (ग्‌) वशित-! चि तवृत्तिविादं नित्यं भजे१३ शंकरम्‌ ।७॥
*? -- घातोः प्रतिष्ठायत्तालशब्दो "^ घलि स्मूतः ।
भ्रतिष्ठामगमदृयस्मादस्मन्संगीतनामकम्‌ ।८॥

! 4. 0165 अनुस्वार ~ 1). ¢. सुविज्ञात° 3 9. वक्षो

४५ 9.2. न्ता ^ ४. न्त

* 1). 1४. कला धात 8०५८ 1९ क्षणा णि (कण [लला४.

* 1). 9. कत° < 4. भन्यं ^ 0). ‰. प्रात्तारो०
१० [). 0. °संकलया "१ 4. ०भवेन्‌ 1). 2. भवन्‌ २ 1). 7. °चितर°
१ 4. भजेत्‌ ` ग 08.8.99 १४ ). 2. ताल°
"“ 0. 2. °त्तालः शब्दोत्य 9110 8])१०९ 1९४ 118 {०7८ ००९ [लः

(घलि 18 ०711९}. १९ 4. प्रतिष्ठागममद्स्यात्‌

१३

च >

९८

9 0. 7. लावापादि° † ५. 8. 2. ४ 17,18

संगीतराजः

स तालः कालमानेन ^चावापादिक्रियायुजा ।
चतुर्घासौ भवेदत्र चतुरल्रादिभेदतः ॥॥९॥
† चतुरलरस्तया श्यस्रो मिः रलण्ड इति कमात्‌ ।
तत्र चच्चत्युटो जेयश्चतुरल्रः स. शच त्रिधा ।\१०॥।
क्रमादेककलस्तद्वद्‌ द्विकलश्च ४ चतुष्कलः 1
श्यस्रशचाचपुटस्तस्य भेदाः षण्मुनिसंमताः ।११॥

आरम्यैककलं मात्राद्विगुणद्विगुणत्वतः ।

घडावृतत्या “षण्णवति यावत्‌ स्युः कमतः स्फुटाः ।१२॥

अन्यद्‌ भेदश्रयं चास्य पञ्चपाण्यादिकं विदुः ।

भिश्रोऽपि तत्र विज्ञेयस्तालो युग्मौजमिभणात्‌ ॥१३॥
दुतादिभिरविदिलष्टं विदिरष्टर्वापि यो भवेत्‌ ।
स तालः खण्डसंजलोऽत्र नानाभद्धिमनोहरः ॥१४।

स्यातां यथाक्षरावाद्यौ ्रस्तारे द्विकलादिषु ।
गुरुरूपां कलां कृत्वा ततस्तत्परिकल्पनम्‌ ॥\ १५१
*अन्त्यः प्लुतो विधातव्यश्चतुरल्रे यथाक्षरे ।
गुरुरयं लघुश्च॑कः प्ट्तर्चच्चतपुटे* भवेत्‌ ॥ १६
ऽऽ ।5 इति यथाक्षरश्चच्चत्पुटः ॥१॥
कलानां १° द्वितयेन ५ स्यात्‌ (द्‌) द्विकले पादकल्पना '* ॥ १७

~ ~ <? <> इति दविकलइचच्चत्पुटः^3 ॥२।।

§§ 55 55 53

चतुष्टयेन तासां स्यात्पादभागचतुष्कले * ४ ॥\ १८॥

[ घनोल्ासः १

सड रन्त ॐ 5555 इति "“चतुष्कलइचच्चत्पुटः ॥ ३५४

यथाक्षरे चाचपुटे गृ रनान्तरे *^ लघू ॥१९॥

॥। हति ययाक्षरइचाचपुटः ॥
्िकलेऽस्मिन्ुनेयं'" गुरुं न्निधा स्थितम्‌ ॥२०॥

५.
२ /\, 01118 खं

ऽ॥5॥,

3 2. 1५. चित्रवा ४ 0. 2. चतुःकलः ^ 9. षण्वति

६ ]). ०विदिलष्टै० 2. °विरलेष्टै ७ 9. 01108 प्र

* ८. 8. {. ए 19-26 9 16-30 ११०४९.

< ^. प्टूता ९ 2. 7. ०इचचत्पुटे १ 7}. 01118 अनुस्वादु
५ ]). 7. स्याद्विकले १.9. १३ ए. °श्चच्चप्रतपुटः 4
१४ ]). 7. °्चतुःके % 1. ४. चतुःकल ० + 4. ०दरन्दान्तरे

१ [. 01208 अनुस्वार

दृतीयो वादयर्नको्चः ९९
६३ 5३ ६३ इति द्विकलश्चाचपुटः१ ।
चतुर्ग्वात्मकंः पादस्त्रिभिर्ञेयदतुष्कलः२ ॥२१॥

55 5३ 555 5555 इति श्चतुष्कलङ्चाचपुटः* ।
तुर्योऽस्य भेदो विज्ञेयरचतुविजशतिमात्रिकः
अष्टाभिस्तत्र मात्राभिश्चरणः परिकोत्तितः ।२२॥

मार्गताटपरीक्षणम्‌ १]

अष्टचत्वारिशत। स्यात्‌“ कलाभिरपरा^ भिदा ।
कलाषोडहकस्तत्र चरणः परिकोत्तितः ॥२३।।

5555555555555555 इ55555555ऽ55555535
न
३३९९०३३३ 5 55 55३1 इति पञ्चमो भेदः ।

मात्रिकाणां षण्णवत्या भेदः षष्ठोऽस्य^” दृश्यते ।
तत्र "द्वात्रिशता १२तु स्यात्‌ (न्‌) मात्राभिः पादकल्पना ॥२४॥

555555555555555555555555555 55555१४
३०5
555३5555 55555 ०5०555 55555555
॥ इति षष्ठो भेदः ॥
॥ इति ^ऽचाचपुटः ॥

१षदृहः पादभागौस्तु मात्रा "<स्यान्मद्रकादिषु 1
तद्त्‌ स्यात्‌ श्रयलभेदत्वात्‌ षट्पितापुच्रकस्त्िवा ।२५॥।

*“प्लूतमाद्यन्तयोरत्र विशिनष्टि यथाक्षरम्‌ ॥२६॥

१ 4. ०दचाचत्युटः 1४. ०इचाच्चपुटः

3 0. 0. चतुःकल ० ४ ८. °श्चाचघ्पुटः

* \.४1१९६ णपि हा6पु)8 ण 8 लप्र".
१ 0९076 इति

£ 2. ४११5 च 8 इति

° 2. मेदाः < 4. गात्‌

१० ]), ४११३ ॥१।॥३॥ 7. ४११३ १ ३ 1€{0:९ इति ॥

११ 0. 0.० १ 4. द्वाविशता

१3 4. ०8 तु १४ [). ४११§ श्रीराम }]1€7€ 8१ {11€ लात्‌
0{ (11९ {01०0 {० (९४८ ४ 800ा# 8१९९.

१५ ]). ११५३ ॥१॥ 7. ४११8 १ एण € इति

१७ ]), 7168 दीदरः १८ 4. ०मद्रका०

२ 0. 0. शश््वतुःकलः

{). ३१५5 ॥१॥ 1. ४११8

५ [. 7. °रपराजिता

१९ 4. चाचत्पुटः
१९ ^ लुप्त

षः प श -----

ऋ ------------

१००

संगीतराजः
ॐ । $ $ । 5१ इति यथाक्षरः षट्पितापुच्रकः ।
स्शुखकृतकलाश्चात्र द्विकले वादश स्मृताः ॥२७॥१

~~ $
> &> 5 5ॐ> ॐ <> इति द्विकलः वद्पितापरुभकः ॥

अचतुष्के ता दविगुणा-२ऽ३३ 5 ३ 5६ 5४ 5३ ऽ
$ ॐ उड इति चतुष्कलः षट्पितापुत्रकः ॥}

उत्तरः पञ्चपाणिरचेत्यादृतेराद्तं द्यम्‌ ॥२८॥।

“उद्घट्टोऽप्यपरस्तालस्त्रयल्लभेदो यथाक्षरः !
§ ऽ $ इति यथाक्षर उद्घट्टः ॥
अयमप्यत्र विज्ञेयो द्विकलदच “चतुष्कलः ।\२९॥\

$5 55 5 ऽ॥१॥ इति द्विकल उद्घट्टः ॥ ४
इ >$ & ३ 53 55 5 $ इति “चतुष्कल उद्घट्टः
यथाक्षरस््यस्रभेदः " संपक्वेष्टाक ईरितः । ।
प्लृतमाद्यन्तयोरस्मिन्‌ १ २षट्‌पितापुच्रके यथा ॥।२०॥

$” ऽऽ 5 5" ॥१।॥ इति यथाक्षरः १ उसंपक्वेष्टाकः ।
द्विचतुष्कलताप्यस्मिन्‌ तद्वदेव भवेदिह ॥३० क ।

55555555 55 5 ऽ१४ इति द्विकल] ^^ संपक्वेष्टाकः ॥
क स
<55३ < 555 €558 ६553 55 5३

इति “चतुष्कलः "५संपक्वेष्टाकः ।।

१ 1. । ऽ । 5॥१॥ 5 । ऽ । । ॐ ॥१॥ >. ॐ । ऽ । & ॥3:5 114 :
२ [. 2. 01011 (118 1116 &1त ६116 ०९४ ०1९.
7. १०११5 १ ९णश्ी।

3 0. . चतुःकले ४ . 8९5 11१॥

इति।
५ 4. उत्वटौ ६ 2. ४. 8०१ १ एण € इति
७ 1. 7. चतुःकलः < {. ४११8 ॥१॥ ए€01€ इति
^ 0. 2. चतुःकल ° ^. उद्घटः ।
%१ 4. संपत्केष्टाक 1). संपत्केष्टाक 7. सपत्केष्टाक ॥
0 111 821त्‌ 117६ एकु) तरदेव भवेदिह

17 प्ण 17९. १३ 4. संपत्‌०

१४ ]), 2. ४१ ॥१॥ 8 { ए्टकृल्नरल] एण € इति

१५ 4. संपत्‌० 1). संपत्के० 1. संपत्को °
१९. 7. चतुःकल १७ 4. पत्‌ [). ?. संपत्के०

मार्गतारपरीक्षणम्‌ १] तीयो वादयरत्रकोक्ञः
*^तस्य ्रागेवाभिहितं लक्ष्म संजञापरीक्षणे ।
भागदेशीविभेदेन स द्वेधा गदितो बुधैः ॥३१॥
्विकमादयं मागसंञं परं देशीतिकीतितम्‌ ।
निःशब्दा *शब्दयुक्ता च तत्रास्य क्रिया द्विधा ॥३२॥

१०१

आवापहचाय “निष्क्रामो विक्षेपच प्रवेशनम्‌ ।
इमाः कलाश्चतसरदच निःशब्दा इति कीर्तिताः ॥३३॥

ध्रुवः शम्या तथा तालः सन्तिपात इमाः कलाः ।
सदान्दाः पातसंज्ञादच चतस्रः परिकीर्तिताः ॥३४॥
ध्रुवादीनां चतुर्णां तु नित्या [:] पाताभिधा मताः ।
पाक्षिकी तु कला संज्ञा क्रमोऽप्येषां विविच्यते ॥३५॥
पातानां पूर्वमुदेशो युज्येतेककलत्वतः ।
ततो द्विकलिकावहु ° ^निष्करामास्यप्रवेशकौ ॥
तत भावापविक्षेपौ ^ °चतुष्कलतयान्वितौ ॥३६॥
सत्यप्येवं ^ ^ परादृष्टसाधनत्वात्‌ (द्‌) विदांवरः ।
चतुः (चतुष्‌ ) कलादेः प्रयममदेश्यत्वं समीरितम्‌ ॥३७॥।
द्रकाण्यत एवादौ "-निरदिक्षन्महाम्‌निः ।
अतोऽत्र पादभागेषु द्विकलादिविधाविह्‌ ॥३८॥!

निःशब्दाः" पूरवमुदिष्टाः पातास्तु तदनन्तरम्‌ ।
सर्वपातानुगामित्वाततत्र स्यात्‌ प्रथमं श्रुवः ॥३९॥

† शम्या दक्षिणहस्तस्य प्रयोग १*-स्तदनन्तरम्‌ ।
तदनन्तरतस्तालो यतो वामकरोद्धूवः ॥४०॥

3

ट. 9. 1. ए 4-6 णि 31-34 १10१९.
तस्य 9])])९घ78 {0 5187 {छि तालस्य । *¶]` 1185 }९€€ा) १९7९ब्‌
र 8. दिव). 1. 2. 3. 60 (*०]. 1. 26).

२ 0. 0. प्रागभि०् तु 3 1. 76])८०{8 °मा्ं 17. मागज्ञसंजं
४ 1. ‰. शन्दसंयुक्ता (1. ऽतो) च 15 ०ा(1९त्‌.
^ [. 9. निक्रामो « ‰. इमोः
७ 4. उज्येतेक० 1). 19. युज्यतेक० ^ ^. नवह
९ 10. निःक्रामा० 2. निक्रामा०

१० ^. ऽतयोन्वितौ 1). . चतुःकलतयोचितौ

११ 0. छा)118 अनुस्वार १२ ‰. निरा०

1

१३ 4. 0171118 विसर्गे
१४ ‰. प्रयोगं

† ५. 8. 2. ४ 7-10 0 40-44 ११०१६.

१०२

श्वयोभय-करोत्पादयः सन्निपातस्ततो भवेत्‌ ।
उत्तानस्य करस्य ऽस्यादावापो-५५इगुलिकुञ्चनात्‌ ।\४१।।
भनिष्क्रामोऽषस्तलस्य स्यादङ्गुलीनां प्रसारणात्‌
विक्षेपः पार्वतः क्षेपात्‌ पाणेरत्तानितस्य तु ।।४२।
श्रसारिताडगुलीकस्य ९ निदिष्टः पूथिवौभुजा ।
पाणेरघस्तलस्य स्यात्‌ १'परवे्ो-+*ऽङगुलिकु्चनात्‌^ ° ।।४३।।
शदरयोरेकतरस्यात्र छोटिका हान्दपूवरकम्‌ ।
नैः १ श्संपातनादुकतो ध्रुवो विश्लेषवजितः ॥।४४।।
*“गातुः पापस्य ^‹क्षमनात्‌ शम्या (शच्छम्या) दक्षिणपाणिना ।
चामपाणितलाधातादुक्ता प्रत्यथिघातिना ॥\४५।।
प्रतिष्ठां तया १ धातोरदुष्टस्थापकत्वतः ।
तद्िपयंय-१८ तस्ताल^“स्तालवित्‌ °“-कौतिनोदितः ।।४६\
२+सन्निपातो भियः सम्यक्‌ पाणिदरयनिपातनात्‌ ।
चच्चत्पुटाद्याद्यगुख "कलाया अपरा कलाः: ।\४७॥

द्िकलत्वविधौर* सा जञे-*“निष्कराम इति कीतिता ।
यदा पूरवपरेशे सा पन-` ^ विक्षिप्यते कला ॥\४८॥।

हि 1.

तदा विक्षेपसंजञा स्यात्तयाभिनययोगतः
तत्र चेत्‌ पूर्वपातं तं त्यक्त्वा भावो ऽद्वितीयके ।।४९॥
२‹द्ितीया[ऽ]स्याः संपरवेो °^ भ्रवेशाख्या कला भवेत्‌ ।
अनेनैव विधानेन देशीतालेषु जानता ।५०॥

१ ‰. तथाभय २ र. कःरो०

3 ). स्यादाघापो° ‰. स्यादाद्याणापो ° ४ 4. गुलि°
५ ]). ए. निःक्रामो० ६ 4. विक्षेपा 1). विश्षेपः 2. विश्षोप

७ ‰. क्षोपात्‌ ८ ^. प्रसारिकां० 79. प्रसारितं ^ #. °स्या ६4
१० 0. ४. प्रवेशं +^ 4. शगुलि° १९ 1. कुचनात्‌ श्र
१३ ). 1. त्रयोरेक० (1 . भरेकतस्यात्र, 0170118 र) १४ 4. संपादना० {चै |
१५ ४. गातितुः १६ 0. शमनत्‌ 1
१७ ^, ऽमया १< ^. °ततस्ताल०
१९ 1. 72. °ताल (0711 स्‌)

२० ॥. ०स्तालभिः कीतंनोदितः २१ ]). सं्निर
२ 0. °गुल० २३ ]), 7. ४११ विसगं॑ ‰ 7. °विषो
२५ ]), 1. °निःक्राम २ ^. °विक्षेपते २७ ^. भावे

२८ 4. द्वितीयस्याः २ 9, जश्च

मार्ग॑ताख्परीक्षणम्‌ १]

ठृतीयो बा्यरत्रकोश्चः १०३
कलापातविषिज्ञेयो भिधत्वान्मिधितः \ क्वचित्‌ । |

` यदा विधीयते तालो \ बुधरेष चतुः (चतुष्‌ ) कलः ॥५१॥

तदेको गुररस्येव विधातव्य-दचतुष्कलः ।

अस्मादेवात्र विज्ञेयः पादभाग-*इचतुष्कलः५ ॥

मुख्यत्वमत \एवात्रावापस्येव निगद्यते ॥५२॥

केचित्‌° शम्यादि-(°च्छम्यादि) शब्देन छोटिकामाहुरञ्जसा“ ।

तावान्‌ ५कि तन्मते पातोऽयवा पातद्रयं भवेत्‌ ।५३॥

पातक्ये चित्रमार्गेऽस्या द्विमात्रासंभवो भवेत्‌ ।

पातदये विषद्ध्येत ""लक्ष्ममस्य विपरिचतः ॥५४॥ ~` : ` ˆ! `
तथाहि श्म्यायुक्तायां गीतौ पाते दविमात्रिके ।
गीतसाम्यं† न भज्येत कथं तत्तेन कथ्यताम्‌ ।॥५५॥

तृतीयपक्षाङ्गीकारे शम्यादे धरुवपाततः१२।
नैवमेका भवेन्मात्रा ध्रुवे ^ “शम्यादिके पुनः ।(५६॥

मात्राय कथं तत्र“ नेवमित्यपि सुन्दरम्‌ ।
यतो ययाक्षरे चच्चत्युटे लष्वंशगोचरः ॥५७॥
शम्यादिमातृको दष्टो ध्रुवोऽप्येककले तथा ।
उपोहने ^“मद्रकादौ द्विमात्रः सद्भरिष्यते ॥५८॥
अथानियतपातोऽतर ध्रुवः (? ) रम्यादिनो तथा (यदा ?) ।
तहि ध्रुवो क्रि न भवेत्‌ शम्या (°च्छम्या) वा ताल एव वा ।५९॥

दृ्ति-“दक्षिणयोदरदयवा ध्रुव इष्यते ।
सपिष्याद्येतयोमंध्ये छोटिका न तदा मता ।६०॥

^+ ¢ 1 + ~ ^ 2 न
+ + + न
+ 3 444
ज भी

4. °मिश्वतः ९ }. तालौ

1. श्चतुकलः 12. ०तुःकलः (01115 इच) ४ 1). ]. शश्चतुः०

4 ०118 विसर्गे धत 1९८३ पऽ [९, +€ 19९०॥९व्‌ एल
शण! 00119118 विसगं ।

$ ५ +

£ 4. एवास्या० ° ). केचिम्यादि० ‰. कंचिबम्यादि०

< 2. राजसा ९ 1. किचिन्मते

+° . 9. र्स्य १ 4. [001२8 11]९ लक्ष्य
१२ 2. °स्यम्यं * 4. न्ता 7). ए. ण्ल्ता
१ 4. संज्ञादिके १“ . ए. तत्तो

% 4. मत्रकादौ 4.

*< 4. गदेक्षिण० (१५१५४ रेफ) "“ 4. तथा

म

१०४

२ ^. 0170108 सम

संगीतराजः

हस्तपातो [ ऽ ? ] भ्यवहितः! शम्यादिस्तु यथास्थितः ।
पात्तस्य वक्तुं प्राधान्यं शम्यादौ तु लि (वि) लिख्यते ।६१॥

छोटिकां भरताचार्यो न ससमस्मरदप्युत 3 ।
यतो दक्षिणहस्तस्य पातः शम्येति कौतितम्‌ ।॥६२॥

चतुविधस्य पातस्य सशब्दत्वं यदादिशत्‌ ।
तेनेवोदाहूता सम्यक्‌ शम्यादीनां सशब्दता ॥६३।

अन्यथा पातमेवेषामम्यधाघ्न "सशब्दताम्‌ ।
ध्रुवपातो (तं) यदोच्येत मा्गयो ध्रुवचित्रयोः ॥६४।

शम्यादिकाः प्रयुज्यन्ते तदा [5? ] नियत'*-हुस्ततः ।

ध्रुवो नियतहस्त [ : ] स्यादित्येषात्र विविक्तधीः ।६५॥

वुत्िदक्षिणयोः ^कंरचिच्चतुरस्रे यथाक्षरे ।
सर्पिण्याद्याः समादिष्टाः शम्यादिष्वपि तन्मते ।६६।।
ध्रुवस्तेभ्यो भवन्‌ ब्रूहि कथं पार्थक्यमहंति ।
नैवं शम्यादयो यस्माच्चतुरस्रानुगामिनः° ।६७॥।
रवः शम्यादयनुगतः^ स्वात्येण विवक्षितः ।
कलामानमिह्‌ ज्ञयं मार्गभेदवशाद्‌ बुधैः ।॥६८॥
एकमात्रा^° कला ज्ञेया ध्रुवे, चित्रादिके पुनः ।
तत्कालमानकलनात्‌ कलाविद्धिः+१ कलोदिता ॥।६९॥
मार्गत्रितयहेतुत्वान्मागंता [ऽ ? ] ्रुवगाभिनी१२ ।
यतोऽन्येषु ध्रुवकला निर्गच्छन्ति विदान्ति च ।\७०॥।

अतर्चित्रादिकानां*‡ तु त्रयाणां मागता मता ।

दुदयन्ते वातिके मार्गे चतस्रो" ध्रुवगाः*^ कलाः ॥॥७१॥

१ 0. 071९9८5 1&:€ 8{ व्यवहितः 910 ०९३ 01 {0 ४९78 65 0९

7771 फ ६ शम्यादिकाः प्रयुज्यन्ते
3 4. ४१०३ विसर्गं

४ 4. शब्दताम्‌ (0110118 स) ^ 4.० नियम०

६ 4. कंरिच्वतुरसे ७ ). 2. च्च

< ५. भ्रुवा ^ 4 . गनुगतेः (3
१ 0. मत्रा ११ ८. 07108 विसर्गे
१२ 9. मिनि १३ ‰. 01018 अनुस्वार
१४ ॥ . 8068 विसर्ग . ०68 विसर्गं

[ बनोहासः श

मागैताख्परीक्षणम्‌ १]

दवीयो बायरत्रकोशः
विशन्त्यो ' दक्षिणत्वेन चित्रस्तु द्विकलस्ततः । -
† मात्रादीनां लक्षणं तु प्रोक्तं लक्ष्मपरीक्षणे ।।७२॥

उत्तरोत्तरतो मागत्रितये द्विगुणाः कलाः२ ।
अष्टानां तत्र मात्राणां ° नामानि व्याहरामहे ॥॥७३॥

*ध्ुवका सपिणौ कृष्या" पद्मिनो च विसजिता ।
उलिक्षप्ताख्या पताका च पतिता चाष्टमी मता ।॥।७४॥

छोटिका-शब्दपुवं तु पात आसां प्रकीर्तितः ।
अतः प्रयोगमासां तु ध्रुवपातानुगं विदुः ।॥७५॥।

नावापादिषु तेनेमाः प्रयोज्याः स्युः कथञ्चन ।
अथासां लक्षणं वच्मि पु्वंशास्त्रानुसारतः ॥७६॥

करधाताद्‌ ध्रुवा ज्ञेया वामगाः सर्पिणी मता ।
दक्षिणे गमनात्‌ कृष्या स्यादधोगा तु पद्मिनी ॥७७॥।

विसजिता बहिः पाता" विक्षिप्ताऽडग्‌लिकरुञ्चनात्‌ ।
ऊरध्वगात्र (तु) पताका"° स्यात्‌ पतिताऽन्व्थसंज्ञया ॥७८।।

आसारिते मुखाचडगे ध्रुवपाताञ्चिते वृधेः ।
आवापादिक्रियाबाह्ये धरुवकाद्याः समीरिताः ।।७६।।

सम्यगेतासु मात्रासु प्रयुक्ताचु नियोगतः ।

(भ) अय डयविनाका) "स्यादाचांस्यानुशासनात्‌ ॥८०॥

‡ ्ुवकापतिते स्यातां चित्रे, मागे तु वातिके ।
ध्रुवका सपिणी तद्त्‌ पताकापतितेऽपि च ॥
चतल्नो मातृका ज्ञेयाः कमादष्टौ च दक्षिणे ॥८१॥

१ ५. ण्त्ये

† ४११९३. दिष्य. 12. 3. 57-61 (एग. 1}. 5, 26)

४:

चैः

44. 0111115 विसर्गं * ‰. ०15 अनुस्वार
9. 8. 2. ४ 12-14 9 74-78 ०00९९.
4. 1. कश्या 8. 1. कृष्णा * ए. 18 अनुस्वार

7. 2. 00) विसर्ग ७ „५. 01105 विसर्गं
2. वाममा ९ £. नाता
4 . ११५१६ अनुस्वार "१ 0. ए. मद

4, 0111118 विसर्गं
2. स्यादायंस्यानु°
४

‡ ५. 8.7. ए 15, 16.

१०५

१४ ‰‰. तद्वयाकापतिति

# केचित्तु, चतुरस यथाक्षरम्‌ ।

केचिद्‌ गुरकृतकलं केचित्‌ काल ` तु तन्मितम्‌ ॥\८२।
्राहु-*गौतिपरिच्छे्यं, नद्यस्तत्र यतः ` स्मृतः ।
लघौ प्लते द्विमात्रत्वाभावश्चित्रविरोधकृत्‌ ।१८३।।

द्विमात्रत्वात्‌ स्वभावेन गुरुष्वपि विचित्रता ।

चित्रस्यैव° परिच्छेदात्तृतीयस्य कथा वथा ॥८४॥
स्वभावाद्‌ गुरव्रो लोके द्िद्विमात्रास्तथा सति ।
, चित्रमागं द्विमात्रत्वं सुवचं न कथञ्चन ।।८५॥।

भार्गो नाम कलामानभेद इत्याद्यसंकथा ।
मा्गदाब्दः क्रियावाच्यः प्रसिद्धो लोकवेदयोः ॥८६।
तथा हि लौकिको मार्गो वैदिकोऽयमिति प्रथा ।
अत <आवापहाम्यादेर्या क्रिया कुञ्चनादिका ।८७॥

सैवोक्ता मा्गशब्देन, मूलभूते ध्रुवे ततः ।
मागे +कलंकिका मात्रा १०तामेव द्विगुणकृते + १ ।।८८।।
चित्रयन्‌ चित्र इत्युक्तस्तामेव ध्रुवजां ^ * कलाम्‌ ।
चतुर्गुणा वा्तयेव कुवन्‌ वातिक उच्यते ॥८९।।
एकस्यैव लघोयत्र चतुरमत्रत्वकतंनम्‌
सा वार्तैव यतो लोका कघुगुर्वादिकानिह*3 ॥९०॥
भ्रयुज्यन्ते न वा वर्णान्‌ चतुरादिकमात्रिकान्‌ ।
सैवेकात्र %* ्रुवकला दक्षिणेऽष्टगुणा भवेत्‌ ९१

यतो दक्षिणमार्गस्य प्राप्तिलेकि क्रियापहा ।
अतो न दक्षिणे मार्गे कलाव्‌ {द रतोऽधिका ॥९२॥

कंदिचत्‌ कालः परिमितो मागशब्देन गीयते ।
यथा चित्रे: भवेत्‌ कालो निमेषेदंशभिमितः १ ॥९३॥

१ 4. किचित्तु २ 0. 00115 अनुस्वार
3 4. सुसम्मितम्‌ ४ 2, भाप रेफ “५ [). ए. ग/ विस
६ ^. न गुरुष्वपि चित्रता 1). गुरुदचापि

७ 2. न्स्योपि व 8 आप्लुः गी श्ल पि < [‰. आवप० ॥

९ 0. कलि १०. तमेव ११ [). ११५5 विसगं च
१२ ‰_. न्जो १३ [). 0. कानि च ४ [). प्रयुञ्जते

५“ . धरुवा \ 4. चिर + 10. 2. नमतः

संगीतराजः [ घनोह्ासः' ¦

मागैतारपरीक्षणम्‌ १] तृतीयो वादयरत्रकोशषः १०७
विश्या वातिके तैश्च द्विगुणेदंक्षिणो+ भवेत्‌ ।

ध्रुवो ध्रुवतयेव स्यादेकमात्‌क एव सः ।॥९४॥

केचित्‌ स्व॑लघुं तालं न कञ्चिदिह मन्य (न्व ) ते ।
रलघ्वभावादिमे मार्गा भजन्ते क्व स्वरूपताम्‌ ।९५॥

नेवं, चच्चत्पुटाद्यास्तु सरवे स्युूधवस्तदा ।

गुर्व्या द्विकलाधाने विदलेष्यन्ते यदा बुधैः ॥९६॥
४नो चेदेवं चित्रलक्ष्म सर्वगेषु वृथा भवेत्‌ ।
चतुरख्रे लधुगुरुप्लूतात्मनि यथाक्षरे ॥९७॥।

चित्रमानं स्मृतं त [ ज्‌ ] ज्ञैः कलौधापेक्षयेव हि ।
द्विमात्रा हि कला साक्षान्न सवत्र समीक्ष्यते" ॥
अतः कलापातमार्गलक्षणं कीतिं मय। ।९८॥
॥ इति कला-पात-मागं-लक्षणम्‌ ॥

यः कालो वर्तते मध्ये कलयो्लय एव सः ।
लोडधातोःः ष्ठेषणाथत्वादिह लघ्वन्तरेण यः ॥
आश्लेषो लयनात्‌ सोऽत्र लयहब्देन गीयते ॥।९९॥

*ते “लयास्तिविधा ज्ञेया द्ुतमध्यविलम्विताः^ ।
आदौ प्रयुज्य "लघ्वाद्यमधं चेत्तत्परं दूते ।। १००।।
विश्चम्य प्रविशञेल्लध्वन्तरे 'दरुतलयस्तदा ।
एवं विश्रान्तिरत्र स्यात्‌ (द्‌) द्ुतमात्रेव केवला ।१०१॥

मध्यो लयोऽध्यधमात्राविश्रान्त्या"१ ?`सम्मितो मतः ।
विलम्बिते तु विशान्ति" ° सार्धमात्रद्रये भवेत्‌ ।।१०२॥

अर्घमात्राकृतावत्र' ४ मात्रा जेया चतुर्लघु ।
तामर्धंङ्त्य विश्रान्तिः कतव्या पञ्चमे लघौ ॥१०३।।

7. ए. ण्णे २ 2. लघ

५. द्विकलो० ४ 2. हेवेदेचं

0. 8. शक्षते ¢ 4. 0111185 विसर्गे

दा. 8. 2. ४. 44 ० [. मया० ^. °त्रिविधा (011)! स्‌)
1. °विलविता + 9. ल्घा°

£. द्ूतलघु9 * ५. मात्रादरये भवेत्‌ 1. ५. {11५ प्रा}
{00115 कदाएत्‌टलत्‌ कलत वात्‌ 116 इललनात्‌ 1114 [०८( 91९
071111९. १२ . सम्मतो

1. ०65 विसर्गं १४ 0. ग्वम्र

ट "छः "न नमशृमकुशूुतर र र -

~

१०८

संगीताजः
(१ लक्ष २सरवतरेतल्लयस्य हि ।
वणं म्यकालो लयः स्मृतः ॥ १०४॥

अधुना कमतो वक्ष्ये *ल्यानेतान्‌ प्रयोगतः \
लयः सोऽत्र दतो ज्ञेयो यत्र तालान्तरं यतः (गतः ? ) ।१०५।।

गाता प्रयोक्तुं शक्नोति किप्रत्वेन न° किचित्‌ ।

स॒ मध्यमो ल्यो यत्र मोतं
शद्विर्गोयते यदेवात्र॒तत्सृदगीयते स्फुटम्‌ ।
यन्मष्येन ^लपेनात्र द्विर्गोतं '* सङृदेव तत्‌ ॥१०७॥

चेद्गीयते तदा प्राह ""विलम्बितलयं नृपः ।
चित्रवातिक-दक्षेषु मार्गेषु ""क्रमतो लयान्‌ ।॥१०८॥

दुतमध्यविलम्बाह्वान्‌ दन्तिलगरमुला 3 जगुः ।
एवं कशटिचदृध्यवे मागे न लयस्तन्मते भवेत्‌ ॥ १०९
गान्धवसिंग्रहान्मार्गो"* ध्रुवो नास्तीति चेन्न तत्‌ ।
+"तदभावे करं गेयं लघ्वष्टकपरिष्कृतम्‌ ^ । ११० ॥
मद्रकं होककलिकं, देज्ञोताला अथ "स्फुटम्‌ ।
मीयन्ते *“सवंलघवस्तस्मादेषोऽस्ति गम्यते ॥१११॥
तत्स-दूावा-१^ल्लयोऽप्यत्र किच टूवति निरिचतः ।
वरणे पदे तथा वावये -“लयत्रेविष्यमिष्यते ।\११२॥
परस्परं यदेतानि प्रोच्यन्ते कालसाम्यतः ।
२"तदैतेषु त्रिधा ज्ञेयो लयो कयविचक्षणैः ॥ ११३

. 9. पीतादि० २ ५. सर्व॑तरे० 0. °तल्लयास्य
„ 01) {5 विसर्गे ४ .\ ल्यो० ‰. ल्य

„ शाष्टः य 0ण्टा त र्णा ततः फ॥10पा ववाठगुा एद्‌ त
. प्रतयेक्तु ७ 4. छन

. द्विगीयते (01118 रेफ)

. मध्ये लयनेनात्र १० ‰. द्विगीत नक़ृदेव

. विलंवित्त° १ ५. क्रतो

ण्खो १४ [‰. गान्वर्वसंग्रहान्मार्गो
. तेद० १ [). 12. °परिस्कृतम्‌
. स्फुलं ट (ल 15 1101 ८४1८९]1९त्‌)}

. शलेषस्तस्मादे० ^^ ^ . °्ल्यो°

„ 2. ल्यं २ 1). . तदेतेषु

© ८ ७८; © ८ ८

लय परैः ॥१०६॥

र 2. ०05 क्यो +

> ॥
+ क (ज - क ४ द +
1 क $ † सज

मागैताटपरीक्षणम्‌ १ ]

तृतीयो वाद्यरत्रकोश्चः

भो भो रोरविह्‌ ज्ञेयो ल्योऽक्षरगतो" बुधः ।
रामचन्द्रपदाम्भोजमित्यादिपदसंश्रयः ॥ ११४॥

मुरारिचरणाम्भोजं श्चयेऽहं सततं शुभम्‌ ।
इत्यादिवाक्यगो ज्ञेयो रराजराजोपदेशतः ॥ ११५ ॥
॥ इति ल्या: ॥
नृत्येऽद्धकर्मणां स्यायिमुखानां गौतिगामिनाम्‌ ।
तद (दर्‌ ) यादीनां च पाटानां वाद्यसंगतिचारिणाम्‌ ° ।।११६॥
#लयस्य किचित्कालानुवृत्तौ * नियमनं" यतिः ।
समा धो (स्रो) तोगता गोपुच्छकेत्येषा त्रिधा मता ॥ ११७॥
प्रतिस्वं सा पुनस्त्रेधा तत्तल्लयसमागमात्‌ ° ।
आदिमध्यान्तगो यस्मादेक एव यो भवेत्‌ ॥११८॥

१०९

खयसाम्येन सर्वत्र समेयं यतिरीरिता ।
स्लोतोगता यतिर्यत्र “ल्यव्युत्कमतः^ क्रमात्‌ ॥११९।
द्ुतस्थाने यदा मध्यो लयोऽस्यां दृयते पुनः ।
तदा भेदो द्वितीयोऽस्या भूवो भेरा निगद्यते ॥१२०॥
क्रमात्‌ श्रो (सो ) तो यदा गच्छत्युत्नतत्वं ° दतं चलन्‌ ।
तद्रदेषापि विज्ञेया दूतयोगाद्‌ विलम्बितम्‌ ॥ १२१
व्रजन्ती क्रमतो लोके + १ ष्याता श्रो (स्रो) तोगता बुधः ।
आदौ मध्यलये नीते तृतीयाऽस्या विधा भवेत्‌ ॥१२२॥
यदा धो (स्रो) तोगता त [ज्‌] जेविपर्यासाद्विरच्यते \ २ ।
तदा[5]सौ त्रिविधा ज्ञेया गोपुच्छाह्वा' 2 यतिर्दधः ॥१२३॥
विलम्ि दृताम्यां सा चतुर्धाऽपि परैः स्मृता ।
सा रवित (कत्य ? ) भावान्‌ (द्‌) गीतजञेरपक्षापक्न ईरिता ॥१२४।।
लघुद्रयाल्लघोः पूति" ४ दुष्ट्वा ^" कंड्चिदिहैरितम्‌ ।
यत्योलयद्रयं तच मनोराज्यविजुम्भितम्‌ ॥।१२५॥
॥ इति ^°यतिल्यः ॥

१. °गतौ २ 0. 7. राजा० 3 ¬. ज्चाणाम्‌ ।
#* 2.8... ४ 46, 47
५ ^. °्ृत्तो “ {3 .100]<६ 111८८ निदमनं ‰ 7» . 011) {5 अनुस्वार

७ 1. °समागतात्‌ < ^ .ख्या० ^ ए. 6ताः; ०1108 क्रमात्‌
१ 4 . °त्युनस्तत्त्वं 1) . 1 . °तृत्युन्नतत्वं (1. शस्व) ॥
^ 70.70. लोकं (1. ०के) स्यातां

१२९ 0. 72. भविपयसि०
१४ 9. ०1४5 अनुस्वार

१३ 0.1. ण्ख्या
१.५. दृष्टा + [.9. यतिः (0101६ ल्यः)

१९० संगीतराजः [ घनोहासः ३. |

गीतादिमानं विदधत्तालो , र्लोकिकतामियात्‌ ।
स एवात्र लयो3 नाम यत्यवच्छिन्नतामितः ॥।१२६॥

आवापादिक्रियस्तालो *गान्धरवे यस्तु कौतितः ।
गीतादिकं परिच्छिन्दन्‌ स तालः काल “एव हि ।॥१२७॥
सर्पिष्यादिक्रियायोगो गान्धर्वे यस्तु कीतितः ।
रव्तिमाधुरयविरहात्‌ सोष्ृष्टफलदः परः ॥१२८॥ `
लौकिके तु पुनगतिः दुष्टादृष्टफलद्रदे \
शोतृचित्तप्रसत्यथं ध्रुवपातादिका क्रिया ।१२९॥।
चतुरलरस्तथा श्रयस्रो हौ तालौ मुनिनोदितौ ।
तत्र चच्चत्पुटस्येव गोतसर्वस्वभूमिषु ।१३०॥
प्रयोगो जातिषु प्रायो बाहुल्येन यदौक्ष्यते ।
तथोत्तमानां पात्राणां प्रवेशो विधिरोक्षयते ॥१३१॥
तत्रायं पूजितः* १ शप्राचामा्ाणां ? ` धितो मतात्‌ ।
१२न तु चाचपुटो यस्मादधमानामयं +उमतः ॥१२२॥
पुरा प्रसन्नवदनः पञ्चवक्त्रः कदाचन ४ ।
चतुभिवंदनेवंर्णान्‌ चतुरः समृदीयं च ।।१३३॥
चच्चत्पुट इमान्‌ पदचाद्‌ विश्रान्तः पार्वतीपतिः ।
ततोऽयं सर्वलोकेषु ^“ पुज्यतामगमत्‌ सदा १९ ॥१२३४॥
पञ्चवक्त्रस्य तुष्टं पञ्चवक्तरविनिगंता[] ।
पञ्चतालाः समुद्दिष्टा मागे सन्मार्गेदशिना ॥१३५।।

इति धोराजाधिराज-महीमहैनद्र-भोकालसेनविरचिते संगीतराजे ^“घोडरासाहत्रपां 4 ६

संगीतमोमांसायां बाद्यरत्नकोश्े घनोतलासे मार्गताल्परीक्षणं प्रथमं समाप्तम्‌ ^^

१ 0. 2. न्लौ २ ^. कौकितामियात्‌ ५. क्घो
४ 2. ४. गाघर्े ^ ^. येव र

६ [). पुनगीते (01118 रेफ) ५ 1. चतुरस्रस्तधा . चतुरतरा

< 0.8. न्को ५ 0. 70. ग7{ विसर्गं

१०). 2. प्राया० ११ 4. 10018 111८९ श्रता

१२.८4. तं १३ 4. ततः १४ ४. ४११8 विसे

१५ 7. पूज्यमा० ११ 0. ३१5 अनुस्वार १ ]). ए. शशरीकुम्भकर्ण० ५

१< {. 7”. ग11॥ षोड मीमांसायां

१९ 9. 88 श्रीरामाय नमः कल्याणं भूयात्‌ । श्री श्री (1९९४६४९ फश्च ~

{711९8}, 1 . ४1 1. ९४१ 161९

देरीतालनाम द्वितीयं परीक्षणम्‌
~ "चतुर्मुखमहं वन्दे जयमज्गुलवर्धनम्‌ ।
श्रौकौतिविजयानन्द (न्दं ) ललितोत्सददीपकम्‌ ॥१॥
“.'लीलाकन्दपंविजय (यं ) सिहविक्रमसुन्दरम्‌ ।
पावंतीलोचनानन्द (न्दं) ललितं शंकरं भजे ॥।२॥
राजक्रीडारति नत्वा “मुकुन्दं रङ्खःदौपकम्‌ ।
लक्ष्मीं वनमालाद्कुं देशीतालानहं ब्रुवे ॥३॥
शोभानतिक्रमात्‌ कांस्यतालादिष्वननभ्िया ।
लघ्वादिमितया कालक्रियया संमितो मतः ।४॥
देशोतालस्तस्य संज्ञा खण्डताल इतीरिता ।
यतोऽत्र चतुरस्रादेगुर्वादयाः° खण्डशः कृताः ॥॥५॥
दरूतलघ्वादिरूपेण निवेदयन्तेऽथवा बुधै. ।
रध्वादिखण्डाधिक्येन खण्डतालत्वमीर्यते ।६।।
लक्षणं तु दूतादीनामुक्तं लक्ष्मपरीक्षणे* ।
लिपौ निन्दते ज्ञेय ऋलंस्वो लघौ भवेत्‌ ।७॥
सविरामे दये मात्रायुता लिपिरुदाहूता ।
गुरो वक्रः प्लृते भात्रायुतः प्रोक्तः स एव हि ॥८॥
द्रुते स्यादेवता शम्भुहिमवद्‌दृहिता लघौ ।
शिवौ गुरूणि (गुरुणी ) संप्ोक्तौ लुप्ते (प्लृते) ब्रह्मादयस्त्रयः ।९॥
अथोदेशो महीभर्ा तालानामिह्‌ तन्यते ।
“आदितालो द्वितीयदच तृतीयदच चतुर्थकः ।१०।
पञ्चमः सिहूलीलडइच श्नीरङ्खो वीरविक्रमः ।
हंसलीलो गजलोलः कन्दपः सिंहविक्रमः ॥११॥
त्रिभिन्नो दर्पणो रद्ध प्रत्यङ्ग रङ्कदीपकः ।
सिहविक्रीडितो हंसनादस्तुरगलीलकः ।। १२।।

ॐ अ.

#. एट्ा15 ए11]) श्रीगणेशाय नमः

7. मुकृदं 3 44. 0111118 विसर्गे

४११९ 8. दिध]. 1 2. 3, 59 (एण्‌. 1} 25)

५. 8. £. ४ 239-58 107 10-27 ६०५९.1४ 18 € 101९व्‌
{1140 8. ३. 11€11110118 120 वप्त] ॥8 २5 १९11081} 138 171
0प्रा' (९४.

| "न्द १२

संगीतराजः

राजतालो जयो वर्णो वर्णभिन्नः कुडुक्ककः ।
राजचूडामणी र ज्खोद्योतः शरभलोलकः ।१३॥।
त्रिभद्धिरङ्काभरणौ रतिलीलो जयप्रियः ।
राजविद्याधरः कीतिजंयश्नीः कोकिलाप्रियः ॥१४॥
मङ्खलः सुन्दरो दन्दः कलापः +कोमलो जयः ।
वल्लभः सारसश्चण्डः धटतालः कणो गजः ॥ १५)
वर्धनो मल्लिकामोदः सिहृदचन्दर कला रतिः ।
प्रतापशेखरो लीला पार्वतीनन्दनः समः \।१६॥
भीकीतिःविन्दु( ° तिविन्दु ° ) माली च विजयो जयमङ्कलः ।
भदनो विजयानन्द मकरन्द उदीक्षणः ॥।१७॥।
रूपनारायणो राजमृगाङ्कुः सिहनन्दनः ।
क्रोडा सरस्वतीकण्ठाभरण रागवर्धनः ॥१८॥
नन्दनो विषमो नान्दी पावंतौलोचनो हरः ।
स्कन्दोऽभिनन्दः कुमुदो दीपकः कुन्द (कन्दु) कानिधः ॥\१९॥
अभङ्धो गायिगोवालो लक्ष्मीश्नो *ललितप्रियः।
पूर्णो मल्लो बसन्तदच कङ्कालो रघुशेखरः ॥२०॥
चतुस्तालो “गजज्ञम्पो गारुगिदच चतुर्मुखः ।
गौरीतालो मुकुन्दश्च कुविन्दो भग्नसंञकः ।२१।
राजमा्तण्डनामा च बनमालौ हरिप्रियः ।
खद्ध (खड्ग ? ) नारायणः ^ सिहूनादो ललित उत्सवः ।२२॥
हंसो घत्ता[ऽ]न्तरकरौडो राजनारायणस्ततः ॥
निःशङ्कः शाङ्खं देवच धण्टातालः कलध्वनिः ॥२३॥
श्रीनन्दनईइच जनको राजवङ्कोलनामकः ।
विललोकितो वणं यतिष्ठ दज च रण्ठिका ॥२४।।
प्रतिमण्ठस्तया सम्पा प्रतितालो नि[: सार्कः ।
अड्डताली तया देकं (ङ्य) कताली वर्णमण्डठिका ॥।२५॥
५ यतिगनो भार्गवाङ्धरचच्चरी कुतुकिप्रियः ।
परिक्रमो क्षकृतिकं उत्तरो डोचिलीति* च ।२६॥
राजराजविलासशचेत्येवं तालाः समासतः ।

बस्वग्निावरीनायसंमिताः (१३८) सम्मता [:] सताम्‌ ।२७॥

२ ॥. कर्णे 3 ५. ०१५३ विसगं
५ 4. गजज्जञम्पो . \ ‰#. सिंहः नादो

१ ॥, कमलो ल्य
४ ॥. {. ललितः प्रियः
७ 8. २. डोम्बुली

[ घनोलासः श

(2. 14 ५४२ र 4 + ४. 4 44 ~ 4. १
नन क ८ 3 ५ नमल

देशीवाखपरीक्षणम्‌ २]

दृतीयो बाद्यरन्नकोशः

अथ लकष्मविदां श्रेष्ठो राजराजेश्वरो विभुः ।
यथोदेशं समाचष्टे लक्षणं लक्ष्मविन्मुदे ॥२८॥
# मात्रैकया [55] दितालः स्यात्‌ स रासापरनामकः ॥२९॥
[|] ॥ इत्यादितालः ॥ १॥
दुतद्रयात्‌ परा मात्रा द्वितीये परिकीतिता ।
एनं क्षम्पाभिधं प्राहुरेके तालविदो जनाः ।३०॥
१॥ ०० [1] ॥ इति द्वितीयः ॥२॥
ष्योमत्रयं विरामान्तं तृतीये सक्ष्मगं विदुः ।
॥ ००6* ॥ इति तृतीयः ॥३॥
चतुरथऽचात्र विज्ञेयो ल्यात्‌ परमे द्रुते ॥३१॥
॥ । । ० ॥ इति चतुर्थः ॥।४॥
पञ्चमो दद्रयेन स्यात्‌, ॥ ०० ॥ इति पञ्चमः ॥५॥
वत्रयं लघुमध्यगम्‌ । सिहलीलो-, ।। । ००० । ॥ इति सिह॒लोलः ॥६॥

ऽथ सगणो लपौ श्रौरङ्खसंज्ञकः ॥३२॥

११३

॥ 1151. ॐ इति श्रद्धः ॥७॥
लगुर्वोर्मध्यगौ उ द्वौ द्वौ (दौ) वीरविक्रमसंज्ञके ।
॥ ॥००5 ॥ इति वीरविक्रमः ॥८॥
सविरामं लघुदन््रं ताले स्याद्धंसलीकरके ।३३॥
॥ । () † ॥ इति हंसलीलः ।॥९॥
चतुष्कं विरामान्तं गजलोले प्रकीर्तितम्‌ ।
॥ । । । ¶{ ॥ इति गजलीलः ।१०।

दद्य यगणस्ताले कन्दपं तस्य चापरा ॥३४॥

परिक्रमाभिधः जेया, ॥ ००।५ऽ ॥ इति कन्दपः। ११॥

तथा स्यात्‌ सिहविक्रमे ।

गुरुत्रयं लपलगाः प्लुतश्च क्रमतो मताः ॥३५॥
॥ 55515“ 155“ ॥ इति सिहविक्रमः॥१२॥
*लगपा [:] स्युस्त्रिभिन्ने--।। । 5 5 ॥ इति त्रिभिन्नः ॥ १३॥
ऽयो दर्पणे दयं स्मृतम्‌ । (†)
॥ इति दपणः ॥ १४॥

॥। ००

य

ज =

॥ +

१५

एठा [8791९] करदाला€ा1८९३ ज शद्ध 11641085" 70) 8. 1२.
8९९ 4 लावा 0 {1115 (एण्पवप्रय' ,

4. ०711085 {13 [6६६०1

क. ° (छा{5 '. इहा ० 11८ पातत हला०) .

7. नगो ४. लपगास्‌ † 8. 1६. दर्पणे दद्वयं गइच; ००८.

---- -----

ङ १४

संगीतराजः

[ षनोलयसः
चल्वारो रङ्कसाले स्यात्‌ (स्य) दता गुररतभ्यरम्‌ ॥\३६॥

००००5

॥ इति रङ्कतालः ।१५॥
्रत्यङ्खो भगणो लौ टौ, ॥ 555 ।। इति प्रत्यदङ्धः ॥१६॥

< हगषा रङ्गदीपकः। ॥ ऽ ऽ। 5 5 ॥ इति रङ्कदीपः ॥१७१

लपगा दवि्लगौ पड्च लपौ चेति कमादमौ ॥३७॥ १

सिहविक्ीरिते ज्ञेया, ॥\ ॥ 5/5 155 ।55 । इति सिहविक्रोडितः ॥१८॥

हंसनादे पुनस्तथा ।
लयौ दौ द्रौ प्लूतो ज्ञेय--\॥ ॥5००७.

स्तथा तुरगलीलकः ।

॥ इति हंसनादः ॥१९॥

विरामान्तदूतदन््राददुतदन्द्वेन कौतितः ।।३८॥ |
०४०० ॥ ॥! इति तुरगलीलः ॥२०॥ ४

राजताले गपौ दौ द्वौ गौ लपौ चेति (च) कमात्‌” स्थिताः ।
॥] ५ ००§5॥5 ॥ इति राजतालः ॥२१४

जला दौ द्वौ प्लूत्चैव जयो, ॥\* ।६। ०० $ ।\ इति जयः ।॥२२

“वर्णस्त्रिधा यथा ।।३९।।
लो दौ लघुद्वयं श्यस्रो, । ।००॥*
मिनो द्ुतचतुष्टयी ।

गलगास्ततः ।।४०।।
पथक्‌ त्रिधा विरामान्ता पगौ दौ गलगास्तः ध.
| ०००४०००४०० ०४55० ०५।5 ॥ ति मिश्रो वणः ॥र२

गलौ दतौ गुरर्चेति चतुरस्र प्रकीतित. ।
॥ §। ० ० §॥ [इति चतुरल्रवणः ॥ २५] ॥ इति त्रिधा वणः ॥
दद्वयं लगुरू वर्णभिन्न प्रोक्तः, ।॥। ००।५

| कुडुक्ककः ।।४१।।
तद्व्दवं ° रघुदन्ं भवेत्ताले कुडककके ।

॥ ००।।

५ ^. 7. जाणा हर्ट ४९ श्ट
{ {116 8९५०त ००९

5 । $
211 । $" ऽ 5" § §॥5
४ 4, गापः ४३ ४८ ३८८०४ श्ण

॥ ५ फ 071४ ४1016 आष्टा ण प्लत 01 {116 12.50 ऽ
५ ^, 7. °स्त्रिबणधा ९ ए. शत्रयं

७ ॥\ , 0005 € 1887 ४० 8118 {07 लघु

< 7. ०४७ वर्णः ९ ए. ब्रूत

१* ए. द्वयं

॥। हृति श्रयस्रः [वणः] ॥२३। (4

1 इति वर्णभिन्नः ॥२६..

॥। इति कुडुक्ककः ॥२७॥. 1

० ष्लृत 01 {1९ 1)077त्‌ ऽ 15169
२ 8. 1२. ल्पौ गपौ पगौ लादगः पलौ पः

देशीवाटपरीक्षणम्‌ २] दृतीयो बादयरत्रकोदाः ११५
दौ नो दौ लगुरू ताले राजचूडामणौ मताः ।४२॥

॥ ००।।।००।५ ॥। इति राजचूडामणिः।।२८॥
रङ्खोद्योताभिषे ताले मगणो लुप्त (लप्लू) तावपि ।

॥ 55 5“ ॥ इति रङ्धोद्योतः ॥२९॥

$ न ८ ~+

लघू ुतचतुष्कं लौ स्यातां शरभलौलके ।४३॥
॥ ॥००००॥ ॥ हति शरभलोलः ॥३०॥
सगणो गस्तरिभङ्भिः स्या-॥ ॥55 ॥ इति त्रिभद्धिः ॥३१॥
न्नगणो लप्लूतावथ ।
रङ्धाभरणतलि स्तो, ॥ ॥॥ । 5

रतिलीले तथा पुनः ॥४४॥
॥ 55 ॥ इति रतिलीलः ॥३३॥

॥ इति रङ्काभरणः ॥३२॥

लघुगूर्वोः पृथक्‌ (ग्‌) दन्द ॥
-मय ताले जयप्रिये ।
भगणो दद्रयं प्रोक्तं, ॥

5॥ ०० ॥ हति जयगप्रियः ॥३४॥

राजविद्याघराभिधे ।४५॥
लघुरवकरो टतौ, ।। ॥ इति राजविद्याधरः ॥३५॥
कीत, लगपा छलपा हति ।२
॥ ॥ § 5" । । 5" ॥ इति कोतितालः ।॥।३६॥

शयश्नौ रगणात्लो गः, 113 515 15 ॥ इति जयश्रीः ।\३७॥
कोकिलाप्रियनाम्नि तु ॥४६॥
॥ इति कोकिलाप्रियः ॥३८॥

15०५

गलपाः* स्युः, ॥ §। 5"
भद्क्ेऽथो, नद्यं दरूतमध्यगम्‌ ।

५ ०॥॥॥ ० ॥ इति मङ्कलः ।३९॥
मद्वयं सुन्दरः प्रोक्तो, ॥। 555 ॐ ॥। इति सुन्दरः ॥४०॥
हृनद्ो सतगणौ प्ट्तः ॥।४७॥।
॥ ॥§ 55। $” ॥ इति न्द्रः ॥।४१॥

कखापे सगणः पदच, ९।। ॥5 5 ॥ इति कलापः ॥४२॥

कमले तो दमध्यगः ।

॥ ० 551 ० ॥ इति कमलः ॥।४३॥
4. 7. स्यात्‌ २ 8. 1६. 9 पौ गलौ प्टृतः कीतिः-1 $ ऽ । ऽ"
ए. णाता ११३ 16 इंह्ाा 07 लषु 171 111९ हापा.
4. 07118 विसँ

&. ॥ ॥ ०॥॥ ५॥। 7. ॥॥ ° ॥। (३६९९ [ष्ण 0 जाल शहा) ।॥°
4. 7. ऽ5। ॐ"; {175 जद्ंना (मा लडुमाव्‌5 10 सगण ० 87 प्लूत ०,
फए]1€ा९88 {116 1018 प्नजा हाए्ला १00४८ 18 171 ६८८०ात्‌९९९ प्रा
1116 (९४६ सगणः पञ्च

११६

१ ए. शातद्र १५५३ 11९ 8120 गा ष्टूत 0 ४01९ "ठप (म

२ 4. गुरुणौकेन |
3 4.९8 कंग इ्वा8 णिः ल्घु 1751९ ० एणा; 7. [0०8 (कके

संगीताजः [षनोटासः
लये लगौ (गलो ) पत्रयं च गपो बिन्ुञ्ये (यं) तथा ।।४८॥'
॥१ ऽ ॥ 5“ 5" 5" § 5" ००० ॥ इति लयः ॥

बल्लभो मगणदन्दरमध्यगे लघुनि स्मृतः । १

॥ 55 । 555 ॥ इति वल्लभः ।४५॥
सारसो लघुनो दानां त्रयात्लदवयतो भवेत्‌ ।४९॥

॥ ॥ ००० ॥ । ॥ इति सारसः ॥४६॥

दत्र लदरयं ताले चण्डसंे प्रकौतितः |

॥ ०००। ॥ इति चण्डतालः ।४७॥

॥ ०००००० ॥ इति षट्तालः ॥४८॥ च `

करणो -गुरुणेकेन, ॥ 5 |
चतुभिलघुभिर्गजः ।

धारा[ऽ]प्येष स्मृतो, ॥3 ॥॥

शौ द्रौ (दौ) लपौ वर्धनसंज्ञकः ॥५१।। श्र
॥ हति वर्धनः ॥५१॥

॥४ ॥ ०० । 5"
मल्लिकामोदतालते तु लद्रयं दचतुष्टयम्‌ । त
॥ ॥। ०००० ॥ इति मल्लिकामोदः ॥५२॥ `

सिंहे लदौ लत्रयं च, ॥। । ० ॥ ॥ इति सिंहः ॥५३॥

मगणः पत्रयं लघुः ।॥५२॥

ताले चन्द्रकलासंे, ॥ 555 5/5"5" । ॥ इत चन्द्रकला ।॥५४॥.

रतौ लगुरू स्मृतौ । #:
॥ ॥§ ॥ इति रतिः ॥५५॥ +|

1 111९6 प्लुत8

8715 ज क्षु पाता 9 नादा 8{70ु€ ए]1८}) 15 पपा (4

0157061 किप 11९ इटा) णि कषु

४ ॥.7. ¡न धर डा {फ0 उदर {णिः लघु फा] 8 10112 णा #

811701९ .7 , । । ° ।.

दैश्षीताखपरीक्षणम्‌ २ ] ठृतीयो वायरत्रकोक्चः ११७
भ्रतापशेखरे शयद्धाद्िरामान्तदरतद्रयम्‌ ॥।५३॥।
॥)१ 5“ ०४॥ ॥ इति प्रतापशेखरः ।५६॥

लीलातालस्तु दलपौ, । ०॥ 5" ॥ इति लीला ॥५६॥
पावतोनन्दनः पुनः ।
` गलाम्यां सविरामाभ्यां, २ ऽ । ॥ हति पार्वतीनन्दनः ॥५७।।

समो(मे) लौ दौ विरामिणौ ॥५४॥

13 । । 88 ॥ इति समः ॥५८॥
गयं लद्रयं ताले ्रीकतां समुदाहृतम्‌ ।
॥ 55 ॥ ॥ इति भीकीतिः ॥५९॥

बिन्दुमाली गुखरन्रमध्यगे दचतुष्टये ॥५५।।
॥ § ००००§ ॥ इति बिन्दुमालो ॥६०॥
पगपा लघुसंयुक्ता विजये, ॥ 5“ ऽ 5 [1] ॥ इति विजयः ॥६१॥
लयमङ्धले । सगणद्वितयं,
॥ ॥ऽ॥5 ॥ इति जयमङ्खलः ।६२॥

दो द्रौ गुरुश्च मदनाभिधे ॥५६॥ ००5५ ॥ इति मदनः ।६३॥
खद्रयं गत्रयं ताले विजयानन्दसंज्ञके ।
॥ ॥ 555 ॥ इति विजयानन्दरः ।।६४॥

मकरन्दे दुतद्रन्रं लधुत्रयमयो गुरुः ॥।५७॥
। ॥ ००।। 5 ॥ इति मकरन्दः ।६५॥
उदीक्षणे लद्रयं *च गुररेकः क्रमादिमे ।
॥ ॥ 5 ॥ इति उदीक्षणः ।६६॥

लगपा दौ लगौ पञ्च रूपनारायणाह्वये ॥५८॥
॥ ।-। (1) ऽ 5“ ००। 55 ॥ इति रूपनारायणः ।६७॥

दलगाः क्रमतो राजमृगाड्के राजसंमताः ।
॥॥* ०।5ऽ ॥ इति राजम्‌गाडकः ॥६८।
तगणः पलगा दौ दरौ गरू लः पलपा गुरः ॥।५९॥।
लधु (लघू) चतुष्टयौ गानां निःशब्दां (ब्दा) िहनन्दने ।
॥ $ । $" 1 5 (5) ०० $ । ॐ । 5" ऽ | 5॥इति ्हुनन्वनः ॥\६९॥

१ ^. . &1५९ {फ द्758 01 द्रुत [९01८ विराम 111६1०१५ 0 01९

२ 4 51, 7. ॐ ॥

3 4, ¶ि, ९1९५ {11९ इष्ट छा विराम 0] 011 111 8०८०ात्‌ शहा णि
दूत ४8 ० 6. ४५ ए. नाऽ च "+ 9, ® ।

९ क. ११5 111९ ह्वा ण प्लत ग € 1481 "द 0111. 8, 1२. ४११३ {11८
{हिप ४ ६1 10€ दात्‌ {0 [प्तवा८।९ पट पाः शाला (पोऽ.

संगीतराजः [ घनोासः ३ ४

क्रीडा दौ द्वौ विरामान्तौ चण्डनिःसारुकङ्च सः ॥६०॥ ४.
1} 68 ॥ इति क्रीडातालः [ चण्डनिःसारदच ] ॥७०॥

ताले सरस्वतीकण्ठाभरणे गौ लघ्‌ दुतौ ।

|| $ ००
दृतद्यं विरामान्तदप्लतौ रागवर्धने ॥६१॥ ॥ ।
4 ॥ ०४०5२ ॥ इति रागवधनः ।॥७२॥

नन्दनो कपयोमंध्ये ददयेन भ्रकीतितः ।
॥ ॥ ०० 5

॥ इति सरस्वतोकण्ठाभरणः ॥७१।१ +

॥ इति नन्दनः ॥७३॥
गरवोमध्ये ददरयेन केषांचन मते मतः ।\६२॥

13 §००§ ॥ इति वा नन्दनः ॥७३॥ +

लौ दूतौ *लः प्लूतश्चान्ते, ॥ ॥ ००।5' ॥ इति वा नन्दनः ॥७३॥ 4

द्विविरामावसाना स्यात्‌ । विषमे दचतुष्टयो, :
॥* ०००४ ०००४ ॥ इति विषमः ॥७४॥

छोदौ लघू गुरू नान्दौ ॥६३॥ ॥६ ॥००॥ ॐ ॥ इति नान्दी ॥७५॥ ^
पारवतोलोचनः पुनः, लौ दौ लौ ° दौ तनभका । ‡
॥ ॥ ००॥ ०० 551 ऽ ५.

अयवा मगणो लदौ, गुरू द्रुता-, ॥। ऽऽ । ०० "०० ॥

“बय मलौ ।६४।। पगौ लौ दाविति स्मृतः,

॥ ॐ । ऽ ०० ॥ मलपा दौ गुरू दौ दवौ । पादतीलोचनोऽयवा, ौ
॥ ऽऽ । 5” ऽ ०० ॥ इति पार्वतोलोचनः ॥७६॥

लुप्तो (प्लत) गुरुत्रयं लौ दौ ।॥६५॥। हरः, ॥ 5" ॐ । ०० ॥ इति हरः ॥७७॥ `
स्कन्दोऽय रोः दती, गुरू चेति प्रकौतितः 1
॥ ऽ] § ०० 55 ॥ इति स्कन्दः ।७८॥
अभिनन्द लधृ दौ दरौ गुरेकः स्मृतो बुधैः ॥।६६॥ 1
॥ ॥ ०० 5 ॥ इत्यभिनन्दः ।\७९॥

1

2

१ 64. ए. ॥ ०० २ ए. ०४8 ६16 514 ० प्लुत ९४ 116 6०१, - 4
3 ^. 7, १ ००९ क्ट" [07 लषु 77 १1९ एष्टा ण्ण.
४ 4. 7. लप्तवङ्चांते (ए. 10018 111९ ° तदचते)

५ ^. 7. १११ पक० रला[९ब्‌ [पद 10 एलक९८ 1९ ४० हष्णप्‌)8 4
० [छपा गप(कड' ९०0; एला 0908, 1 00 10 एा]र€ धा6 (क्र |
ह०प])8 १811116. र

8 ॥\. | ००155; 7. ॥ ०००।5

°०.लो £ 7. न्कथ ५7. रा

देश्षीताङ्परीक्षणम्‌ २] ठृतीयो वाद्यर्नकोशः ११९
लोदौल(लो)गौ च कुमुदो+ ॥ । ०० । ॐ ॥ इति कुमुदः ॥८०॥

ऽथवा लो दौ रतौ गुरः । ॥
1२ ॥ ०००० $ ॥ इति वा कुमुदः ॥८०॥

रत्येकं दलगा द्विः स्याद्‌ › दीपकः, ॥
कन्दुकोऽपि च ॥६७।। लाद्येन सगणेनोक्तो-,
॥ ४ ॥ ॥ ॥ इति कन्दुकः ॥८२॥
ऽभद्धो लपडरीरवान्‌ । ॥ ॥ 5 ॥ इति अभद्धः ॥८३॥
रुगणो हावधंमात्रौ गापियोवालनामकः ।६८॥।
॥ $॥5ऽ ०० ॥ इति [गायि-] योवालनामकः ॥८४।

हुतद्वयं विरामान्तं लोपौ (पो) लकष्मीशसंज्ञकः ।

०० ॥ $ ॥ इति दीपकः ।८१॥

॥ ० 6 ॥ 5 ॥ इति लक्ष्मीठाः ॥८५॥
छललितप्रियताले स्यात्‌ सगणानन्तरौ लगौ ॥६९॥
॥ ॥5।5§ ॥ ति खलितप्रियः ॥८६॥

एकादयेकान्ततो वृदधिह्वासाम्यां रमतो दूतैः 1
बीजपुराकृतिधरंः पञ्चविदतिसंख्यकंः ।७०।
पूणतालः समादिष्टः पूर्णदिश्वम्भराभृता । ॥ इति पूर्णतालः ॥८७॥
म
|
9
9 9
©
9
मल्लताकेऽन्धिलघवो विरामान्तद्रतद्रयौ ॥७१॥

# # ०0
नमौ वसन्ततालः स्यात्‌, ॥

॥ इति मल्लतालः ।॥८८॥

॥। ॐ ॥ इति वसन्तः ॥८९॥
कद्धगलोऽष चतुविधः ।
पर्णश्च खंडसंदच समःचंवासमस्तया ॥७२॥
१ 8. ६. कुमुदो खाद्‌ टतौ लौ गङ्च । ००॥ 5
२ 8. 12. लइ्चतु्ुती, अन्दे गुख्दच कुमुदः । ०००० 5. 3 7. ०ापाडिद्‌
* 4. 2. 1515 एल] ८०1९80त8 10 ल-{-रगण (४०५ 701 सगण ६७
1४९ 111 (८ 1८51} . 8. 1. कन्दुको रौ च सगणः-॥ ॥5.

^ ए. 168९8 88८९ ए]ध्ण जा कट [द 199 १6 गिः प
पाधा).

नड

१२०

` संगीतयाजः
पूणां दूतचतुष्केण गृणा लघुना तथा । 4
॥ ०००० $ । ॥१॥ हति पूर्णः ॥
तद्वयं २,€ खण्ड, ॥ ०० $ ॥२॥ इति खण्डः ॥।
हलौ गुरू सलघ्‌ समे ॥।७३॥ 4
॥ ॐ ॥ ॥३॥ इति समः ॥
असमे लो गुनद, ॥ । $ $ ॥४॥ इति मसमः ॥

कड्धालोऽयं चतुविधः । 9
॥ इति चतुर्धा कड्ूालः ॥९०॥
सविरामेण लधुना तालः स्याल्लघुशेखरः ।॥७४॥ २
केचित्तालविदो रासममुमेव प्रचक्षते ।
म ॥ + ॥ इति लधुशेखरः ।।९१॥ +
चतुस्ताले गुखः पूवं ततो दानां त्रयं मतम्‌ ॥७५॥

11 5 ०००५

` जग (गज) ्षम्पे गुरोरग्रे विरामान्ता दुतत्रयौ ।

॥ $ ८० 8 ॥ इति जग (गज) सम्प: ॥९३॥

गादगौ सविरामा स्याल्लिपौ द्ुतचतुष्टयी ।॥७६॥
~+ ॥

चतुर्मुखो जगणतः प्लृतेन परिकौतितः ।
अयमेव हि तालनञर्मात्कः सं प्रचक्षते ।७७॥
॥।२ ॥5॥ 5"

ऋजुभिः पञ्चभिः प्रोक्तो गौरोतालः पुरातनैः ।

8 ॥।\।।
मुकुन्दे लगयोर्मध्ये कथिता दचतुष्टयौ ।॥७८।

॥ | ०००० § ॥ `

खदा गौय (च)वा कंदिचदुक्तोऽयं ताल्वेदिभिः।
| ॥। ॥ ० । ऽ

| ॥ इति मुकुर्दः ।९७॥ ३
लो दौ गपौ कुविन्दः स्यात्‌ (द्‌),
॥

भग्नतालस्तया पुनः ॥७९॥।

१ 7. । (गप्४8 {€ आद णिः विराम)
२, 4. 8. ऽ। 5 । 5 (7 १११8३ । ६४ {1८ ९१).
3 0, 01015 11118 06800.

॥ इति चतुस्तालः ॥९२॥ ,

०००४ ॥ इति गारूगिः ॥९४॥

॥ इति चतुर्मुखः ॥९५॥ @

। ०० § & ॥ इति कुविन्दः ॥९८॥

ज्य जन

॥ इति गौरौतालः ॥९६॥ ` ।

# `
देश्षीवारपरीक्षणम्‌ २] दृतीयो बायरत्रकोशः १२१
चतुदूती त्रयेण सविरामेण संयुता ।
॥ ०००० ॥{ ॥ इति भग्नः ॥९९॥
राजमातंण्डताले स्युः कमेण गलघुदरताः ॥८०॥
॥ §।॥० ॥ इति राजमार्तण्डः ॥१००।
चतु्ती लघुदौ द्रौ गुह वनमालिनि ।
॥ ०००० । ००ऽ ॥ इति वनमाली ॥१०१॥
पथक्‌ त्रिस्त्दलगपास्ताले प्रोक्ता हरिप्रिये ॥८१॥
॥ ००० ।॥ 555 "5/5 ॥ इति हरिप्रियः ॥१०२॥

दद्रयाज्जगणो वक्रः षडग (खड्ग ? } नारायणो मतः ।

॥ ००151 ऽ ॥ इति षड्ग (खड्ग ) नारायणः ॥ १०३॥
यगणो लगुरू सिहनादताले प्रकौतितौ ॥८२॥

॥ 5 । $ ॥ इति सिंहनादः ॥१०४॥
ताके ललितसंजञे स्यात्‌ (द्‌) दूतदन्रं लघुर्गुरः ।
॥ ००॥।5 ॥ इति ललितः ॥१०५॥
लप्टृतावृत्सवे प्रोक्तौ, ॥ ॥ $ ॥ इत्युत्सवः ॥।१०६॥
हंसे सविरती लघ्‌ ॥८३॥
॥ । ॥ इति हंसः ॥१०७॥

द्रौलैद्धौद्धौ (दौ) लगौ घत्ता, ॥ ॥ ००॥5 ॥ इति घत्ता ॥१०८॥
विरामान्ता दरुतत्रयौ ।
भेवत्यत्रान्तरक्रीडः, ॥ ००० (४) ॥ इत्यन्तरक्रीडः ॥१०९॥

ददवयं जगणो शरः ।॥८४॥।

राजनारायणे ताले, ॥ ०० ।5। $ ॥ इति राजनारायणः ॥ ११०॥
ताले निःशङ्कसंके ।
लगपा गौ लघुङ्ञेया, ॥ । ऽ 5" ७ । ॥ इति निःदाडकः ॥ १११॥

शाङ्खंदेवाभिधे पुनः ।॥८५॥

द्वयं गपगा गइच लघुरचेति क्रमादमी ।

॥ ०० ऽ 5551 ॥ इति श्ाङ्खदेवः ॥११२॥

द्रौहौदौ लौ गपौ घण्टा, ॥ ०० ॥ ऽऽ (5“) ॥ इति घण्टा ।॥११३॥
सपा स्यात्‌ कलध्वनि: ।।८६॥

॥ 115 । 5“ ॥ इति कलध्वनिः ॥ ११४॥

भपौ श्रनन्दने प्रोक्तौ, ।। 5॥ 5 ॥ एति श्रीनन्दनः :।११५।१
जनके नयसा गुरः ।
॥ ॥\। ।55 ॥5 $ ॥ इति जनकः ॥ १ १६॥

ह संगीवराजः

[ घनोहासः
रगणादिबन्ुयुमेन राजवडकोल इष्यते ।।८७॥। {
॥ ऽ ०० ॥ इति राजवङोलः ॥११७।

` हौ गरश्चेति, तथा पुनः । ` 9
नती सतौ ५, ॥ ष §००§ ॥ इति विलोकितः ॥११ ॥

वणयत्यभिषे ताले सुद्र दरतदरयम्‌ ।\८८॥ 3
वणेयत्यभिषे ताले लद्द ददर ५ ॥ ०० ॥ इति व्णयतिः ॥११९॥

मण्ठे सगणतः शब्दरहिता छचतुष्टयी । ४
॥ ॥15 [४] ॥१॥ इति मण्ठः ॥॥

भगणाद्भगणौ २ श्ष्दरहितौ वान्यमण्ठके ॥८९॥ ६.
॥ 5॥ $ ॥ §॥ ॥२॥ इत्यन्यो मण्ठः

५

मुद्रिते भगणाततद्रलषिःशब्दं लचवुष्टयम्‌ । 4
॥ §॥ ॥' । ।' ।3 ॥३॥ इति मुद्रितमण्ठः |

तथैवापरमण्ठे स्याप्नगणाद्यगणो रधुः ॥९०। 9
॥ 11 15 । ॥४॥ इत्यपरो मण्ठः ॥

| लयप्रियाभिधो मण्डो लगणेनेह कौतितः । 4
॥ 15 ॥+५॥ इति जयप्रियमण्ठः भ
मङ्गलो भेन, ॥ 5॥ ॥।६॥ इति मङ्गलः [मण्ठः] ।

सेन स्यात्‌, सुन्दरो, ॥ ॥5 भै

॥1७1। इति सुन्दरः [मण्ठः] ॥

वल्लभो रतः ॥९१॥ ॥ 9 ॥८॥ इति वल्लभः [मण्डः] ॥

क
४

1 न 0

कलापो नगणेन स्यात्‌ सविरामेण तस्य च ।

प्रतिमण्ठाभिधा कंरिचदुच्यते तालवेदिभिः ॥९२॥ ४
॥ ॥॥¶ ॥९॥ इति कलापः [मण्ठः]

सविरामं दुतदन््रं लघुश्च कमले भवेत्‌ । ए
॥ ०8 । ॥१०॥ इति कमलः [मण्डः]
॥। इति दक्ञाविधो मण्ठः ।॥।१२०

१ 0, 00108 {116 {1781 (प्राप,

२ 8. ‰. यद्वा भाद्‌ द्वावशब्दकौ (11९10108 ७0 अशब्द ° लघु ४.५९
भगण ०) 1 5॥ २. 0 १९४ 081 ९ 160087्०४९त्‌ 98 भगणाच्चचै `
लौ दवौ शब्दरहितौ वान्यमण्ठके 8110 5॥ २; {178 7९807118 1] < एन |
2180 17 एकर ०{ {16 76877 9 (16 8९९८९८४६ ए९३९. ~

3 ¶ृ१0€ 71900166 ग हश १०४३ ४४ (€ ० 70 जवल ४० च
08.06 निःदाब्दक्रिया 800९878 00] 8 {128 [01५५6 7 4. ४०
{णिः ५16 [75४ प्ण९.

~ “~ अन

४
देश्षीवार्परीक्षणम्‌ २] तीयो बादयरत्रकोशः १२३
गदपं्मष्ठिकंका स्यात्‌ (द्‌), ॥ ऽ ० ॥ १॥। इत्येकमण्ठिका ।॥१२१॥
द्वितीया च तया पनः ॥९३॥
विरामादिदयुगमान्तं सद्रयं चेति केचन ।
॥१ 1 ०8 (118 ०) ॥२॥ इत्यपरा मण्डठिका ॥१२१॥
सगणो भगणो वापि प्रतिमष्ठे प्रकीर्तितः ॥९४॥
तालन्ञेरयमेवान्यमंल्लकोऽयं २ (थ ) निरूप्यते ।
॥ ॥5 [ऽ]॥ ॥१॥ इति प्रतिमण्ठः ॥१२२॥
भ्रतिमण्ठोऽथवा मेन लप्लूताभ्यां युतेन च ॥९५॥
॥ ॐ । 5“ ॥२। इति वा प्रतिम: ॥१२२॥

पम्पाताले विरामान्ता दद्रयी लघुनाञ्चिता ।
„ ०8 । ॥ इति क्षम्पातालः ॥१२३।
प्रतितालो *लघोदां दौ, ॥ ॥ ०० ॥ इति प्रतिताखः ॥१२४॥
। ताले निःसारकाभिषे ॥९६॥

सविरामं रघुन्रम्‌, ॥ “11 ।। इति निःसारकः ॥१२५॥
अड्डताली तथा पुनः । दुतादूध्वलघुदरय्या,
कंदिचत्‌ त्रिपुट ईर्यते ।९७।।९ ०।॥ ॥ इत्यद्ङताली ॥१२६॥
` योजना[ऽ]परनामा(म्न) स्यात्‌ (द्‌) ठेड्क्का रगणात्मिका
॥ 55 ॥ इति देड्ध्का ॥१२७॥
एकताली द्रुते (ते) केन, ॥ ० ॥ इत्येकतालो ॥१२८॥
लद्रयं दद्रयं लघुः ॥९८॥ द्रुतद्रयं च विज्ञेय,
व्णेमण्ठिकिकाभिधे । ॥ ॥। ००। ०० ॥ इति वणंमण्ठिका ॥१२९॥
दलाभ्यां यतिलग्नोऽसौ,
रूपकः कंटिचदिष्यते ।।९९॥ ॥ ०। ॥ इति यतिलग्नः ॥१३०॥

पताभ्यां भार्गवाङ्कः स्यात्‌,

॥ 5“ 551 ॥ इति भार्गवाइकः ॥१३१॥
१8. ९. 118; एण वल्क । । 8 ° ण्यात्‌ € कं १८८०११९९
फा 06 पटौ कट्ब्ता7षट 25 विरामादि० (01८) 18 [0पत १18०

1718. २.).

२ . ०मंल्लिको° 8. ‰. कोल्लटः
3 ए. ०08 11९ शह ० विराम 0 {16 86८00 2610.
४. जापा४६ ल्घो°
^ 4. ॥ (0115 {€ श्व 9 विराम भ) {1९ 8९९० लघु).
९ 7. 8048 {0 ९8 8178 णि लघु 17 (6 एष्टा षप

य सलसग ससय क

----

०.

= लघुकान्तगैः । विरामान्त्दुतद् ,

; परिकौतिता ॥१००।॥ ०४ ० ०४ ०8 ०४ ०8 ०४ ०४॥ ॥ ४ ५
६४ । ॥ इति चच्चरी ॥१३२॥.
चतुन्धौ तु लदयो, च
ताले स्यात्‌ कुतुकिप्रिये ॥॥ ॥०।०।०।० ॥ इति कुतुकिग्रियः ॥ १३३ \

चरिक्माभिषे ताले दद्रयाद्यगणो भवेत्‌ ॥।१०१। (४)
ह ॥ ००।§ ॥ इति परिक्रमः ॥१२४॥
लपाम्यां संकृतिः प्रोक्तः, ह

॥ । $ ॥ इति क्षङकृतिः ॥१३५॥ (४)

सविरामदरुतेककः । १०२ उत्तरः, ॥१

डोचिलोतालो,
बुवंद्ायनः स्मृतः । पृथक्‌ (ग्‌) लघुदयौ तत्र,
सविरामा मता यथा ॥

8 ॥ इत्युत्तरः ॥१३६॥ #

प † { ॥ इति बद्धायनः [डोचिलौ ] ॥१३७॥॥१
द्वित्व दलगपे [इच |राजराजविलासकः ॥१०३।। 1

॥ ०।§ऽ' ०155 ॥ इति राजराजविलासः ॥१३८॥

वसुवह्वीन्दुसंख्याकास्ताला[ १३८ ]एबमिहोदिताः ।

अन्येऽपि बहवः सन्ति ताला एकदरतादितः ॥१०४॥
अगण्यदरतविस्तारपरस्तारे लकष्मवत्म॑नि ।
न दृश्यन्ते तया केचित्‌ पौनरक्त्यान् संमताः ॥ १०५॥

इत्येतावत एवोक्ता मया[ऽ]नेन यथा बुधैः ।

स्वरुचेरूहनीयास्ते यथाशोभं यथारसम्‌ ॥।१०६॥।
यतिपर्यायतः प्रोक्ता धरिष्यो देशिकोविदेः ।
आवुत्तयस्तु मा्गजञैस्तालानां परिभाषिताः ।\१०७।।

पथा
(४)

परिवतनसंज्ञाभिस्ता *वाक्यपदगोचराः ।
धरण्यः पदमध्येऽन्ते भदेयुस्तालनिर्णयात्‌ ।। १०८॥।
देशे देशो यस्य को्तिरु्ताला गोयते जनेः ।
देह्लीतालाः "समादिष्टास्तेन राज्ञा प्रपञ्चतः ॥१०९॥
इति शरीमहाराजाधिराजश्नौकालसेनमहौमहेरेण विरचिते संगीतराजे षोडशास
संगौतमोमासायां बाद्यरत्कोके घनोल्लासे देशीतालपरीक्षणं द्वितीयं समाप्तम्‌ ॥।

१ ॥.॥ (ग४5 {€ टा गि विराम)
°. 2.11 9.१४
४ 7. वाक्यद (01111058 प)

॥ इति धरण्यः ¶ ॥

3 ०. 8.४. ए 319
“ ए. समुदिष्टा° {

ककः अयाय

देक्षीतारपरीक्षणम्‌ २]

दृतीयो वाद्यरनकोक्चः
4777071

१२५

(2) (त्व्‌ ०८ ०१ (1८ 0०८00 ठु 2९48 7 बच".

06 गारक कनण8 ध९ परमत 7 ठणाल्छ्मा की प
10187707 9[ [€< ¶ा98 [प {16 गह ?ष्पा88 1४ :--

218. ^ 870 7 शाट 8 87 51701६6 (प्रणि) € (०
11}1{) 001}1 0 विराम ° 81१4 प्लृत०. \#€ 18१९ हण्ला ' ऽह
0 “भाात्राोा8' 77 कवलः 60 ताऽहटपंडी 1 णि (पा
धात्‌ 8 शृक्ात्रह नु६९ (ग्नि) बहा 10 1९) णिः काप.
¶¶ाल€ 18 इनाल्ना1९8 8 ९005011 10) 11९ पकम) 87
वू, षुहक) ४ फा} 1९षात्‌ 10 सविराम० 9110 विरामान्त०. 111
816]1 ८88९8, 7€6०ा8्रिप्रल{71ता1 = 188 ९८) 1६4९ {टिः (०ा-
षाऽणा) 71) 8. 1६.

¶7ला€ 18 पप्रौ एनान 71) 4. धात्‌ 7. 988. एषटुक्षता&्‌
।। हा एला अक्रात३ 101] ४8 8 प्राल॑प्रनो) पश्र
कात 888 शा ० 1}1€ लाकानो [णि ¶8]88. 1६९८०08
लमा 9 111९68९ ग1105 1185 0९९) १०1९ 1 806011:17166
फ] [६१95 कात्‌ 1116 ९०1प३९त्‌ 213. = गट्वता7दुऽ ॥ ५८
शयालाशङ्कग 0४ द्लो 1001९ल्त्‌. [॥ छपा कट्ललाऽ7लालव्‌
1017011 ।। अधात्‌ 28 -8 कपोालएदना पक्र 145 ])९लो
इलुवा्।९त्‌ रिण) € कदमो [$ हाप पापात] 8] १८८९
111-0€ौरलला.

(2) (017८77७0) ८११८१ 6. ^.

, | «^ (णाणृशाष्णा रण तत [ट्वला ज कल्ा ¶६195 7) 8. 1१.
फा 11147 7 ९. र. 13 कह््लाल्त्‌ 71.00९ लाल्‌०रलत्‌ ५१1९, णाल)
१९४९]इ 11९ [नाद नगा#8 :--

(1९ पापाोला ० पाच [प्रात्‌ 01} 1 8. दिषु. भात्‌
९. 1६. 18 119. ग्रल< वा€ 19 वृत्तो 108. दिषु. पालो
ष९ 107 प्रात्‌ 7 8, [६. 07 {९ नान [्ात्‌, 116९ 15
011९ त] 79. हि. (अनङ्ग० 3. ६. ४ 288) फलु 1 701
प्रात्‌ 7 8. [णु 71175 दसृषोऽ ४6 वर{लिला८८ 7 {1९
1018] 7प्रपाल ०[ क्तव [` ६1९ 1० 1स{8 ए. 138 7
8. [ध]. 97० 120 10 8. ९.

(0€ा८€ 18 १ 718ार्त्‌ ता{{लिला८€ 10 {1९ इलाध] नवल ज
¶६1४8 17 {1८ ४० {द8.

[7 इना1९ ९48९8, {116 [६६६81188 0 ¶5185 0 पीला 7018 प्रजा
ता{लि' [आ 16 {कण {€{8. = ¶]1९86 ता{लि€ा1९९8 8४९ [द्लो
1741९8{€त 1 € कलयाक्षड' (जृप््ा) 1 #€ [नानग्णणद्
8101९. [1 (८88९8 ग कृलारट्ठा = शद्वाल्लोला 70 गलश्च र8
18४८ ९ हाण्ल.

0नककाव ४० 86०९१८१४ 1.0 (+ ४ 8. ह ८14 8. 2. 2
: > 8. 1. ता]. भ
8ल18] कृ [थ 0 731४ इला8] आग४ द्भ ग 7818 प्र<ण871र8.
पः पण. पण. ९०.
९ आदितालः १ २६१ आदितालः
4 क ० द्वितीयः र्‌ २६१ द्वितीयकः
३ ३० तृतीयः ३ २६१ ५०८५
६. १ चतुर्थः ॥; २६१- चतुर्थकः
भ -२६२
पञ्चमः ५ २६२ पञ्चमः ,
4 ५ सिहलोलः १० २६ सिहलीलः 8. ‰. लघ्वन्ते (न्तं )दत्रयम्‌ ०००।
७ ३२ ` शरीरगः श २६६ "र
वोरविक्रमः २६५ ॥ न
त हंसलीलः ॥ भ २६७ हंसलीलः । 8. ‰. विरामान्तं लधुद्रयम्‌ ¶¶
१० ३४ गजलीखः १८ २९७ 0
४ कन्दः ११ २६ न्दषः
१ - सिंहविक्रमः ८ २६३ सिंहविक्रमः
१३ ३६ तिभिः २१ २६८ वरिभिच्नः + 9
१४ ३६ दर्पणः ७ २६३ दपणः „ २. दषणे दद्र |
३६ रंगतालः १३ २६५ रगः
४.३ 4
अः रज्खभदीपकः ९
क १ पिहविक्रोडितः ७ कल सिहविक्रीडितः 8. 1२. रूपौ गपौ पगौ लाद्गः पलो पञ्च

व
44 कै (र,

„द ८. [र ^ ०
1 1

न |

(२

|
15 5

{3

5 & §॥§& &।5

२० ३८ तुरङ्कलोलः ३३ २७४ वुरङ्कलीलः 11८ "12158185 21९6 170 8. ए. ११
29 3. ६]. एप पाला 188 =
010661९९ 17 10{801-- 8...
88० । 1; 8. 9]. ०४००
२१ ३९ राजतालः २५ २६९ राजतालः 8. २. राजते गपौ दौ च गलौ षप्ठतः
55० ०5§॥5 {
२२ ३९ जयः २८ २७२ -जयः <,
२३ ४० श्यधः २६ २७० श््यश्रवर्णः 8. ६. लौ दौ लघुद्रयम्‌ ॥००।)
२४ ४० मिध्व्णः २६ २७० मिध्रवर्णः |
२५ ४१ चतुरः २६ २७१ आ ^
२६ ४१ वणभिघ्लः २० २६८ ह
२७ ४२ कुडुक्ककः ३२ २७४ कुड्क्कः /
२८ ४२ राजचूडामणिः २२ २६८ राजचूडामणिः
२९ ४३ रङ्ोद्योतः २३ २६९ रङ्खोद्योतः
३० ४३ शरभलीलः ३४ २७४ श्रभलीलः
२७५
३१ ४४ त्रिभद्धिः ३६ २७६ वरिभद्धिः
३२ 4. रद्धाभरणः ३७ २७६ रद्धाभरणः 8. ‰. ताल्लप्लृतौ --ऽ 5 15“
३३ ४५ रतिलीलः ९ २६३ रतिलीलः
३४ ४५ जयप्रियः ६
३५ ४६ राजविद्याघरः ४१ २७९ राजविद्याधरः
३६ ४६ कीत्तितालः ४८ २८२ कीत्तितालः 8. 1. ख्पौ गलौ प्लृतः कतिः । 5" ऽ । 5"
३७ ४६ जयश्रीः ४६ २८२ जयश्रीः
३८ ४६, ४७ कोकिलाप्रियः ३९ २७८ कोकिलाप्रियः
॥ २७९
३९ ४७ मंगलः ><
9 ४७ 1 ><

1]

१ ट ~ 1 4
न =

[ +
१
त &\
8. ९५} 1 3.१. 9.५4 9. ९. ताभ). प्र ॥ 1
४ न {~न विष)€ ० 18४ ४ ०" परिपा ० ¶ राच
0. 0. ^
४ १ ४८ दन्दः ११० ३०६ भ
४२ ४८ कलापः
4
5 9 छः ४ 8112111 त11€1€0८९--8. 2. गलौ
| 41 ४८ लघः १०६ ३०५ ०५ श ६.7)
॥ 4 4 | ।
| ४ ४९ वल्लभः ।
१ छ ४९ सारसः १०३ ३०३ सारसः ५ । / ।
। ४७ ५० चण्डतालः ॥ १०४ ३०४ चण्डतालः । ।
४८ ५० षघटतालः १ ९४ १०३ षट्तालः ॥
४९ ५१ करुणः १०२ ३०३ <+
गजः क ३०२ गजः
क वद्धनः ९२ ३०० वर्धनः 8. 1. दौ द्रुतौ लपौ ०० । 5
५२ ५२ मल्लिकामोदः ४३ २८० ~अ र
~ १०१ ३०३ ४
व ५ ८. ला १०५ ३०४ चन्द्रकला |
५४ ५३ चन्द्रकः च |
द १ क ऋ प्रतापदोखरः 8. ‰. दौप्ताद्िरामान्तं द्ूतद्रयम्‌--8०8 १
५६ ५३ प्रतापरेखरः ७५ २९३ - ~ 4 |
५७ ५४ लीला ८३ २९७ लीलातालः
र >< <
५८ ५४ पार्वतीनन्दनः ४
श्रीकीत्तिः | 44

६२ ५६ विजयः ५१ २८३ विजयः ५
६३ ५६ जयमंगलः ४२ २८० जयमंगलः ॥ ५
६४ ५६ मदनः ७९ २९५ मदनः
ष्टं ६५ ५७ विजयानन्दनः 41 २८१ विजयानन्वः 1 क
६६ ५७ मकरन्दः ४७ २८२ मकरन्दः
६७ १८ उदीक्षणः ५७ २८५ उदीक्षणः {
1 ६८ ५८ रूपनारायणः ५< ९
६९ ५९ राजमृगाद्धः ११७ ३१० राजमृगाङ्कः 8. ‰. दुतौ लघुरथो गुदः (००।७) त
७० ६० सिहनन्दनः ३५ २७५- सिहनन्दनः
२७६
७१ ६० क्रीडातालः (चण्डनिःसारुदच ) ४५ २८१ करीडातालः ( चण्डनिःसारकदच )
७२ ६१ सरस्वतीकण्ठाभरणः ११५ ३०८ सरस्वतीकण्ठाभरणः ¶1९ 7न॑वप्िणा 7) 8. 1. १०९३ 70 /
2८०0०7५ प) ॥1€ ९शृ९्८र९
1५158 102." दवौ गुड दवौ लघुष्लूतौ ७००
७३ ६१ रागवद्धंनः ९३ ३०० रागवर्धनः
1; ६२ नन्दनः ५४ २८४ नन्दनः (11९6 भृह्लादाक्च्िर९ 8158188 77
8. ९91.
8 स फा] ध्ा€ ड.
७५ ६३ विषमः ५९ २८६ विषमः
७६ ६३ नान्दी ६३ २८८ नान्दी

¶}0€ पन्तो) 7 8. 1. १०८३ ००६
२८९०त्‌ 19 {116 [०1६३१08
गपा दवौ गुरू दौ द्रौ 555155००; 8.
1४]. हार्ट पा 2] न्टा8. ए९8;
1116 148{ 0९ 01 1116856 81९९8
11) 116 1018 त 8. 1.

७७ ६४-६५ पावतोलोचनः (चत्वारो भेदाः) ८१ २९६ पार्वेतीलोचनः (एकभेदः)
७८ ६५ हरः ><

| 8. ५] 3.४. | ६. १. ताण]. ४
ख न पवि५1116 ० ¶ 1 ~ नु पपिषाा16 ० ¶ह12 -
| ८० ६६ अभिनन्द ६१ २८७ अभिनन्द |
\ ८१ ६७ कृमुदः (द्रौ भेदौ) ६८ २९१ कुमुदः (द्रौ भेदौ) 8. 1. १) खाद्‌ द्रुतौ लौ गदच- (1० ०॥15) |
२) च्छचतुदृतौ, अन्ते गृरुङ्च- (1०००5)
८२ ६७ दीपकः ५६ २८५ दापकः
८३ ६८ कन्दुकः ६६ २९० कन्दुकः ६. ९. लौ च सगणः ।। ।।1 5
| 4. ६८ अभङ्ग ७१ २९२ अभङ्खः
८ ६८ गायि-गोवालः ५
८६ ६९ लक्ष्मीहाः ८८ २९९ लक्ष्मोडः 9. ९. द्रुतद्यं विरामान्तं लप्लृतौ च- (०815) |
८७ ६९ खलितप्रियः ८९ २९९ ललितप्रियः {1९ 70180) 18 104671९8], एप
"14158188" तला 01) श्ला-
19115. 8. १. ऊध्वं खधुम्यां रगणः `
( ॥515 }) 8. 8], सगणानन्तरौ
खगौ (11515)
८८ ७०-७१ पूर्णतालः 4
८९ ७१ मल्लतालः ६४ २८८ मल्लतालः
९० ७२ वसन्तः ७३ २९३ वसन्तः
९१ ७३-७४ कङ्ालदइचतुविधः ६५. २८९-
२९० र
[ १ ) पूर्णः 1 10 £.

२) खण्डः

९४ ७६ जग (गज) संपा ७७ २९४ गजञ्लपः +
९५ ७६ गाख्गिः ८६ २९७- गारुगिः न
२९८
९६ ७७ चतुर्मुखः ७८ २९५ चतुर्मुखः
९७ ७८ गौरीतालः ११४ ३०८ गौरी 1]
९८ ७८-७९ मुकुन्दः (द्रौ भेदौ) १११ ३०७ मुकुन्दः 8. [रध]. हार्ट (0 भृष्टा
४ [91581088 8.7 8. 1. छा य
+ ९९ ७९ कुविन्दः ११२ ३०७ कुविन्दकः +
(४ १०० ७९-८० भग्नः ११६ ३०९ भग्नः
१०१ ८० श₹।जमा्तण्डः ११८ ३१० राजमात्तण्डः
॥ १०२ <१ वनमाली २९ २७२ वनमाली &
२७३
| १०३ ८१ हरिप्रियः ४५
| १०४ ८२ षग (खद्ध ) नारायणः ५
| १०५ ८२ सिंहनादः ३१ २७३ सिहूनादः
। १०६ ८३ ललितः ८५ २९७ कलितः
१०७ (5, उत्सवः ९७ ३०२ उत्सवः
१०८ ८३ हंसः ९६ ३०१ हंसः
१०६ द चत्ता १०९ ३०६ घत्ता
११० व्य अन्तरक्रोडः ९५ ३०१ अन्तरक्रीडा
१११ ८४ राजनारायणः ८७ २९८ राजनारायणः
११२ ८५ निःशङः ११९ ३११ निःशङ्कः 8. र. लगुरू पगुरू गलौ ॥
११३ ८५-८६ शाङ्खंदेवः १२० ३१२ शाङ्खंदेवः त
११ ८६ घण्टा ><
११५ ८६ कलध्वनिः ११३ ३०८ कलध्वनिः

४४४

~~~ ~=

8. 8१]. 1 3.2. 8. ए. एण. ए

न + विशा1९ ० 778 ए" + ४16 ° 171४ क
११६ ८७ श्रोनन्दनः ९० २९९ श्रीनन्दनः
११७ ८७ जनकः ९१ ३०० जनकः न1,81:58.1088 07 8. 1. 81 8. ‰ 9].
8766, एप #116 प्रम॑द्प्रगा 7 8. ए.
०९8 7107 8८्८्नात फा =#16
न्‌,81:58.108- नयसा वक्रः--1।) ।ऽ5 ॥15
११८ ८७ राजवङ्कोलः ७२ २९२ रायवङ्धोलः
११९ ८८ विलोकितः ९८ ३०२ विलोकितः 9. ‰2. गो दौ दीप्तो विलोकिते ऽ ० ० 5
१२० ८८ व्णयतिः १०० ३०२ वर्णयति
१२१ ८९ दशविधो मण्ठः ३८ दङ्ाविधोमण्ठः |
पः , 1 ( १ ) मण्ठः 1 २७७ ( १ ) मण्ठः ४ 1
् +» (२) अन्यो मण्ठः „+ २७७ (२) वा मण्ठः 8. ‰. भाद्‌ द्वावशाब्दकौ (5॥ २८ )
९० (३) मूद्रितमण्ठः +» २७७ (३) मुद्रितमण्ठः | ५ ।
क ९० (४) अपरो मण्ठः „+ २७८ (४) वामण्ठः 8. २. जगण० 8714 9. 1;४}. यगण०--

{1€ा£ 18 8 त1{लि€1९९ 111 7078ग |
ध८्ट्०पाए. = ग्€ लफट

ड कष1€168 0 मण्ठ 18.४९ ध्€ा

१९०1४ 11 17 मण्टठप्रबन्ध (9. ‰,.

1४. 333-3)

९३ (१०) कमलः (मण्ठः) ०:

१२२ ९२३ एकमण्ठिका (१) [1
१ ९३- अपरा मण्ठिका (२) >< ‡.1
-९४
१२३ ९४- प्रतिमण्ठः (१) ८० २९५ प्रतिमण्ठकः 9. ६. हाण्टः जाड ०6 एधांसि, ^
९५ -२९६ 18 ब}1ल11)8{1४6 योक) 18 कोल्खटण०
17 3. 1. 90त्‌ मल्लक ० 1 8. [२४]. ॥
श ९५ वा प्रतिमण्ठः (२) >< भ
१२४ ९६ क्म्पातालः ७६ २९४ स्सम्पातालः
१२५ ९६ प्रतितालः ५० २८३ प्रतितालः 8. ‰. लौ दरुतौ (॥ ००)
१२६ ९७ निःसारुकः ४० २७९ निःसारुकः
१२७ ९७ अङ्डताली १०८ ३०६ अड्डताली )
१२८ ९८ ठेकिका ५८ २८६ ढेक
१२९ ९८ एकतालौ ६७ २९० एकतालो
१३० ९९ वर्णमण्ठिका ६० २८७ वर्णमण्ठिका
१३१ ९९ यतिलग्नः १७ २६६ यततिलग्नः
१३२ १०० भार्गवाङ्कः ><
१३३ १०० चच्चरी १५ २६६ चच्चरी
१३४ १०१ कुतुक्िप्रियः ><
१३५ १०९१ परिक्रमः ११ २६४ कदर्पतालस्य॑ पर्ययः (परिक्रमः) 9. 1२. 11111008 परिक्रमण 28. 87
३1९18 61४€ 087)€ 0 कन्दपं °
१३६ १०२ सङ्कृतिः .
१३७ १०२ उत्तरः 9
) १ © (|
१३८ १०३ बद्धायनः (डोचिली ) ७० २९२ डोम्बुली 8. 2. गऽ ४16 भुृन्टााशपर रटे
# 1181116 बद्धायन ° ए
१३८ ६०३ राजराजविलासकः >< ८1

लाटघत्ययो नाम ^` `
चद्गुकध्नेः कस्या नटोदिष्टा म भिः ॥
याल रमभल्िक्तं भजे क्वम्‌ ॥ १ ॥
` #आनन्त्यादिह ताछानामरक्यं ग्रहणं वितः ६
कद्धदपरत्ययाथं तु लधूषायान्‌ वदाम्यहम्‌ । २
तालभेदैः प्रतीयन्ते येरुपायेः स्फ्टौङृतेः ।
अतस्ते. प्रत्यया नाम निरुक्ताः कष्णभूभूजा ।1 ३ ॥

दूत)दिस्थापनायं तु "पुवं प्रकृतिरिष्यते ।
प्रस्तारः कमसंज्ञोऽय विपरीतः कमः परः ॥ ४ ॥

†नष्टोदिष्टे दिघवा प्रोक्ते ततश्च पुथगेतयोः ।
ततः संख्या च पातारं * द्ुतमेरः स्मृतस्ततः ॥ ५ ॥
रघुगुर्वोः* पथग्मेर्‌[:] प्लृतमेरस्तथा परः ।
ततः संयोगमेरइ्च खण्डप्रस्तारकस्ततःः ॥ ६ ॥
चतुर्णां दादिमेरूणां नण्टोदिष्टे पृथक्‌ पृथक्‌ ।
त्रयोविशतिरित्यु क्ताः प्रत्ययाः पृथिवीभुजा ॥ ७ ॥
हृतग्रोक्ते द्ुतश्चेको दद्रये च लघुः स्मृतः ।
हरतत्रये “दतलघ्‌ देश्चतुभिर्गुरुभवेत्‌ ॥ ८ ॥
दैः पञ्चभिद्रंतगुरू षडिभिस्तेः प्लुत एव हि ।
एवं संभवतो लेख्या महान्तः प्रकृताविह्‌ ॥ ९ ॥

*इष्टतालद्रूतानां ˆ यन्महदरूपं भवेदिह ।
तदाद्याध[: स्थले न्यस्यमल्पं शेषं यथोपरि ॥
यदूनं प्रागितस्तत्‌ स्याद्‌ वामतो महतो लिखेत्‌ ॥।१०॥

«८ * 0. 8. ‰. ए 313 १ प्र. ध्रा ग्नि) 1€९.
२ ©. 075 श्रीगणेशाय नमः । प्रस्तारः क्रम ० ९८. 4, प्रस्तारक्रम०
3 4. विरामान्तः
४.५. ४5 अनुस्वार ^ ७. प्र. भा विसर्गं
< प्रस्तारकक० ° ©. शदुमुत०

<“ * 2. 8. 2. ४ 316, 17 0 10, 11 १०२९९.
° ©. 07118 अनुस्वार

॥ इति प्रकृतिः ॥ १ ॥ |

~. 8. ६. ४ 314.15 णिः 5-7 800१६

चये दष जुरे #
= 4." अ्रस्तारो्यं भ्र्कौतिति, ॥११॥
\। इति करमप्रस्तारः । २ ॥

दथ वकत हलान्‌ सिकछृतान्‌ लिखेत्‌ ।

इद्रयस्यादिमारभ्य -लधुपुवंदुतस्य च ॥ १२॥

तस्य गुपूरस्य प्ठतपवदूतस्य च ।
अधस्ताल्लघुरालेख्यो लघुद्रय्यास्तया पुनः ॥ १३॥

गलयुग्मस्य च तथा *पलयोऽच युगस्य च ।
"“प्ुत[:] स्याल्लघुपूरवस्य गुरोरपि तथा भवेत्‌ ।१४॥

अधस्ताद्‌ गो विधातव्यस्तथा गुखयुगस्य च ।
व्लृतःः स्याल्लघपरस्य गुरोरपि तथा भवेत्‌ ।। १५॥

ऊरघ्ववत्‌ पुरतो लेख्यं ° पञ्चात्‌ स्वल्पं महत्यपि ।
संभवित्येष विज्ञेयः प्रस्तारो वैपरीत्यतः ।१६॥

इद्रयाघो लघुं "दद्याल्लाद्यदस्यापि लं लिखेत्‌ ।
लद्रयाधो ग्‌ं दद्या + °-ल्लाद्यगस्यापि गं लिखेत्‌ ॥
गुरोरधो लिखेदीप्तं पृष्ठे भवति चेल्लघु ।। १७॥
यथोपरि तथा शेषमूनं १ १ धवं दुतेरिह्‌ ।
सर्वप्टृतावधिः कायः ` प्रस्तारो वेपरीत्यतः ॥ १८
इति विपरीतक्रमप्रस्तारः \। ३ ५1

१ ७.कायौ * ^. लघुरू्वं ( १५५३ अनुस्वार)
3 (@. गुरूवंस्य ४ 4. लपयोदच "" 11115 1716 15 {पतै ९7८

छार 70 4. 1४ शण्ड (9 18१८ 0द्ला 7दृलककव्‌ प्रणि ॥€
8९९०१ 118] 9[ {1९ €> »€ा5९.

6 4. 18 विसगं ७ (@. 07115 अनुस्वार

< ©. प्र. गणा विसगं , ^ ©. प्र. दद्यात्‌ लार

१०७. प्र. दद्याला० ११ (2. (र. पूर्वं (४१५ अनुस्वार)

१२ @. प्रस्तरो; प. ए1/५8 दूतानां... ^+. यावन्ति 01 ४}€ 7९४
एला७९, धल का० 1616, ९९९९]ऽ 08 कन्ठ फ़ शणणट्‌
गात्‌ ए78लरल#8 9४ 00४} ९०१8 80 शभ ए)४९8 कार्यैः प्रस्तारो
€.

नाः इति विपरोतक्रमप्रस्तारः

१. ७. ०1108 11018 116

दूतानां यावतामत्र' श्रस्तारो विशयोभवेत्‌ ।

तत्र यावन्ति रूपाणि संभवन्त्येषु मध्यतः ।१९॥
“ततरेतावतियं “रूपं किंरूपमिति नोदिते ।
अङकसंख्यां लिखेत्तावत्‌ संख्याङ्कान्‌ च ^तदन्तिमे ॥२०॥ `.

*"सङ्ख्याडके पातयेश्नष्टसङ्ख्याङकमथ शिष्टतः ।
पातयेत्‌ पूरवपर्वाड्कं दुतस्त्वपतनाद्‌* भवेत्‌ ॥२१॥

१ ©. °मात्र र
२ 4, परस्तारविषयो भवेत्‌ (. 7:९8 2९7 प्रस्तारो विशयो, संख्याडकाचचेन्‌

व संख्याडकसंत० {707 ४८78९ 35, 36 80 °०दंकानपतितापात
` (?)-ए०चा प्र९छ नपण ९ इशक 68116९्‌1€व प |
700० 796९5 8॥ 76] लात्‌ 10 ९8८} ५९४३९, गा०्€त णु
०भवेत्‌ ० ९8९ 19.

3 (3. मध्यते ४५0. प्. अत्र तावतिथं
“^ (. रूप इति नोदिते ९ ©. ०दन्तिमे

. #* ¢. 8. 1. प्र 326-333 णिः 21-27 ०००९९.
७ ©, क्िष्टितः < ©. प्र. ऽपतिनाद्‌

ताखम्रत्ययपरीक्षणम्‌ ३]

ठृतीयो वायर्रकोश्चः १३७

न चेत्‌ पतति तत्पुर्वो लघस्तु पतिताद्‌ भवेत्‌ ।
अङृता्थेणो (नो) त्रेण सहनः पतिताद्‌ भवेत्‌ ॥२२॥
"उत्तरस्य कृता्थत्वे पूर्वेणाङृतक्म॑णा ।
पृथक्‌ (ग्‌) लघुः सान्तरे तु पतितेऽथ निरन्तरे 3 ॥२३॥
लघुरेव गुख्यंत्र॒*तार्तोये गुरुकारणात्‌ ।
पतिते गुररेव स्यात्‌ प्लृतोऽडकाभावतः पुनः ॥२४॥
हताः स्युस्तालपूत्यंथमित्थं ^ नष्टस्य निर्णयः । ४
अनष्टसद्विलासेन राजराज्ञेन निभितः ॥र२८।॥ = `
॥इति नष्टम्‌ ।\४॥
कतमः स्यादसो भेदः “प्रश्नश्चेदौदृशो भवेत्‌ ।
तदा नष्टवदेवेष्टामङ्कश्नेणीं लिखेदिह्‌ ॥२६॥
येरडकंः^ पतितेनंष्टे लभ्यन्ते ये प्लृतादयः ।
उदिष्टस्यास्त एवेह तानेवाडकानवाप्नुयुः ॥।२७।
॥ इत्युदिष्टम्‌ ।५॥
"नष्टाङ्केनेकहीनेन "*सङ्खस्याडकान्‌ पातयेत्‌ कमात्‌ ।
पूववच्चिन्तयेदडकान्‌ `: पतितापतितान्‌ सुधीः ॥२८॥
॥ इति विपरीतक्रमप्रस्तारनष्टम्‌ ॥६॥

्रागुदिष्टवदुदिष्टमियदत्र विशिष्यते ।
" पतिते च तु तैरडकंरेकंकेन तु संयुतः ॥
संख्योदिष्टस्य विज्ञेया १ भ्परस्तारस्याक्मस्य हि ॥२९॥
॥ इति व्युत्कमप्रस्तारस्योटिष्टम्‌ ।॥७॥

१ 6. 1९0९818 अङृतार्थेण 80९ पतिताद्‌भवे 07 +€ा8९ 22, फ]010]\ 28
(भा८याल्त्‌ $ ह्णट्‌ ( ) एण्पात्‌ रश्टुरला§ 0 [00 घट
8१0९९, {०110५९१ 0 त्‌ (० भवेत्‌) उत्तरस्य कृतक्मंणा; 115 कृतार्थत्व
पूर्वेणा° 18 0111111€प्‌.

२ ७. प्र. पृथक

3 @. न्तर ४. प्र. तात्तीये (01011 रेफ)
^ ©. प्र. °मिष्टं ९ ©. निर्मणयः (म 18 7101 ५९६९९]]८त्‌},
७ 4. 01108 विसर्गं < ©. 168 प्रदने (४11९ ` मात्रा 07 इन 18 ९81166-
1€व 0 ४ १०४ 17 ४1€ (वलयाघ्र€) 8 ०1108 ` 01 इच
९ ©. भ्रके प. ग्रकैः "9. प. यष्टाः (प. नष्टाः) केनैकटीनेन
"१ 4. संख्याकान्‌ ¢. प. सख्यांकान्‌ २ ^. °देकान्‌ ©. प. दंकान
+ 4. ©. पतिते र. पतितं । १४ 0. प्रस्तारे स्यात्‌ कमस्य हि पर. प्रस्तारे
स्यात्‌ क्रमस्य हि (व्र 15 फाला धिः क्र 17) क्रमस्य 84 ५६९९]]6्व्‌
फा 8 88719 रला९8] 8०ु€ ४४ € धमु).
१८

कका ल > प 07 -- त

(® इष्टतालद्रतमिता स्थाप्या संस्याडकसंततिः ।

र [४
#्यस्यादावेककं द्रौ च लिखेत्तद्योगमग्रतः १ । ४ ` च
गद्वितीयतुर्यषष्ठाडकः ऽसंयोज्यात्यन्ततोऽग्रतः ।३०॥ 3
अडकश्रेणीं * लिखेदत्र दक्षिणेन करमेण तु ।
*तृतीयपञ्चमावडकावभावे तुर्यषष्ठयोः ॥३१॥ 4
प्ाह्या वैवं समाप्येत सा चाडकंरिष्टतालगेः ।
धद्रुतसंख्यैरिहस्थाडकस्तालभेदाः° क्रमेण ते ॥३२॥
संख्यायन्ते ततः प्रोक्ता संख्या संस्यावदीशिता ।
अत्रैव “येषामडकानां योगादङ्कोऽन्तिमो भवेत्‌ ।।३३॥
संख्यायन्ते क्रमादडकं्भेदास्तेरन्ततः स्फुटाः ।
दान्ता लान्ताश्च गृरवन्ता[:] प्लृतान्ताइच यथास्थिताः ॥३४॥
† सवंदतादिका भेदा मौयन्ते येन तालगाः ।
संख्याडकादयेन योगेन वक्ष्ये पातालकं तु तत्‌ ॥३५॥

०

2
नो मकम

इन्दुदंस्ौ '“ गुणाङ्चेव रसा आशास्तथेव च ।२३६॥
नन्देन गुणरामाइ्च व्योमतू रसदिक्‌ ^ ^क्रमाः ।
इत्याद्यभीष्टतालस्थदरतसंख्याऽङकरूपिणी ।३७॥

ठ. 4 | ६ | ६ | १ | ९ | २३८ | ९ `
१०६ | १९ | ३४० | ६१० | १०८९ | १९५० | ३४८५ ॥इति§ संख्या ॥८॥/
तदधो वसुधादस्नौ '* बाणा आशा + उदिशो[5 क्षिणी ।
युगवेदा भूमिनन्दा व्योमनागेन्दवस्तथा ॥३८॥ ः
# ¢{. 8. 1२. ४ 318-23 {07 30-84 800४९. 80
५ ©. नत्तयाग० २ 4. ०तूर्यर 3 ^. (. प्र. संयोज्यां। | १
४.4. ©. गा अन वार ^ (अ. तृतीयपमा० 4. °रिहास्थांकं० ¢
७ 4. 0171118 विसर्गं < 4. एषा० † ५. 8. 2. ४ 38
37 {0 35-59 १००१५६९. 0
९ ^. ४०१8 विसर्गं +° 4. दंस ११८. प्रि. शदिकप्रमाः“

# 4. ४९5 (18 ६401९ अष्लिः ॥1€ ऽत का 9 रला 36 अप+ |
५. प्र. ९1४९ 1 धल एलटःऽ९ 34 ४

८\ 8. ६. (01८8 ॥1€ ६वए]€ फाप्ा 38 शात्‌ 0108 #
8प्र08९वृप्रला॥ दपा ९३ { 6७. १०९१

$ ^. 07108 इति 874 ८; ©. प्र. £1४८ इति संख्या ॥८॥ (6. ॥१
लः ए९ाऽ९ 34 एदणि€ ४16 ४801९

१२ ७. "दल्नो १3 र. प्र. द्िशोक्षणी

ठृतीयो बाद्यरत्रकोशः

नागेषुगुणसंस्याश्चेत्यादिकाप्ताङ्करूपिणी ।
तदत्पत्तिप्रकारोऽय ददयंतेऽत्र यथाविधि ।\३९॥
तदधो रूपकं" न्यस्यायोऽ[न्‌ [्यार्दीरचतुरस्तथा ।
कमादन्त्योपान््यतु्यंषष्ठकोष्ठाइककानिह ।।४०।।
तत्पञ्क्तस्यांल्लिखेदडकान्‌ पुरः सडख्याडकवद्युतान्‌ ।
अन्त्यादुपरिसंख्याइककोष्ठकाडकेन संयुतान्‌ ।।४१॥

अत्र प्रतिनिषिरनंव असंस्यावतर्यषष्ठयोः ।
एवमत्रष्टतालस्यदरु तप्रमितकोष्ठकंः ।४२।।
*जातेरन््योपान्तयतुर्यंषष्ठाडकस्थेः क्रमेण च ।
मीयन्ते सवंभेदस्या दरुताद्या “इति भूभृता ॥
निमितं विदुषां प्रोतये पातालकमिह स्फुटम्‌ ।४३।।

ताटप्रत्ययपरीषृणम्‌ १] १३९

१०६ हति

* | बसमृब्यष्यम ९| ३३ | ६

१ | २ | । ३ ६ |

1111

दुतमेरुमथो वक्ष्ये एकट्चादिककारणम्‌; ।
$इष्टतालदुतमितान्‌ कोष्टान्‌ `ति्यक्‌ समालिखेत्‌ ।४४।।
पड्िक्तस्थान्‌ वामतस्तस्या ऊर्ध्वा कोष्ठेककोनिता ।
ततः परा द्विद्विकोष्ठहीनाः पुवंवदालिखेत्‌ ॥४५॥
स्वस्वपुवं स्थ-पडवतेस्तु तासु स्यादन्त्यकोष्ठगः ।
एकंकाडकस्ततः सरवतरासु स्याद्कयोजनम्‌ ॥४६।।
अन्त्थोपःतत्यतुयषष्ठान्‌” न्यसेत्‌ संमील्य तद्युतिम्‌ ।
अधःपडक्तस्तृतीयादिकोष्ठेषु विषमेषु च ॥४७॥।

१.4. ©. गाणा अनुस्वार

९ (©. प्ा11९5 क्रमा 81 घला 1९])९1§--°दिकाप्राप्ताङ्करूपिणी “^ “रूपकं
न्य९; {78 कना 15 दण्ल्लाल्त्‌ फलता 8 तपात्‌ ावरलुत्ल जा
10६ 8१९३ 9यत्‌ धल [गामर8 ग्द॑त्योपात्य० = 3 4. संख्या च तुर्य°

४ ^. जात्यै “^ 4. इव #* 4. 10018 171९ <

† 4. 1008 ९ १० व 8. ६. एगाप1९॥९ह पा8 {ब]९ का॥] 93 971
01105 11९ [7८्८व्ता7हु 1106. ° ©. प्र. °दकारणम्‌

~ $. 8. ६. ए 338-46 णिः 44-53 १0०९९. ५ 4. तीर्यक्‌

4 4. प्र. गफन्‌, 6. षष्ठकान्‌, {€ 070 एणा फा
न्यसेत्‌ 810 ९1017 प्र1] द्वितीयतुयं ° 18 011६460, षष्ठकान्‌ 07 {1९
पऽ 18] 0 एटा६€ 48 18 [7६९ पु) 0ल९

। ॐ
समकोष्ठेषु संयोज्य ्वितीयतु्यषष्ठकान्‌ ।
षष्ठस्यासंभवे ग्राह्यो बुषेः पञ्चमकोष्ठकः ।\४८॥

न्यसेद्युति प्रयत्नेन तत्परासु च पडिक्तषु ।

१अन्त्यमेकमधःपङ्क्तरूपान्त्यतुर्यषष्ठकान्‌ ॥४९॥
तत्पडिक्तस्थांस्तु संयोज्य विषमे कोष्ठके लिखेत्‌ ।
अन्त्यौ दरौ तुयषष्ठौ च संयोज्य तदयुति समे ॥५०॥

दुतमेरौ मादेवं सर्वाः स्युरूध्वपडक्तयः ।
एकग्रयाद्या द्रुता क्ञेया विषमश्रेणिसंगताः° ॥५१॥

समाय: कोष्ठगेरडकंः› पुनरेवं यथाक्रमम्‌ ।

द्तहीरना[न्‌ ] * दघादिसमद्रूतयुक्तान्‌ समुस्नयेत्‌ ॥५२।
ऊर्वंपडिक्तस्थसर्वाइ्कयोगात्‌^ संस्या[ऽ]पि गम्यते ।
दुतमेरुरयं प्रोक्तो धर्यविद्रुतमेखणा ।॥५३॥

॥ दरुतमेरुः ॥

११|३| ४| ९| १४ | २५| ४४ | ६३ १२५

२४ ।११८

५ 5४४ ।६१२ ७।२६ | १३ | ५६
लधुमेरुमथो वक्ष्ये तत्र च प्राग्वदिष्यते ।
(^ कोष्ठपडिक्तषु विन्यासस्तासामेकंककोष्ठके ।५४॥

| ९।२| २।

आये (द्य ) एकाङ्कविन्यासस्तदधःपडक्तकेषु तु ।
शेषकोष्ठेष्वन्त्यतुयंषष्ठानां योगमाक्लिखेत्‌ ॥५५।।

१ ७. °मेकमधमघः २. प्र. श्ध्रोणि° 3 4. 0४8 विसर्ग
४ ७. प्र. न्दीन° ५. प्त. सर्वाक० ¶ @. २००, प्र. २२१
| ©. प्र. १५३ ‡ 6. प्त. १४ * ©. प्त. १०
{ 6. २०, पि. २७ § ^. 10०15 1८ १८ $ ©. प्र. ४

.. ^ 2. 8. 2. ४ 347-50 0 55-59 8००४६.

ताठमरत्ययपरीक्षणम्‌ ३] कतीयो वा्रत्रकोशषः १४१
्ेवकोषठूपानयाषस्तनसंूतम्‌।
अधःपड्क्तिवदालेख्थमत्र तुर्याद्यसंभवे १।५६॥
तृतीयपञ्चमो ग्राह्यौ बुधः प्रतिनिधित्वतः ।
कोष्ठाङकंरुष्वं पडिक्तस्थंदंतमेरवदच्र तु ।॥५७।
लघुहीनादुपक्रम्येकाद्येकोत्तरवृद्धितः१ ।
लघवः सर्वलध्वन्ताः क्रमात्‌ (द्‌ ) ज्ञेया विचक्षणः ॥५८॥
ऊरध्वकोष्ठाडकसंयोगात्‌ संख्यापि ज्ञायते बुधः ।
लधुमेररयं प्रोक्तो राजराजेन धीमता ॥
भ्रदेयहाटकस्फीतिसलघृकृतमेरुणा ॥५९॥ ॥ इति छधुमेदः ॥११॥
[स्मेरः लघुमेरुः |
१ ६
६ १ ४. | १५ ।.३५
। . १ ४ | २०५ २० | ३९ | ७६
|-- ---|--[---
१| ३|। ६ | १० -१८ | ८३|| ६११०८
३| ४। ७ [१८ | २१ | ३६ | ५४ | ९४
३|*५| ७ | १०६| १४ | २० | ३१ |
(व, ^ (व = (ल (१1
१० | २२ | ७४ | ९१ |१८० (२५० | ६९
१०६ १९१ (३४०

१० | १९ | ३३ | ६०

५ | ६ ७ ८

† -गुरुभेरावधः पड्क्तरिष्टा तालदतेमितेः* ।
कोष्ठर्युता ततोऽन्या तु कार्या कोष्ठत्रयोनिता ॥६०॥

९ 991 21

१ ©. °कादयेरवृद्धितः (01118 °कोत्त०) * प. १० † प्र. ३३
7.0.4१. 2२ + प्र. फां॥९§ ७५ एप एव्ल्ल्‌इ ७.
§ प्र. १४ $ प. ३६

¶ु 4.८ § प. १३६० %4.८

† ९. 8. ६. ए 351-54 णिः 60-65 800४९.

२ ७, °मेरो० 3 4, ०रिष्ट० ४ @. °मितैः (07018 रेफ)

( १४२

` ४ (@. गा1#8 018 1116९.

संगीतराजः
अपराः स्वस्वपूरवस्याः" कोष्ठपडक्तेरथोनिताः ।
चतुरचतुःकोष्ठकषः: स्युरास्वप्यकनिवेदानम्‌ ।।६१।
*उपरिष्टादादयकोष्ठष्वेकंकाडकनिवेशनम्‌ ^ ।
ततः प्रथमपड्क्तस्थो द्वितीयो इचडकवान्‌ भवेत्‌ ।६२।
°अन्त्योपान्त्याथषष्ाङ्कयोगिनः श्ोषकोष्ठकाः ।
परासां तु द्वितीयादिकोष्ठकेषु विलिख्यते ।६३॥
अयोगोऽन्त्योपान्त्यषष्ठानामधस्तुर्याडकसंयुतः८ ।
ज्ञातव्योऽत्र रूधुस्थाने गुरः शेषमिहेष्यते ॥६४॥।

¶लघुमेख्वदेवं तु गुरुमेरावपि स्पुटम्‌ ।
गुरमेररिति प्रोक्तो धैर्यादपुरुमेरुणा ॥६५॥

[1
1
>
[1
9
<
9
1 ~ ;
~
<
4
[1
९४
ध
<
<
१,

† एवमेव विधातव्यः प्लृतमेरुरयं पुनः ।
विेषोऽधस्तनी *"पड्िक्तरिष्टतालद्ुतेमिता ॥६६॥
१ 4. 0111108 विसगं २ (४. 0111108 विसं
“ प्रि. °प्वेकंकांत°

६ @, प. ०पान्त्यषष्ठकेन योगेन : ७ ^. योगोपांत्य °

< ©. मधृस्तुर्याकसयुतः। ©. 21९8 8 0187६ 810 17000])1९ा€ तावह्ाक्णा ४

1९९ (01० 424) ए
९ अ. लघुमेवं रुवराटा गुरुमेरुरिति प्राक्ता (प्राक्तो) धैयदिग्‌रुमेरुः ।
१० ^. ७. गाणा इति ९1९.
† €. 8. &. ४ 354, 55 णिः 66-70 १0०९९.

११ @, [8 प) पञ्चकोष्ठो० ९†८., 0 {1९ एटा 11116 भलि पंक्ति० ` दं

0701 ऽरष्टताल ° €{९.

3. प्र. °रास्वथांक० कीः

+ 4. ७. ७७९ ः |

५.

ताटप्रत्ययपरीक्षणम्‌ ३]

तीयो वा्यरतरकोक्षः
करतंब्या तत्परा पड्धिक्तः, पञ्चकोष्ठोनिता ततः ।
षट्षद्कोष्टोनिताः सर्वाः कर्तव्या ऊरध्वंमूधंतः ॥६७॥
अधस्तन्यां ततः पडक्तौ षष्ठाइकस्यानगोचरः ।
तुर्याइकोऽत्र विधातव्यस्त्रियोगोऽयमतः परम्‌ ॥।६८॥
अधःस्यपंक्तिषष्ठाङकयुक्तः स्यात्‌ परपडतक्तषु ।
गुरुस्थाने प्लृतं विन्द्यादनुक्तं गुरुमेरवत्‌ ॥।६९।।
उञजत्र सवं विधातव्यमित्याह पृथिवीपतिः ।
प्लृतमेररयं प्रोक्तः "कालक्ेनेन भूभृता ॥७०॥

॥ इति प्लृतमेरः ।।१३ ॥
पटुतरः
(~ 1 १| ७| ५| १० | ७७ | र्य ५५

स
१ | ७ | ३। ६ | ५ ५७२ | ३१ | ५५ | ९६ | ७३ | ९३ | ५७०

संयोगमेरुनिर्माणमय ब्रूते धराधिपः ।
† येन विज्ञायते रूपं दादिसंयोगसंभवम्‌ ।\७१॥

ऊर््वादिचितच्रः कर्तव्याः श्रेणयः कोष्ठभूषिताः ।
इष्टतालद्रुतमितेः कोष्ठरयक्तास्ततः परम्‌ ॥७२॥

पड्क्तदरयं ''स्वस्वपूर्वावलेः कर्तन्यमत्रः तु ।
*दिद्विकोष्ठोनितं षष्ठया आवलेः श्रेणिकाद्वयम्‌ ॥७३।

\ पि. 7९९४5 1९16 ररिष्टतालद्रतैमिता {1011 11९ [7९6९77६ ए८९ा४९,
९8108 1118 7९]0९६॥९द्‌ क0ाता) ाा। च मात्‌ [18दृर€ा ०
९१८] लात्‌ शात्‌ काला द्वा\०३ पञ्चकोष्ठो० (1८, (¶]6 ांऽञजाा
10 ©. ०१९त्‌ ब0०र्ट पथ 0९८ चड्ला0त९्व्‌ {५ [9 दमाप्िंणा.)

* ©. पि. भपा॥ विसमं 3 4. अर्धसर्वं०

* ©. परि. ृतकुम्भलमेरुणा (क 15 101 ८1९81" 111 (३., 10] [11८९ प्ल)

# 4. 100६5 111९ ७८

† . 8. ‰. ४ 356-76 0 71-125 ३१०९८.

^ 9. णपो8 ००९ स्व, 1४९8 ४ 7९9९६१८ लंग) 0! कर्तव्याः (०
४९86 72) '““"""पंक्तदरयं 810 {1९1 970९ स्वस्वपूरवावकतेः 071९610.

९ ७. ०तमत्र

° ७. भकेष्ठोनितं

संगीतराजः . [
कोष्ठकंकोनितं कायं ततः स्यादावलित्रयम्‌ । त
अष्टम्याः कोष्ठकंकेन' न्यूनं °तस्मात्‌ पराव ।॥७४॥
्े दवि्िकोष्ठकं 3 त्यूने स्वस्वपूर्वावलेः ४ स्मृते ।
ततः स्यादावलिदनद्ं स्वस्वपुर्वाविलेः पुनः ॥।७५।।
एकंककोष्ठकं “ न्यूनमेदं ‹ पञ्चदशाभवन्‌ ।
अथासां ज्ञेयविधिनोपरिष्टादड्कनं यथा ।७६॥
आदये दलग्ा|न्‌ ]न्यस्येत्‌° “क्माच्छेणीचतुष्टये । (
ततः क्रमात्‌, परामूध्वं लौ दगौ दपौ १ "गलौ ।॥७७॥। 4

लपौ गपौ च दलगा दपा "*दगपा ^`अपि । 3 ः

लगपायो (श्च ) दलगपा न्यस्तव्यास्तालभेदगाः ॥७८॥
दपडक्तो स्वंकोष्ठा[:[सयुरेकंकाडकेन संयुताः ।
लपड्क्तो कमतः कोष्ठाः स्वेनेकाडकेन संयुताः ।।७९॥।

एकान्तरास्ततः पड्क्तौ गुरोः कोष्ठतरयं भवेत्‌ ।

खयुक्तं तुयंकोष्ठे स्यादेक एवं परे भपि ।८०।।
प्लृतपडक्तो पञ्च कोष्ठाः खयुजो रूपवान्‌ परः ।
एवं स (पू) वावि: साध्याऽभोष्टब्रुतपदावधिः ॥८१॥

अस्मिन्‌ सरवदरताः*उ सवंलधवः सर्वगा अपि ।

सव्ठृता्च `“ ये भेदा भेदा ये" स्यु्ियोगजाः ॥८२॥

त्रियोगसंभवा!* भेदाऽचतुर्योगभवा भपि ।
संख्यायन्ते, यदुक्त (क्तं ) स्तन्मेदः संयोगपूर्वकः ॥८३।

१७. कोष्ठकंन २ 4. तत्‌ स्यात्‌

3 ७. 01118 अनुस्वार ४ 4. 0105 विसर्गं

0. प्र. जके ° ७. भऽ अनुस्वार

५,१ 4. 0008 त्‌ ५.4. प्र. क्रमात्‌ श्रेणि° ©. कमात्‌ श्रोणि°
१ ७. प्र. ल्गौ

११ @, 01008 दगपा 804 य. ८४९८8 1४ शा 8 37181] 107 दमण

8101€ ४०९९.

१ 9. प्र. इति। पि. फा68 2 पिला इति ततः परात्‌ क्रमात्‌ परामूध्वं द्‌ लौ
दगौ दपौ लगौ 8110 ©86618 1# फ] 8 70 78९] 8४ €9©ी

लात्‌ (परात्‌ 8 ०४0९11९ छा 9 10720768] 87016).

१३ ©. 01008 सवंदताः
१५ 4, यै स्युद्धि° (०01४8 रेफ) ५ @. ०भवादे

५.

ताखमत्ययपरीक्षणम्‌ ३ ] ठृतीयो वादयर्रकोश्षः १४५
क अधुना मुग्यवोधायं तदठकप्करियोचयते ।
आद्याय चतसूष्वेवं निष्पन्नासु , ततः परम्‌ ॥८४॥।
द्वियोगजास्तु ये भेदाः षट्सु ` तच्छे णिकासु च ।

पञ्चमीतस्तु 3 दश्ञमौ यावदडकविधिस्त्वयम्‌ ॥।८५।।
उपरिष्टात्‌ समारभ्य स्यादधोऽघोऽडकलेखनम्‌
योगो दलगपानां स्यात्‌ कोष्ठकेषु ययाक्रमात्‌ ॥८६॥
*अन्त्यपवं दितीयाडकतुंषष्ठाडककोष्ठकंः । यया ॥
"अन्त्योऽडको द्ुतपडक्तौ स्याल्लघुपडक्तौ द्वितीयकः ॥८७॥।
°तुर्योऽडको गुदपडक्तौ स्यात्‌ षष्ठस्तु प्लूतपड्क्तगः ।
ततो दलगपादीनां “मध्यादधोगजा भिदाः ॥८८॥

तत्पडक्तौ तद्भिदाङ्कानां योगं संभवतो लिखेत्‌ ।

` यथा दला लौ (? ) विलिखेद्योगमन्त्यद्रितीययोः ॥।८९॥

दगा लावन्त्यतुर्याख्यो दपा लावन्त्यषष्ठयोः. ।
द्वितीयतुयंयोर्योगो लगपद्क्तौ द्विषष्ठयोः ॥९०॥
लपा दौ? गपयोः पडक्तौ योगः स्यात्तयंषष्ठयोः ।
तद्यथा "लेखनीया या पडक्तिस्तडुपरिस्थिता ॥९१॥
तिरश्ची धेणिका या स्यादडका ये स्युस्तदाधिताः ।
क्रमाटलगपानां स्युराद्यपडिक्तचतुष्टये ॥९२॥
तेषु दादिगताङ्केषु मध्ये या प्रस्तुता भिदा ।
दलयोगादिका तत्र स्थिता ये स्युदंतादयः ॥९३॥

तद्व्यक्तेर्व्यस्जिका या स्यात्‌ प्रथम्रेणिकादिका ।
""मड्कांस्तत्‌संधितान्‌ धीमान्‌ गृह्ीयात्‌ प्रयतात्मवान्‌ ॥९४॥।

ततश्च दलघुभरेण्यां प्रदविपड्क्तसमाधितान्‌ ।
दगपडक्तौ १ उग्रतृपडक्त्योरदपश्ेणौ प्रत्ययोः ॥९५।।

* ७. °इचतुर्योगभेदा ये स्युः

१७. प्र. सस्तु २ 0. तेदेणि°

3 4. पंचमी वस्तु (. पंचम तिस्तु ४ 4. अंत्यपूर्ोदि°

©. अंत्यांको ६ @. तुर्याको

° 0. प्र. मघ्याचयद्यो < ७. तुयरिख्या 11. तुर्यस्य (६५8 अनुस्वार)
^ ©. षयोः १०. लौ

११७. प्र. लेखिनीया १.4. अंद्याका ©. अ. अंकास्तत्‌

१३ 4. प्रति० ©. प्रि. पत्रि
१९

१४६

संमीतराजः [ घनोहासः ई

लगपड्क्तौ द्वित्नि (तृ) पड्कतयोलंपा दो" तु द्विु्ंयोः । ४ ¢

गपा लौ त्रि(त्‌)चतुर्योस्थिा(स्ता)नडकान्‌ गृह्णीत ततत्ववित्‌॥॥९६। 1
सतानुपान्तयद्वितीयाद्यानडकान्‌ योज्यान्‌ दरुतादिषु । 4
ऽरकृतेषु विपयस्तान्‌ ` यया वत्तदिहोच्यते ।।९७॥।

यदा दला छावाद्याया[:] दा (षा) लेरन्त्योऽत्र गृह्यते ।

द्वितीयस्यास्तया “पालेरुपान्त्यो गृह्यते यदा ।॥९८॥।
तदानयोविपयति दविप्रपडक्त्योः क्रमेण च ।
अन्त्योपान्तयम्रहस्त्वेवमन्यास्वपि विपर्ययः ।९९॥

अडकाभावे ऽलिखेच्छन्यमेवमन्यास्वपि स्फुटम्‌ ।
त्रियोगजा ये चत्वारइचतु्ोगि तथेककः ॥१००।
तत्पडवतीना मनेनैव प्रकारेणाडकपुरणम्‌ ।
अयमत्र विदोषो ये °त्रियोगोत्येषु तेषु“ च ।१०१॥
भेदा द्वियोगजाः सन्ति तेषां सन्निहितं पुरः।
कृत्वा पूर्वं वदडकानां कर्तव्यं ^ ग्रहणं यथा ॥१०२।
दलगानां विपर्यस्तयोग[:]पडक्तावुदौरितः ।
्रहोऽन्त्योपान्त्यतुर्याणामत्र यत्‌ स्याद्‌ भिदात्रयम्‌ ॥१०३।।
द्वियोगजातं दल्योर्दगयोंगयोरपि ।
तत्‌पडकत्यन्त्योपान्त्यतुर्या ग्रहणीया विपर्ययात्‌ । १०४॥
ये चत्वारहचतुरयोगि भेदाः प्रोक्तास्त्रियोगजाः ।
योजनीयस्तदडकेषु पूरवप्रोक्तो `° विपर्ययः ॥१०५॥
संयोगमेररेष स्यादत्र या[ऽ5 |लिस्तिर[: स्थिता ।
+" तत्कोष्ठसंस्थिते रडकंस्तस्तेः सरवदरतादयः ॥१०६॥

भेदा ऊर्ध्वा्लिगा मेया भेदाभावस्तु शन्यतः।
उपरिष्टात्‌ समारभ्य पडिक्तर्यावतिथी भवेत्‌ ॥ १०७।।

* 4. तानप्यंत्य
४ (3, यथावान्‌
९ ^. ५. प. लिखेत्‌ शून्य

१ 4. लौ

3 (3. प्रतिकृतेषु

५ ^. ले @. दाटाल० पि. लाये०

७ 4. त्रियोगोथेषु (‡. वियोगोत्थसु {1. वियोगोत्येष॒
< प्र. 1९0९५४७ तेपु

१० @. णप्रोक्ता

९ ७. गा8 अनुस्वार `

११ 4. 01४5 ध8 1०९. =|

ठृतीयो बायरननकोशः

तिरदचीनात्र विजञेयस्तालस्तावद्‌१ द्रुतो बुधैः ।
तत्पञ्क्तस्थितसर्वाडकंः संख्या तत्तालरूपगाः ॥ १०८॥

ताटम्रत्ययपरीक्षणम्‌ ३ ] १४७

अथाइकस्थितिमेतस्य सुबोधा्थं गृणाम्यहम्‌ ।
उपरिष्टात्‌ उ समारभ्य षोडशाद्रतसंस्यया ।।१०९।।

दपड्क्तावेककाडकेन युवता षोडदाकोष्ठकाः" ।
विषमे खं समे रूपमेवं सर्वे लपड्क्तगाः ।\११०॥।
त्रयस्त्रयः सशृन्याः स्ुस्तु्यस्तुयंस्तु रूपवान्‌ ।
गुरुपडक्तेः पपड्क्तेस्तु पञ्चपञ्च खसंयुताः ।१११॥
षष्ठः षष्ठो रूपयुक्तो दलपडक्तावथोच्यते ।
नेतरेऽग्नर्मुनयो रद्रा नखा दन्ता युगेषवः ।११२॥
मुनिनागा गृणोपायेन्दवो* *भूगुणदस्रकाः ।
ऋत्वद्रिवह्नयोऽष्टेन्दुरसा षड़जज (? ) नन्दकाः ।११३॥

बाणररध्रेषु वसुधा दगपडिक्तरथोच्यते ।
नत्ेऽग्नयो युगा बाणा नन्दा विवे घ॒तिस्तया । १ १४॥

तत्त्वानौषुगुणा नन्दयुगा वसुरसा अपि ।
गुणनन्दा अयो पड़क्तदं पयोरभिधौयते । ११५॥

खमक्षिणौ” गुणा वेदा बाणाः स्कन्दमुखानि च ।
नगा भवाइचः तिथयो नखा ऋत्वद्िवसंश्यकाः ।॥ ११६

लगा लावक्षिणौ'° ष्योमगुणाः खं मुनयोऽपि खम्‌ ।
रुधा व्योमनखा अश्रं रदा अथ लपाल्िगाः ।॥११७॥

खमक्षिणी?१ तया व्योमवह्वयः खं युगानि च ।
नभो नागाः खमर्काङ्चि गपपडिक्तरथोच्यते ॥११८॥।

त्रिषु व्योमक्रमादयुग्मं `“ त्रिषु खं बह्वयो नभः ।
"अगुणा अथंकादज्ौ च दलगालिस्त्रियोगजाः ॥ ११९

+ ©. सतालं तावद्‌ प्र. °स्ताल तावद्‌ > (. १तत5 विसर्गं
3७, श्त ४५. शप्ताः
* (2. गुणोपयं । दवो (1९8 रेफ ०! ष, ४]11८}1 18 (त्राल्ला]८त्‌).

£ ५६. भृगुणा . भृगुण० ° 4. बाणा०
< 6. प. शक्षणी * ^. भवोश्च
१२ @. प. फा अनुस्वार "° @& .अंगुणा

१०, ११ @. पि. ० क्षणी

संगीतराजः
२ 1
०§२
|| |०ॐउ ।ऽ च

नि | |
१३। ५39३ | २| ६० | १२ | ६ ०।५ऽ/६

हद द. | 9 °| ० | १३४ | ३२ | ६ । )) ख

9| इ४/। ७ | १९३ | > [११ | 4 १२ ६ ०७७ `

३५ ११० ० 8० |५०० | १२२ २०|० | द्४

४९१५२०५ € ३ ९११५ २२१ ३० | १२ | ६० |

६८२० | ® ५० १७५४५ ४२२ ५४| ०

९३।२६ ३२ १२ ३ ३२०७ ७५७ ८६ ३२ |
0 | ५ ।
# (अ. प्र. गफ गा धल इह्टाऽ ८1 35101 (1075 [116 + प. ०११8३०5५
† प. ९४८३ 8 [क्पर्‌ इवुपद्चाट 1९1८ वरत्‌ 11) {1९ 1९ 1176. ५
र पि. गऽ ० ऽ 3 प. हाप् ० ॐ 77 8 सवृ, य प, 55०॥
८4 ©. ११8. ०। ॐ ५ @..115 ‹ पर. ०३5, ।।, ।। -- ॐ पाश
8€ुधाध॥6 84३९8. = = प्र. ९1९९5 {1९86 शा 10 9 8वृपका€, च
पप्र. १ ॥ 6.प्र.२ ` ¶प् ¢ प्र. २ ्
८वा. ५९३ पाल नाण फपल 1 {78 10९ ० इवृप्रश्चह
१, १,०, ०, ०, २०, ४, २, ०, ६, ६ ([९]त])8 11८ 8द्ट्गात ६
1711९0१९ 16 ९ (८घ्फट्लोत्त एद्दव्राइ९ ज ३ [नगः 2जा॥व] इत्नु
21 1४8 ॥0ु). 2.7.09.

2

दृतीयो वाशरनकोश्षः १४९

ऋतवोऽ्का) रदा व्योम रसा वेदाग्निभूमयः ।
भूमीष्वक्षिमिता व्योम खेषवो इ क्षिनन्दकाः ।१२०॥

तालग्रत्ययपरीक्षणम्‌ ३ ]

वेदाक्षमुनिचन्द्राश्च नगव्योमादिववह्वयः ।

दलपा लौ रसाः सूर्या रदा व्योमर्तवस्तथा ॥१२ १॥
आकृतिः सेन्दुका इन्दुः साकृतिः सा युगान्विता ।३
मुनिसंपुटिता बाणा दगपालिमथो ब्रुवे ॥१२२॥

रसा अर्का नखा व्योम गुणा वेदेन्द्रियाणि च ।
रसा” नागा अयोः पड्क्तलंगपे श्पलक्षिता ॥१२३॥

रसाः खमर्काः खं दन्ताः श्रेणी दलगपाह्मया ।
तत्त्वानि खरसाः खेभभूमयो खनवाग्नयः ॥ १२४॥

एषा संयोगमेरस्था लिपिः प्रास्तारिकी परा ॥
सुखावबोधहेत्वयं राजराजेन कोतिता० ।१२५॥
॥ इति संयोगमेरः । १४॥

[] प्रि. ग11{5 {178 वृथा वात्‌ € हला०. _। ©. १
2.४ -> [. गऽ {5 तृप्ता धात्‌ {116 पोप्रो1ला ३,
+ पि. ° ‰ त्र. ग{5 8 इवुप्र्षा९ 87त्‌ 111८ प्रो] ७ १8

250 {1€ 148} वृत्रा शात्‌ 10. ६.

0 प. ६1९९६ १71 पड इतुा्ा९, नोऽ 110९6 लाता इतुाक्ा८ (गिण)

[द 10 711) षात्‌ 15 2610. £1४९§ १३५ 11 {16 [71४८९ न १३४.
» पि. वतव ।55/, 1 तर {ए0 इतका ध॥९ 8वृपक्ा९३.
(क § ७. २३२
४ आ. ना115 1115 इतृपक् धात्‌ धल पापल ११
8 [. ग15 11115 सवृ्क्ा९ शात्‌ 15 2€0.
| @+.६१९ 8. &५८
५ बर. गो1{5 {118 वृता 870त्‌.{1€ फपल २०. ५
2 ©. ९२१, प. ९२२ ए प्रि. गा 115 इवु््रा९ क्त्‌ 118 एल.

§ ५. प. ३७६

$ प्र. १५९५

म (क. ३९, [. गाा{8 पा इवुप्क्€ भात्‌ 115 7लुटरभा॥ फपल.
५ 1. ४३.

१७.प्. °्कं २ @. प्रि. गणा† विसर्ग

3 अ. ब्र. युगांचिका ४ 4. ब्रूवो

* @. प. रसनागा ६ @ अथा

७ 4. 8५५६ विसमं

। ~=

संगीतराजः

[ षनोहासः ई
सर्वसाघारणः "पूर्व प्रस्तारो यो मयोदितः । #॥
तद्रदेष विधातव्यः खण्डप्रस्तारसंज्ञकः ।।१२६॥

*पञ्चभिमेरभिः पूवं दादिहीनादिका भिदाः ।

खण्डिता यन्निवेहयन्ते खण्डप्रस्तारनामतः° ॥१२७॥

तस्मादेष विदोषोऽत्र दादिहीनैकदादिकः ।
नियमोऽद्खोकृतः सोऽत्र न ४ भडक्तव्यः प्रयत्नतः ॥। १२८॥ ` |
॥ इति खण्डप्रस्तारः ॥१५॥ . ~

॥ खण्डप्रस्तारः ॥

२ ३ 1 ~ ५. ६
॥०००० 5" । 5“ | अ.
| (। 0
{०।००० $०० 5 ००.
००।०० 15 | 5। ॥०॥५ 5
०००।०६ &०5० | ॥००।१ 15
००००। ००§ | 1 1०००० ॥००००
०।।० ००००
०।५०। | ००।००
०।००० | ००००
| ००।। । ००००।
| ००।०० |
| | ०००।०
| | ००००1५६
०००००५०

~ १ 4. गाा5 अनुस्वार

= म ल ५
8.1. ४.77. २ ७. पत. ग्ताततः +
3 9. परि. °्देव ४ ५, भक्तव्यः (. भृक्तव्य ५
† 6. 8१९8 8 [गदा] 117८ [८८ तालताफर {1115 (नृप्र; ॥8
15 फाला त (6 सलीला नवल, विलो 111८ [१8६ 1
दात्रं 771 ॥18 (नृप; 90811 8 11011207118] 1171९ 13 पाश
छन्त लाइ 11 प्ीं5 (जापो. । ॥
‡ ^. ॥००००.
§ प्रि. ०००५०. त ।
§ प्र. छफा§ दणृपापेः 3 #0त्‌ 4 11616, {1९ ला{11९8 ग दनृषापा 44||
धा९ ्ष्ला 77 चल ग्ड दलप [९17 इलां] 10. 5 70 प्र.
| 6.5. § (ध, 0111115 11118 शप्र.

¶ु पर. णा8 018 शाकु. ट ^. 6. ०००।.

तालप्रत्ययपरीक्षणम्‌ २ ]

ठृतीयो वाद्यरतरकोशषः

*दरतमेर्वादिमेरूणां चतुर्णामिथ वक्ष्यते ।
समपडक्त्यादिकोष्ठानां नष्टोदिष्टविधिः' स्फुटः ।१२९॥

रअत्रेतावतिथः कोष्ठो ° नष्टः कदृग्भवेदिति ।
करिचत्‌ पृच्छति चेत्तस्य ज्ञानोपायोऽत्र वर्ण्यते ॥१३०॥

१५१

दतहीनादिभेदानां संख्या 'पू्वोक्तिरीतितः ।
यस्मात्‌ सुमेरकोष्ठाङ्धाल्लम्यते तत्र पातयेत्‌ ॥।१३१॥

नष्टाङ्कुमय शेषाच्च पात्यावङ्धौ त्रिपञ्चमौ ।
यद्यङ्को न पतत्यस्मात्तदास्मिंल्लम्यतेः लघुः ॥१३२॥

परस्मिन्नङृताथं तु साकं तेन लघुर्भवेत्‌ ।
अथ चेदहृताथां ° स्त उभौ ताभ्यां ततो भवेत्‌ ॥१३३॥

लघुरेव विनाङ्कन तेन त्वत्र पुनः स्मृतः ।
परस्मिन्नकृतायं तु प्रहणीयः पुरातनः ॥१३४॥
साकमङ्धेन पूर्वेण पतिताल्लम्यते गुरुः ।
एवं सति निवतत चतुरङ्की तदा परा ॥१३५॥

पतिते पञ्चमे चाथ गुरुरेव प्लृतीभवेत्‌ ।
कोष्ठकाङ्धन पूर्वेण सह चष निवरतते ॥१३६॥

रूपपुतां पुनः कार्योऽ ङ्केषु तत्प्राप्तिहतुषु ।
शेषेष्वेष विधिस्त ज्‌ [जः पञ्चमः शेषतां व्रजेत्‌ ॥१३७॥

“गुवलाभे त्वपाताहृस्तत एवमिहागतम्‌ ।
तृतीयपञ्चमौ ` पात्यौ तत आरभ्य एव हि ।॥१३८॥

इत्यादिकं तद्विधानं पुनः कार्यं विजानता ।

स्युरडकाभावतो ग्राह्या लधवस्तालपूर्तये ।। १३९॥
लघौ '* लब्धे पातितेऽङ्क ठोपकोष्ठेन' ` सम्मितम्‌ ।
अधस्तनं कोष्ठयुगं '* गुर) कोष्ठचतुष्टयम्‌ ॥ १४०॥

८. &. 1. \ 2378-408 {07 129-75 ५१०५८.

९. 0111115 विसर्ग २ ५4. अत्र तावतिथः * ५. काष्ठो (६. कोष्ठा
(५. पूक्त° ^ ५. °कोष्टोका लम्यते (;. ०कोष्टाकाल्लम्यते
@. प्र. °स्मिन्‌ लभ्यते ज @. प. तार्थो

©. गुरु° (01118 लाभे) 1. गुरुलामे

^. °पंचमौ पत्यो (पंचमोपांत्यौ?) (. [. रपंचमो पात्यौ „° (. प्र. रष्पौ
@. 111६8 पृ) 16८ [९ (पाति) ८५८ ० रएलाऽ८ 141 48
दोपकोष्ठांकः शिष्यकाम्यधिको यदि । १२ प. °्युग्मं

ग्डोक्त}/

। =

संगीतराजः

प्लृते तु कोष्ठषट्‌कं च वर्जयित्वा यथाक्रमम्‌ ।
ततस्तत्पुवंकोष्ठाङ्कः१ हिष्याङ्भाभ्यधिको यदि ॥
तमारभ्य यथापुवं "तं पुनः पातयेत्‌ स्फुटम्‌ ॥ १४१॥
॥। इति दुतमेरौ प्रथमपडिवतगतसमकोष्ठनष्टम्‌ ॥१६।'
उद्िष्टे तु तृतीयोऽङ्को गुरोरंत्यादिहाप्यते 1
्राग्वन्निवृत्तिरङ्कानां चतुर्णामुपलमभ्यते ।\ १४२॥।

भप्लृतात्त्रिपञ्चमो लभ्यावङौ षण्णामय स्मृता ।

“निवृत्तिरत्र कर्तव्यः पुनरेष विधिरबुधेः । १४३॥
न लभ्यते ल्घोर ङो निवृत्तिस्त्वङ्योदंयोः ।
लन्घ्वाङ्कयोगतो योऽङ्कः; पातयित्वा तमन्त्यतः ॥ १४४॥

न:

शोषाङ्ूादत्र विज्ञेय उद्दिष्टस्य विनिर्णयः । अथवा ॥

यैरद्धलंम्यते नष्टं तान ङ्ान्‌ पतितानिमान्‌ ॥

अपनीयावरिष्टाडकंज्ेयो दिष्टस्य ^संमितिः ॥१४५॥
॥ | ति प्रयमपड़कतसमकोष्ठनष्टोदिष्ट ॥१७॥

1 1 र 4

विषमे कोष्ठके नष्टं भवेत्‌ सामान्यनष्टवत्‌ ।
१तया रीत्या द्रुते लब्धे शेषं स्यात्‌ समकोष्टवत्‌ ।॥१४६॥ ˆ
॥। इति प्रथमपड्क्तिविवमकोष्ठनष्टम्‌ ॥१८॥ ~

उद्दिष्टं समकोम्टोभतमच्र ञेयं विचक्षणैः ।

समस्तोदिष्टवदिति यदव्रापि तदीरितम्‌ ॥१४७॥ षः
॥ इति विषमकोष्टोदिष्टम्‌ ॥१९१।

॥ इत्यधस्तियं क्पडिक्तिविषमकोष्ठे नष्टोदिष्टे ॥२०॥

द्वितीयादयध्वं पडक्तीनां समानां कोष्ठेषु तु ।
दित धाधस्तनोऽन्यासां पड्क्तीनां पात्यतेऽधिकः । १४८॥

""दुतस्त्वपतितात्तत्र ^ -पतिताल्लघु राप्यते ।

` ताढग्रत्ययपरीक्षणम्‌ २ ]

ठृतीयो वायरनकोश्चः

स्वीयपडक्तस्यिता अङ्कु रूपस्य परिपूरणे ।
सति प्राग्व्निवर्तन्ते यथा लेऽङुदधयं मुरौ ॥ १५०।
चतुष्टयं प्लृते षट्‌्कमङ्ानामिति ततस्थितः 1
अन्यत्सवंमधःपडक्तसमकोष्ठकनष्टवत्‌ ॥ १५१॥
निवृत्तावत्र चाङ्कानां पुनरेव तथा विधिः ।
स यस्मात्‌ समकोष्ठात्‌ स्यात्‌ करतंव्यः उसमकोष्ठकः । १५२॥
यस्यां पडक्तौ *भवेत्‌ सापि पड़क्तइचेद्‌ विषमा तदा ।
विधिविषमकोष्ठोकतः^ समा चेत्‌ समकोष्ठवत्‌ ॥१५३॥
स एव बिषमाध[: ]स्थकोष्ठो न पतितो यदि ।
कर्तव्यं तत्‌ क्वचित्‌ कंदिचदधः सामान्यनष्टवत्‌ ॥।
९विषमोध्वश्रेणिनष्टमधो ° विषमनष्टवत्‌ ॥ १५४॥।
॥ इति ऊर्ध्वपडिक्तसमविषमकोष्ठनष्टम्‌ ॥२१॥
“येरङ्धुः पतितेर्नष्टे लभ्यन्ते ये प्लुतादयः ।
तेभ्यस्ते तेऽत्र लभ्यन्ते भेदमुदिष्टमाधिताः ॥ १५५॥
*समास्वत्र ^°विशेषोऽयमेतास्वादिमकोष्ठकः ।
दुतहीनो भवेत्तासु ` 'पडिःकतपूरध्वासु यो लघुः ॥। १५६॥
अङ्कः "रकरचिदिहेतस्मान्नैव केन चिदाप्यते ।
*उलन्घ्वाऽङ्कुक्यमिहान्त्याङ्कात्‌ पातयित्वाऽव ~ ° शिष्टकम्‌ ॥
उदिष्टरूपविज्ञानमाह ^“ सर्वधराधिपः । १५७॥
` ॥ इति परपडक्तयुदिष्टम्‌ ॥२२।।
एवं नष्टं * तथोदिष्टंद्ुतमेरोरुदीरितम्‌ ॥१५८॥
॥ इति द्रुतमेरुनष्टो दिष्टे ॥२३।।

१५३

लघुमेरुगतं नष्टमथ सम्यक्‌ (ड) निरूप्यते ।
पड्क्तेरध[ |स्थितायास्तु नष्टा द्ेनोनितो भवेत्‌ ॥१५९॥
यः प्रान्त्यकोष्ठकाङ्कोऽत्र विधिना तस्य शेषतः ।
पूर्वेषां पात्यमानानां दतस्त्वपतिताद्‌ ` “ भवेत्‌ ॥१६०॥।

महतत्वमत्र चाल्पस्य नैरन्तर्येण पातने ।१४९॥

१ ॥. ° कोष्ठाकाभ्यधिको यदि प्र. कोष्ठकः चिष्यकाभ्यधिको यदि ।
9 रः
र ©
९ (3;
“1
° ©.
११ 6. दूतस्तु पति° (4. द्रुतस्व°

तमन 3 (२. ण्प्यप्त

पुता वरि र. ्टूता तरि “ (. प, निवत्ति

0101118 विसगं ५ (६. [1. पतितांतिमान्‌
अपनीयावाशिष्टांकै° (1. प. अपनोयावसि ((. भि)ष्टांकंण ॥ र
समितिः १० (२. [[. ग४ 18 106. @

४.६ £| © ल्लपु ७

१७. प्र. °गता * 4. 011६ तत्‌

3.4. सतु ४ (4. भावेत्‌

* (@. पि. भक्तो (समा 18 011९) > (. [. गमोरध्वः (४५५ विसं }

° 4. भ्विधो < ७. यंरकौः प. यंरकैः

^ .4. समास्त्वत्र १० (‡, वित्रोपौ 11.विशाषो (विशोषो )
११ .4. भमूरघ्वासु १९ (@. °दिदित० "3 (4, लब्ध्वाकेक्य°
१४७. प्र. भसि (७. मि)ष्टकः "^ ८. ऽधनाधिषः

१९ ©, नष्टे १० ५, ०113 दु

२०

व)

संगीतराजः [ घ
४९ पूर्वाम्यामेकेन परेण च सहाप्यते ।
पतिता ङ्ाद्‌ गृरस्तस्मिन्‌ " पतिते च निरन्तरे ॥
गुः प्लृती भवेदेवं नष्टं प्रथमपडिक्तगम्‌ । १६१॥ च
॥ इति लघुमेरौ प्रयमपड्क्तनष्टम्‌ ॥२४॥
परासामथ पडक्तीनां नष्टे पातो? विलोमतः ।
प्राष्द्ितीयं तृतीयाधस्तनमद्कं च -पञ्चमम्‌ ॥१६२॥
एवं* “ निव्तेष्वन्येषु शोषेष्वथ पुनविधिः^ ।
क्ामान्यनष्टवत्‌ प्रोक्ता द्ृतादेः प्राप्तिरत्र तु ॥१६३॥।
विज्ञेषोऽयं लघौ ° लन्धेऽवशिष्टेषु य आदिमः ।
तस्मादघस्तनादङ्काद्विधिः कार्यो विजानता ।।१६४॥
सोऽघस्तात्‌ संस्थितोऽङोऽत्र' स्वपडक्तौ '° यो विधिः स्मृतः ।
प्रवतंयेत्तमेवेह्‌* + " "पड्क्त्यङ्ाभावतः पुनः।। १६५॥
यावन्त्योऽधस्तनाः श्रेण्यस्तावत्संख्याङ्संमिताः ।

लभ्यन्ते लघवो "नष्टं लघुमेरोख्दीरितम्‌ ।१६६॥ 9
॥ इति लघुमेखनष्टम्‌ ॥२५॥% `

+ ५ + च
"^ १८ तोन र (6.

सामान्यनष्टवन्नष्टं गुरुमेरावपि स्मृतम्‌ ।
अधःपडक्तौ तु गुरुवत्‌ ष्ठ्तलाभ इहेष्यते । १६७॥।
नष्टे तु परपड्क्तौनां " तृतीयाऽधस्तनास्पदे ।
पातनीयस्त्‌ तौयोऽङ्कः "'* पञ्चमाधस्तनास्पदे ॥ १६८
पात्यते पञ्चमोऽङ्कोऽत्र शेषं तु लधुमेरुवत्‌ ।
रूघुमेरौ यथा लब्धे घौ प्राप्ते तथा गुरौ ॥१६९॥
करर्यादधोगमं शेषाल्लघुवद्‌ गुरुलम्भनम्‌ ।
अद्धाभावे यथा तत्र लघवो गुरवोऽत्र तु ॥

अधस्तन २ णिसंस्या[: | प्राप्यन्ते तद्वदेव हि ॥१७०।। च
॥ इति गुरमेखनष्टम्‌ ॥२६॥ ,.. .

* ताटग्रत्ययपरीक्षणम्‌ ३] दृतीयो बवायरतरकोश्चः १५५

प्लृतमेरौ पुननंष्टं ज्ञेयं सामान्यनष्टवत्‌ ।
विश्षिष्यते " पुनश्च॑तद्‌ द्वितीयादिषु पडिक्तषु ।।१७१।।
गुरुमेरुवदव्रापि प्लुते छ्धे पुनः स्मृतम्‌ ।
अधःपडिक्तसमारम्ये ° विघानं सवमेव हि ॥१७२॥
अन्तयैरङ्ु्यंथा दो लो गो वा लब्धः प्लृतीभवेत्‌ ।
तस्याङ्कस्य त्वघःसंस्येर ङ्कः साधंमतीत्य च । १७३॥
अङ्कुषट्‌कं तद्वदेव प्लृतोभवति सोऽत्र च ।
अघःपडक्तौ “ स्थिते रङः शेषेरेष पुनविधिः ॥
अन्त्यः प्लृतौभवेत्‌ पडक्तौ वजितायां * प्लतेन हि ॥। १७४॥
॥ इति प्लृतमेरनष्टम्‌ ॥२७।।
लघुमेर्वादिषु प्रोक्तंः त्रिषदिष्टं पुरातनैः ।
साधारणोदिष्टमिवेत्याह क्ष्मापालपुङ्खवः ॥१७५॥
॥ इति लघुमेर्वादिषु त्रिषदिष्टम्‌ ।२८॥।
दतलघुगुरुशब्दाः सप्लता मेरपर्वा
जगति यमधिकृत्य प्राप्नुयुः सार्थसंज्ञाम्‌ ।
भ्रतपनगरिमोजंदधर्यदानातिरेकं-
व्यं रचि धरणिभेर््रा तेन तन्मेरराजिः ॥१७६॥

यमृत्तमं प्रत्ययमामनन्ति धरमंदमस्यात्र विदां वरिष्ठाः ।
“सप्रत्यय प्रत्ययजातमत्रातनोदरिप्रत्यय उर्वरेशः ॥ १७७॥

इति श्रौराजाधि राज-"“महीमहेन्द्रकालसेनविरचिते संगीतराजे षोडशसाहस्रघां संगत

मीमांसायां वाद्यरत्नकोशे घनोल्लासे तालग्रत्ययपरोक्षणं तृतीयं ्तमाप्तम्‌ ॥

| ॥

| = ७,

| १ ७. ०दचैत° २ 0. पि. ग्रम्य क |
+ ©. ज्स्व (स्व? ) स्मिन्‌ २९. प. न्तौ [4 ४ @, °पक्त्यै “५. व. न्नां £ @, 1118 अनुस्वार
3 (3, पंच (0118 मं) 8114 ११५8 पप्तं ४ @. गप्रा अनुस्वार #. ७ @. दुतं प्र. 1९९8 {11€ प्रा ए€ा8 2 ध11त 1 7दकृल्<ण्लु ० कषु

9ात्‌ गुर्‌ 7) गला 0 171८8४६८ लः [आहलदात९त्‌ {78715])081-

^ ^. 008 ° वृत्ते ६ (. °विचिः (०108 रेफ)

७ (3. लघो < &. प. °सिष्टेशु पणा, ४९8 (फ0 एला९६] 8्०र€8 01 इन्दाः, एला])9)8 10
९ ©. सांस्थिवोकोऽव . °क्तो $: 1707९६06 1४5 (बा८ल]श्ठा कपप्‌ तलो ३तत्‌र पूर्वाः (6. 001४8
११ (3, ०्तमिवेहं १२ (3. पक्त्याकाभावयेतः प. पंक्त्याकाभावतः क शब्दाः ४५१ 2१५३ पूर्वाः)

१3 4. नेष्टं १४ 4. त्रितीया० ©. प्र. तृतीयो० अः < ^. सत्प्रथः ९ 4. °्दरी°

१“ @, पत. गणा विसं ((. °तीयाक) १० (३, प. श्रीकुम्भकर्णेमहीमहेन्दरेण

। = नाम चतुर्थं परीक्षणम्‌

यः पातालेऽप्यतालस्योत्तालरक्षोगणेशितुः' ।
स्वयमेवाभवत्तालस्तमतालं भजे शिवम्‌ ॥१॥
तालयोलक्षणं चैव कांस्यतालौ तथेव च ।
† -क्नञ्कातालौ महाघण्टा3 तथा च क्षुद्रघण्टिका ॥।२।।

जयघण्टा च कश्रा च शुक्तिका पटरवाद्यकम्‌ ।
मञ्जौरः४ कास्यवडकस्तुम्बुरुशचेत्यमो'* कमात्‌ ।
घनवाद्यस्य भेदा[:]स्युस्तत्रादौ ताललक्षणम्‌ ।३१
भ्यच्छोधितं वद्धिषु कांस्यमग्रघं
घनं तदाद्या (चं? ) किल मूतमाहुः ।
तदीयनादेषु तबु डूवत्वात्‌ (द्‌)
घनाभिधा लाक्षणिको प्रदिष्टा ।॥४॥
*तत्‌ कांस्यकं“ तालयुगं विदध्यात्‌
समं ^ सपादाङ्गुलवक्त्रयुग्मम्‌ “ ।
सुवर्तृलं पिण्डित ए (मे) तदत्र
यवोन्मितं स्यादिति तालविज्ञाः ॥५॥
पादोनगुञ्जोन्मितमध्यंरनधर
` सारथाडगुलोतमधवकषातिरम्यम्‌ ।
अत्युज्ज्वलं विस्तृतनिम्नमध्यं
कुमारिकायाः स्तनतुल्यरूपम्‌ ˆ ।६।।

सुजातकातस्वरलेपयुक्तं कौदोयनेतरांगुकजाञ्चलाग्रम्‌ ।
निवेदायेत्त्र च रन्ध्रयुग्मे "°रज्ज॒ङृतं तद्विदधीत चास्मिन्‌ ।॥७।।
ग्रन्थिं ततो निर्भमनाय रन्ध्र-देादिहायं बुधसंप्रदायः ।

१ ©. प्र. °्शतुः

२ ^, 10018 11]€ संज्ञा

४ ॥. 0170108 विसर्ग ॥
६ ॥. यदछो० ७. [. यत्‌ शो०

3 @. ण्ट
* 0. ०सुवुर्‌०

७ ©. ग्रा ९, ६. ए. \{. 1170-1205 07 5-45 ०१०५९. +
< 4. ज्जं ५ ५. समां + (६, ए, गयुम्मवकत्र
११, १२ (३, गा #8 अनुस्वार धात्‌ ०म्‌० 1९ः])0८118 ९]. 4
१३ (3, रज्‌ ` ५४ 4. कायः ^ (@. ०करे म्यक्‌ +

॥ 1

* तालादिपरीक्षणम्‌ ४] ठृतीयो बाद्यरत्रकोः

आक्रम्य चाडगुष्ठतलेन सव्यांप्रदेशिनोमस्य च मध्यमाच्‌ }
प्रसारयेदडगुलिकात्रयं तदूध्वास्यमत्र स्यिततालमेकम्‌ ॥९।)

संधायं तियङमुखमन्यतालं हस्तेन धायं किल दक्षिणेन ।
तलग्रदेशान्तरलम्बमानां चलावलि संधरणोयमेताम्‌ ` ।१०॥

१५७

अड्गुष्ठवत्तजं निकाग्रभागे तस्याग्रभागेन ततोऽन्यदीयम्‌ ।
-संताडयेन्मध्यमयास्य नाद-परीक्षणं वीक्षणविद्‌ विदध्यात्‌ ।११॥
शिवो भवेत्‌ स॒ धप्रचुरप्रणादः शक्तिः "'्रदिष्टाऽत्पितसन्निनादा ।
शिवे भवेत्‌ स्निग्धघनो निनादः ^दाक्तौ ध्वनिस्तद्विपरीतभावः ॥१२॥
धार्यः° शिवो दक्षिणपाणिनात्र हावितिः सदा वामकरेण धार्या ।
एवं कृते स्यात्‌ फलमदवमेधक्रतूःटू वं दोषमतोऽन्यया स्यात्‌ ।१३॥
“स्यात्तुम्बर्देवतमत्र युग्मे रवेः शिवः शितिरिहापरस्मिन्‌ ।
तालाङ्खकंर्वादनमेतदीयं गृर्वादिभी '“ राजगुरूपदिष्टम्‌ ।१४॥
दूतादिसिदधये किल तन्निनाद-धृतिः कृतोर्ध्वाङ्गुलिभिमिताऽत्र!\ (? ) ।
सा कल्पनाकल्पितकल्पवजमकल्पिता कल्पमनोषिकल्पेः'* ।१५॥
पाटाः प्रदिष्टा इह सर्ववाद्यसम्‌-डूवा वाद्यविदां वरेण ॥१६॥
॥ इति ताललक्षणम्‌ ॥१।।
तालौ नलिन्या दलसन्निकाशौ विशुद्धकांस्येन विनिर्मितो च ।
विशवाड्गलीभिमितवकत्रदेशौ समाकृती दरच ङगुलकौ तले स्तः ॥ १७॥
मध्येऽङ्गुलेन प्रमितौ विनस्रौ ': तालोक्तलक्ष्मोदितशेषसंस्थौ ।
रन्ध्रं दधानो मृदुपर्टसु तररज्जुप्रबन्धाय च, तत्र पाटा: ॥१८॥

१४न्ननौ कटौ मुख्यतमास्तु वर्णाः पाटान्तराण्यत्र पुनर्वदन्ति ॥१९॥
। इति कास्यताललक्षणम्‌ ॥२॥

एतौ पुनदचेदधिकौ "* भवेतां पुरोदितादिस्तरतस्तदेमौ '* ।
शञ्जञेति पादाक्षर-"“संयुतत्वाज्सज्ञादितालौ गदितौ पुराणैः ॥२०॥।
॥ इति `“्ञञ्जञातालौ ।॥३।।

२ ©. प्न. नमं

१ ©. धार्ये 3 (3. संतावृपन्‌ : ४ (३. 01115 प्रचुर
^ (अ. पदिष्टालित° ° (. दा (०118 क्तौ) _ 9 @. ््या।
° 0... < तुबर ^ ©. हिदि +° (७. °्दिती

१ 4. प. भिधिकात्र . ऽनिमिकात्र (ऽनिमितात्र ८41) 4}50 ॥९ 8 0851191९

1९2411६} . १२ (3, ऽमनीधिकल्पिः
१3 @. प्र. विनिम्नौ १५ (3. ज्लोनौ १“ (3. [्. नकेर्भवेतां
१ @. ऽस्तदोसौ १ ५, ०संयजत्वा° ^< (©. स्रज्ञ° [. स्ज्ञ°

। क

संगीतराजः

सुसिद्धकास्येन टिनिभितां च विशालवकत्रां किल चात्पमूलाम्‌ ।
अष्टाडगुलोत्सेधवतोमयार्षङगुलेन पिष्डेन विराजमानाम्‌ ।\२१॥

दण्डं तरिषयद्धाकृतिमूललग्नं `सबिश्रती मूलत एव लग्नम्‌ ।

चडडगलं दीघतया च पिण्डे अपेष्टदेवध्वजचिह्िताग्रम्‌ ॥

ऽसार्घडगुलं लोहमयं दधाना ला (जा) लाभिधं कौलकमत्र गभे ।२२॥

[ घनोह्ठासः ॥

४लकष्णं घनं दण्डत एव लग्नं लम्बायमानं बिभुयाच्च दण्ड ।
उधोमुखां प्राज्य टणत्कृतोध्वां घण्टां सुरार्चासमये सुवत्ताम्‌ ॥२३।
समस्तवाद्यकमर्यीं ^ समस्त-सुरप्ियां सुष्ट्निनादयुक्ताम्‌ ॥

्र्वाणिकानामिह्‌ वादनोयामिमां मुनीन्द्राः सततं गृणन्ति ।२४।
` ॥ इति घण्टालक्षणम्‌ ॥४॥ ॑

छृदान्‌निर्दग्चविशुदकास्य-°संभूतिराजत्पुटयुग्मकम्राः ।
कनिष्ठिकापर्वसमीकृताचं -प्रमाणदेहाः सुघनाः समाइच ॥२५।।

ककंन्धुकावीजसमानपिण्डाः इलक्ष्णा मनोजा परिवर्तृलाइच ।
मण्डकववत्राङृतिववत्रदेशा० गभे दधानाः किल लोहगोलान्‌ ॥२६।
शिलासु रनधरद्वितयोपनीतबन्धार्थरज्जूपचितोध्वदेशाः

स्युः क्षुद्रघष्टाः किल घधराह्वा एता पुनधंघरिकाभिधानाः ॥२७॥। श
1 इति क्षद्रघण्टिकालक्षणम्‌ ।॥५॥

कलक्ष्णां समां वृत्तधनां सुकांस्यजातां वितस्तिद्ितयप्रमाणाम्‌ । क.
पिण्डे तथार्घाडगलसंमितां च प्रान्ते द्विरन्धीं दधतीं मनोज्ञाम्‌ ॥२८॥

चण्टामिमां वजयिकीं जयादि तदरनध्रविन्यस्तसुसूत्ररज्जुम्‌ ।
धत्वा करे वादनततत्वविज्ञो वामे ततो दक्षिणपाणिदेदे ॥।२९॥

स्थितेन कोणेन तु डेकृतीति पाटाक्षरोल्लासितनिःस्वनाद्याम्‌ ।
, तथैव पाटान्तरवर्णवर्णा!* विचित्रवर्णामिह वादयत्ताम्‌ ॥\३०॥

तालादिकेष्वत्र सुजातहेमपत्नोपलेपां विदधीत विद्वान्‌ ` ` ॥।३१।। ४
॥। इति जयघण्टालक्षणम्‌ ।१६॥ ‰॥ -

१ 4. किल तास्यमृकां, &. प्र. कलनास्यमूलां (©. मूला)

२ ॥ 5 सविभ्रती `` “"" लग्नम्‌ 810 अथेष्ट '"" `` "प्रम्‌
3. प सारा (प्र. ण्वां) गुलां

४ @. प्र. गणः४ श्लक्ष्णं" "" "लग्नं

५ ^. ७, 01४ अनुस्वार
७ ©. °वक्त्रादेशा

९ @. श्वंटां

९ 0. परि. °संमूत०
< ©. °तोध्वदिशाः

१ ^. श्वर्ण्या ११ ७.०

ठृतीयो वा्रत्रकोशाः

वेण्‌ -डूवं लादिरकाष्ठजं वाडगुलद्वयं विस्तरतोऽय देये ।
स्थादंगुलदिशभिः२ समेतं पर्यन्ततो * न्पूनतमं मनाक्‌ स्यात्‌ ॥३२।

ताटादिपरीक्षणम्‌ \ ] १५९

मध्यस्थपिण्डात्‌ किल कञ्चिकाणां “चतुष्टयं श्लक्ष्णतमं यथावत्‌? ।
तद्वादयेत्‌ पणियुगे प्रतिस्वं ° धृत्वा युगं कच्िकयोस्तया च ।॥३३॥
` सांगुष्ठमध्यागू लिमूलदेशे धृत्वेकिकां तस्य युगस्य चान्याम्‌ ।
भ्रान्ते तयोः किचिदविशलथां तां कुर्याद्‌ बुधो वादनमेतयोइच ॥३४॥

तत्कश्िकावादनमेतदहुः कम्पेन कायं मणिबन्धनस्य ।
पाटाः प्रदिष्टाः पुनरत्र मुख्याः किरीटिकाः सन्त्यपरेऽपि पाटाः ।।३५॥

अनामिकां दक्षिणहस्तसंस्यां कृत्वान्तराले किल कथ्िकाणाम्‌ ।
अंगुष्ठघुष्टेस्तलघातनेन वामस्य वाद्यं परमेकमाहुः ।।३६॥
॥ ६ति ˆकच्चिकालक्षणम्‌ ॥७॥

स्याल्लोहजा कांस्यभवाय शुक्तिः स्पहतिरत्यडगुलविस्तराद्या ।
अध्य्धह॒स्तद्वितयप्रमाणाऽधस्ताद्विभिन्ना च विराजिता च ॥३७॥
तिरयक्‌-स्यरेवाभिरिहंतदीयं कोणेन "लौहेन सुरेखितेन ।
मृगस्य श द्धाङृतिन्जुना च विध्षणाद्रादनमाहु रार्याः ॥३८॥
~“ पाटास्तथोक्ताः ` किरिकीटिवर्णा › यक्षास्तथा (5) स्यामपि देवतानि ।
खद्राधिदेवं किरिकिट्टकं तु लोके पुनः केचिदिमां गृणन्ति ॥३९॥
प्रयोजनं स्याद्यति?२.१४मात्रमत्रावबोधनं बुद्धिमतामभीष्टम्‌ ॥(४०।
॥ इति शुक्तिवाद्यलक्षणम्‌ ॥८॥

*"ीर्पाणकाकाष्ठसम्‌ वत्वात्‌ श्लक्ष्णं समन्ताच्चतुरस्रशोभि ।

विस्तारतो हस्तमितं च देष्यं द्वात्रिशता वाडगुलकैः प्रमाणात्‌ ।४१॥
स्यात्‌": त्रिंशता वांगुलकंमितं तत्‌ पट्टाभिधं वाद्यमिदं ` “वदन्ति ।
"“तल्लोहनिर्मापितपटिटिकाभ्यामूध्वं ` ' तथाधः प्रविभज्य * ° बद्धम्‌ ॥४२॥

१ @. प. गणाय २ (@. 0015 विसमं

‡ ७. पर. पर्न्तयोन्यून° ४ 4. कश्चिणां च “ 0. चतृ°
९ ©. यथा स्यात्‌ (व. £ ४९8 व 07 {1९ {0} ०! स्या)

०७. भ्सुं ^ ©.कत्रिका० ^ (५. °स्वरेवा०
१ ©. पर. लोहेन ११ 8. ६. किरिकिटर° १ (2. ऽस्तायामपि
+3 4. ०्दि १४ 4. ०मत्रमात्र . ०मात्रमव्रो

१ ^. 1५2४८ 8806 एकप {जिः श्री १ 4, णाा8 त्‌

१० (@. प. गृणन्ति १ ©. निमपित० १ @. तयोधः

<° ©. ०४७ ज्य

संगीतराजः
तद्भूरिभिर्धंरिका्िधाभिरलहृतं बन्धनमापिताभिः।
यत्नेन संधायं च वक्षसोऽप्रे जान्वोस्तथा मध्यत एतदन्र , ॥४३।
स्वल्पेन तत्सिकथकलेपनेन क्िप्तं प्रवीणेरिह वाद्यते च ।
करस्थशाखाप्रिमभागवुष्टे 3 पाटाः पुनर्ुख्यतमा* भवन्ति ।४४।।

कखौ "चडौ वायः रटावितीमे तथेव पाटाः परहोडूवाङ्च ।

होड्विककादचाप्यय देवतानि सप्तर्षयो राजवरोदितानि ॥४५॥ 4
) ॥॥ इति पट्‌्टवाद्यलक्षणम्‌ ॥९॥ ~

विस्तारतः ` स्याच्चतुरङगुलोऽत् मञ्जोरकस्तालसमानसंस्थः ।
कुरङ्ग श द्गोचितकोणकेन वामेन हस्तेन च वाद्यतेऽसौ ।४६।॥ भ
॥ इति मञ्जीरः ॥१०॥ 4 §

अत्युच्चपष्ठो वदने विशालः स्यात्‌ पद्मिनीपत्रसमानकान्तिः । 4
विन्यस्य रमधनेऽस्य च सूत्रदोरं विधृत्य “तस्मिन्निखिलोत्सवेषु ।४७।।

्रवाद्यते कांस्यवडो विचित्रं दण्डेन पाटेविविधखूपेतः ।।४८॥
॥ इति कांस्य-'वाद्यलक्षणम्‌ ॥११॥

अधोमुखं ताघ्रमयं विदध्यात्‌ कुम्भं सुशोभं समलंकृतं च ।
सुवरणलिप्तं च ततोऽगुलौषु निःक्षिप्य मुद्रात्रितयं भ्रतिस्वम्‌ ।४९॥
कृतान्तरालं पुनराभिरत्र कुर्याद्‌ "“बुधस्तुम्ब (म्बु) रवादनं च ॥५०॥ 4.
॥ इति ""तुम्बुरुवाद्यलक्षणम्‌ ॥१२॥
इत्थं मया वाद्यमिदं घनाद्धं समासतो लक्षणतोऽभ्यधायि । 4
अन्यान्यपि प्राज्ञतमेरनेन पयोहनोयानि विमुदय लोकान्‌ ।५१॥
॥ इति घनवाद्यलक्षणं † *समाप्तम्‌ ॥।
दलो देशे जनैः स्वस्वकरविवश्षगो ° मार्ग्यत “यः प्रणीतो
मार्गः भ्रोत्तालरूपैः' " षडपि न वितथा[|प्रत्ययाः षट्सु यस्य ।
कर्मस्वत्यद्‌भुतत्वाद्िवि भूवि सदने योगिनां तत्परियाभि-
गीयन्ते तेन राज्ञा घनमखिलमदोऽगादि विहवोपकृत्य ।५२॥
१. ्दाव् २ (६. प्रवीणो 3 @. ण्ष्टो
४ (५, रर्मतमा ५ ^. प्र. घटौ &. वाखो षटो
६. या वाद्य० 8. 1२. कखचास्थडरटाः पाटा: (४1 1205)
७ 4. जच्चतुरो० ^ (५. °नलिकत्सेषु " ©. पर. ०वड० |
१ (२, बधसुंबधमुवरु ११ @. प्र. ०तुंब० = "^ ©. पर. णण समाप्तम्‌ ऋ
१३ 70]†0 15 ० 434 1 ©. ००१§ &॥ विव ०; 1616 28 8 0121188 प ङ्ख |
क ्ात्कप्णद 7 त€ पट जि० एषाप्णफहट फ़] °्शगो
+४ ६. यत्‌ +^ 4. रूपे

ताल्यदिपरीक्षणम्‌ ४] दृतीयो वादयरल्रकोशः १६९

इति "कामगिरौ विनिमिते सहजं राजशिरोमणिव्यंधौत्‌ ।
घनवाद्यनिरूपणं धनाघननिस्वानसमाननिस्वनः ॥५३॥

हति भ्रीवनदेवनिजगणेन जगदीइवरीकामेदवरीचरणकिकरेण श्रीकामाक्षागिरिविभुना
अध्युष्टतमनरेइवरेण भीष्मपुरजयानीतानेकराजकन्यारत्नेन श्रीपुरग्रहणसंवधितयश्ञोभरेण वाटि-
काचलग्रहुणजनित-कीतिपूरपराजिताचलनायकेन संगमनी रवुरगोद रणोदृतसकलमण्डलाधौड्वरेण
मदन((. दमन ०)पुरविध्वंसनबन्दीकृतयवनीनिचयेन महिषमेरुजयाजेयविभवेन शाकम्भरीरमण-
परिञ्ीलन्पप्राप्तशाकम्भरीपरितोषित-शाकम्भरोप्रमुखडाक्तित्रयेण अष्टादङ्ागिरि ((;. ४१५8
शिखर )परिवारिताञ्जनाद्रिविजयविख्यातवौरयगरवेण महदम्बमातृकापुरोद्धूलनधर्षितमहोरगपुरेण
श्रीवनदेवस्वामिप्रसादरचना(^ .1९१ ५8 8] ८८ 1181]; {07 रचना)-परपरमेदवरेण श्रौत्रियं-
(त्रयं) बकेदवरसन्निधिविनिर्मिति (त) कौतिस्तम्भोन्नतजयस्तम्भेन श्रीब्रह्मगिरिभौमस्वगंतायथा-
्थोकरणरचितचारुपयेन भी (. 010)5 शनौ ) कामाक्षागिरिनवौननिर्मितिपराजितसुमेरुणा
श्रीमहिषाचलोपरिश्रौहरिशरणरचिताचलदुर्गेण अभिनवभरताचार्येण वीणावादनप्रवौणेन यवन-
कुलाकालकालरात्रिरूपेण त्रिसन्ध्यकषेत्रसमुद्रसंभवरोहिणोरमणेन परमभागवतेन महाराजाधिराज

, महाराणाराजध्ौविराजमानभ्रीताम राजेन्द्रनन्दनेन महाराज्ञभ्रीसौभाग्यवती-जसमाम्बिकाहूदय-

नन्दनेन सकलसौमन्तिनीशिरोमणिनिकुम्भराजन्यवंशावतंसमहाराज्ञोभ्ौकर्मवतीलषुमादेवौहूदया-
धितायेन महाराजाधिराजश्नौकालसेनमही महेन्द्रेण विरचिते संगोतराजे षोडदासाह्रघां संगीत-

१ 1. कुम्भलमेरनिमिते

२ प्र. 1683 ४९ दनगृगुाना 28 {गान :--

इति श्रीसरस्वतीरससमुद्भूतकंरवोचयाननायकेन अभिनवभरताचार्येण मालवांभोविमाथ-
मंयमहीघरेण योगिनीप्रसादासादितयोगिनीपुरेण मंडलदुर्ोद्धरणोदधृतसकलमंडला-
धीरवरेण अजयमेरुजयाजेयविभवेन यवनकरुलाकालकालरात्रिरूपेण शाकभरी-
रमणपरिशीलनपरिप्राप्ताकभरीतोपितशाकभरीप्रमुलदाक्तित्रयेण नागपुरोद्‌ष्‌-
लनवपितनागपुरेण अरवुदाचलग्रहणसंदश्ििताचलाद्‌ भुतप्रतापेन गुज्जंराघीराघीरत्वो-
नमूलनप्रचडपवनेन श्रीमतकु भलमेखनवीननिरितपराजि[त.]मुमेरुमेरुण श्रीचितरकूट-
भौमस्वर्गतायथार्थीकि रणरचितचारुतरपथेन मेदपाटसमुद्रसंभवरोहिणीरमणेन
अरिराजमत्तमातंगपंचाननेन प्ररूढपत्रयवनदवदहनदवानलेन प्रत्यथिपृथिवीपति-
तिमिरततिनिराकरणग्रदप्रतापमार्त्डेन वैरिवनितावघव्यदीक्षादानदक्षोटृंडकोदंड-
मंडिताखंडमुजदंडेन भूमंडलाखंडलेन श्रीचित्रकूटविभूना अध्युष्टतमनरेदवरेण
गजनरतुरगाघीशराजत्रितयतोडरमल्लेन वेदमागस्थापनचतुराननेन याचककल्पना-
कल्पदरुमेण वसुंधरोद्धरणादिवराहेण परमभागवतेन जगदीदवरीचरणकिकरेण
भवानीपतिप्रसादाप्तापसादवरभ्रसादेन राजगुर्वादिविरुदावलीविराजमानेन राजा-
वि राजमहाराणाश्रीमोकलेनद्रनंदनेन राजाधि राजश्चीकुंभकर्णेन विरचिते संगीतराजे
पोडशसाहसूयां संगीतमीमांसायां वाद्यरतनकोशे घनोत्लासे तालादिलक्षणं नाम
चतुर्थं परीक्षणम्‌ । उल्लासर्च समाप्तः ॥

प्र. €ाप8 €ा९ ४०५ 76248 सर्वपत्र ३१९ ४ ४1€ ९१.
२१

4
# पु€ एरक 187 7 &. @त8 [ला० ४४ ण]०16 9 435, ४

एच {गा० एष्ड08 भ वाद्रलकोशो ९८. 6 प

187 ४०६.

--------~-“~

चतुर्योऽवनद्धोढासः

प्ठुष्करवायलक्षणं नाम प्रथमं परीक्षणम्‌

स्पर्घबिन्धाभिरामामहमहमिकया षाण्मुखौं स्तन्यपाने

कृत्वा मातः पराचीं द्विपमुचितलसत्युष्करं मां गृहाण ।

इत्यं हास्यावनद्धाननमिभवदनं वीक्ष्य यं शोलपुत्री

जाता विस्मेरितास्या स भवतु भवतां स्फारसाघ्राज्यभृत्ये ॥१॥
अथाभिदध्महे सम्यगवनद्धस्य लक्षणम्‌ ।
मृदङ्गस्तरिविधस्तत्र भरतोक्तेविविच्यतेः ॥।२।।

नानापाटाइ्च वाद्यानि प्रबन्धाउ वाद्यसंयाः ।
लक्षणं पटहुस्याय *हुड्‌ क्का करटा घटः ।।३॥
घटढसो" इवसो “हक्का कुड्क्का कुड (श्‌) वा(वोऽ)पि च ।
खञ्जा डमरुकं क्का मण्डिडक्का “च इदकुलो ।।४।
“सेल्लृका क्षल्लरी भाणस्त्रिवली दुन्दुभिस्तथा ।
भेरी निःसान (ण) त(तु)म्बक्यो गुणा दोषाइच काष्ठजाः ॥\५॥

चर्मणो लक्षणं तस्य गुणदोषाइच तत्त्वतः ।
वाद्यस्य गुणदोषादच वादकस्याथ^ ते अपि ॥६॥

दशहस्तगुणाईचंवावनद्धपदसंधिताः ।
तत्रादावुच्यते लक्ष्म मृदद्धस्य क्रमागतम्‌ \\७॥
*रक्तचन्दनतो बोजवुक्षाद्रा खविरादपि ।
स्वर्णाक्तकांस्यतो वापि मृदङ्धः क्रियते बुधः ॥८॥
† एकविदात्यड्गुलः+° स्याटैधये "मध्ये पृयरमनाक्‌ "२ ।
हरीतक्याकृतिः पिण्डे स्यादर्धाडगुलसम्मितः ॥९॥
१ (. भूत्य २ 44. विरच्यते ३ ५. 8११8 अनुस्वार
#* °. 8. ६. णा 12-14 णि 3-5 ३००१९.
४ 4. घटसो ©. घटासो “©. डका
९ 4. हृड्क्का ©. कुडक्का ७ ©. ०018 च इक्कु°
< 4. सेलुका ¶ 4. 10018 ]]:€ वादकस्याप्यते @. वादकस्यापि

. #* 8... णा 1019, 105..

† 2. 8. ए. ए 1020-32 णः 9-29 १७०४९.
१० ॥. 01108 विसमं ११ 4. मध्यः १२ @, ्मनाक

4
# पु€ एरक 187 7 &. @त8 [ला० ४४ ण]०16 9 435, ४

एच {गा० एष्ड08 भ वाद्रलकोशो ९८. 6 प

187 ४०६.

--------~-“~

चतुर्योऽवनद्धोढासः

प्ठुष्करवायलक्षणं नाम प्रथमं परीक्षणम्‌

स्पर्घबिन्धाभिरामामहमहमिकया षाण्मुखौं स्तन्यपाने

कृत्वा मातः पराचीं द्विपमुचितलसत्युष्करं मां गृहाण ।

इत्यं हास्यावनद्धाननमिभवदनं वीक्ष्य यं शोलपुत्री

जाता विस्मेरितास्या स भवतु भवतां स्फारसाघ्राज्यभृत्ये ॥१॥
अथाभिदध्महे सम्यगवनद्धस्य लक्षणम्‌ ।
मृदङ्गस्तरिविधस्तत्र भरतोक्तेविविच्यतेः ॥।२।।

नानापाटाइ्च वाद्यानि प्रबन्धाउ वाद्यसंयाः ।
लक्षणं पटहुस्याय *हुड्‌ क्का करटा घटः ।।३॥
घटढसो" इवसो “हक्का कुड्क्का कुड (श्‌) वा(वोऽ)पि च ।
खञ्जा डमरुकं क्का मण्डिडक्का “च इदकुलो ।।४।
“सेल्लृका क्षल्लरी भाणस्त्रिवली दुन्दुभिस्तथा ।
भेरी निःसान (ण) त(तु)म्बक्यो गुणा दोषाइच काष्ठजाः ॥\५॥

चर्मणो लक्षणं तस्य गुणदोषाइच तत्त्वतः ।
वाद्यस्य गुणदोषादच वादकस्याथ^ ते अपि ॥६॥

दशहस्तगुणाईचंवावनद्धपदसंधिताः ।
तत्रादावुच्यते लक्ष्म मृदद्धस्य क्रमागतम्‌ \\७॥
*रक्तचन्दनतो बोजवुक्षाद्रा खविरादपि ।
स्वर्णाक्तकांस्यतो वापि मृदङ्धः क्रियते बुधः ॥८॥
† एकविदात्यड्गुलः+° स्याटैधये "मध्ये पृयरमनाक्‌ "२ ।
हरीतक्याकृतिः पिण्डे स्यादर्धाडगुलसम्मितः ॥९॥
१ (. भूत्य २ 44. विरच्यते ३ ५. 8११8 अनुस्वार
#* °. 8. ६. णा 12-14 णि 3-5 ३००१९.
४ 4. घटसो ©. घटासो “©. डका
९ 4. हृड्क्का ©. कुडक्का ७ ©. ०018 च इक्कु°
< 4. सेलुका ¶ 4. 10018 ]]:€ वादकस्याप्यते @. वादकस्यापि

. #* 8... णा 1019, 105..

† 2. 8. ए. ए 1020-32 णः 9-29 १७०४९.
१० ॥. 01108 विसमं ११ 4. मध्यः १२ @, ्मनाक

१६४

(4

संगीतराजः [ अवनद्वोडासः ४
अश्गुलैर्मनुभिवमि वदने दक्षिणे पुनः । ` क
*वह्वन्दुभिमितस्त्रशदड्गुलो देष्यतस्तु यः ॥१०॥।

अङ्गुलेन भितः पिण्डे *वामास्ये द्वादशाडगुलः। श्र
दक्षिणार्धे 3 मितः* “सार्धे रेकादश्चभिरडगुलः ॥११।॥ ह, ;
अम्यधुर्मदेलंः केचित्लक्षितं भिन्नलक्षणा (णम्‌? ) । ५
सार्धहस्तमितायामं सपादाडगुलिपिण्डकम्‌ ॥१२।। अः
. ५,
श्रयोदशाङगुलं वामे ° वदने दक्षिणे पुनः । 9
द्वादज्ञाङगुलकं मध्ये पृथुलं प्रकृताविव ॥१३॥ किः
५.4
वदत्रयोइचर्मण स्यातां वकत्रादेकाडगुलाधिके । >
ते चत्वारिशता रन्धररेकंकाङगुलकान्तरेः । १४॥ ^+ ¶
0.
अन्ते युक्ते घने स्यातामेतयोर्दादं यहेतवे । ४
्रान्तयोरवक्त्रसंलग्ने पार्वसोदचमंणौ दृढे ।।१५॥ ऋ,
रनध्रस्थाने९ तद्देव रन्ध्ेस्तावद्डिरन्विते । व.
विष्वगेकाडगुलं त्यक्त्वा छेतव्ये "मध्यतस्तथा ।।१६॥ 2 $
ष
यथावशिष्यते तत्रैकंकिका "" वकत्रदेशागा । | |
~

अङगुखान्तः यत्‌: स्वेषु "वध्र रन्ध्रेषु १४निःक्षिपेत्‌ ॥ १७॥
सौवनक्रममाधित्य विग्निकाः ककंराभिधाः । एः
्ोतोरध्वायः (धः) स्थिता *“दृष्टोदरपुष्ठविभागकाः ॥१८॥

तेषु रन्ध्रेषु "निःक्षिप्य तथा बन्धो विधोयते । ४ ~

यशः स्यं परितः स स्याच्चातुर्गुण्यमुपागतः*° ।॥१९॥।

१८वध्ररर््रद्रयेनाथ विग्निकास्थानवतिना ।
कार्यो गोमूत्रिकाबन्धो यथा कवलचरमणौ ।२०॥

५. ०भिमिते० ©. निमित० ‡ 4. वाम स्याद्‌

. °णास्यो

(५. 8११5 पिण्डे 111९} १०९४ ०01 {1४ 171 {116 71९071९. $
©. °रेकाश० (01115 द) ६ @. 01711४8 अनुस्वार >
©. वापि ` < &. गदरदर्ये% ॥
^. शस्या द्रदेव @. स्थाति तद्व ० ” 4. मध्यम° ५
©. वक्र० १२ 0. °वस्त्रेषु 4
धरं १४ 4. निक्षिपेत्‌ (0110108 विसमं ) ४
4. पृष्टोदरपुथ्वी ° १५ 4. निक्षिप्य ध
७. ण्तम्‌ १८ @. वध्रांरध्र° र

पुष्करवादययलक्षणपरीक्षणम्‌ ९ ] दृतीयो बाद्यरन्नकोश्ः १६५

परस्परं पिनद्धास्ये दृढे, स्यातामुभे अपि ।
'्मुरजस्य त्रिभिवंध्मष्यगादं 3 ्रवेष्ट (श)येत्‌ ॥२१।॥
*भास्योपकण्ठकुण्डल्यौ बद्धव्ये धातुनिरमिते ।
तत्र वामास्यकुण्डल्यां स्निग्धां पट्‌्टमयीं नवाम्‌ ॥२२॥

कच्छामष्टाडगुलायामां सांचलद्वितयां शुभाम्‌ ।
निवेष्य दक्षिणास्यस्थकुण्डल्यां तां निवेशयेत्‌ ॥२२॥

कट्यां शोभानुगां न्यस्येत्‌ (द्‌) द्विगुणत्वमुपागताम्‌ ।
अथ वामेऽस्य वदने पिण्डिकां पुरिकाकृतिम्‌ ॥२४॥

भक्तस्य “भूतिमिश्रस्य मदं नाच्चिक्कणीकृताम्‌ ।
निवेश्य बोहणाख्येन स्वल्पेनास्यं ` च दक्षिणम्‌ ॥२५॥

लिम्पेदेवं भवेन्नादो °मेघनिर्घोषिसुन्दरः ।
अत्राह भरताचार्यो “माजं न्यां (नां) मृत्तिकामयोम्‌ ॥।२६॥

तटिनीतटदेशस्था श्यामा श्लक्ष्णा जलावहा ।
१°विडाकंरा च वितुषा वितृणा मृदुला न वा ॥२७॥

११दुला पिछछलत्वादिदोषराकिविवजिता ।
मृत्तिका यवगोध्‌ममाषचूर्णेन मिश्रिता १२ ॥२८॥

ध्वनिगाम्भीरयपोषा च मुनिप्रवरसम्मता ।
मायूरी चार्धमायूरी तथा कार्मारिवीत्यपि ॥२९॥

एताः पार्थक्यतो हेतुः स्वराणामपि तद्विदः ।
गान्धारो वामवदने पुष्करे दक्षिणे पुनः ॥
षडजस्वरः प्रजायेत मायूरी मार्जना यदा ।३०॥
॥ इति मायूरी ।।१॥

यदा स्यादर्धमायूरौ षड्जो वामे तदा भवेत्‌ ।

ऋषभो दक्षिणास्ये तु वाद्यमानो भवेत्‌ सदा ।३१।॥ #
॥ इत्यर्धमायूरी १३ ॥२॥

एषैव विपरीतोद्यतस्वरा १४ कार्मारवौ मता ॥३२॥

। इति कार्मारवी ॥३॥
१ ©. दृढ २ 4. मुरुजस्य
3 @, ०वंघ्रेमंध्यं ४ 4. अस्योप० ^ 4. भूमि
९ @. °नास्यं (01018 स्वल्पेना ०)
७ (. मेपघ० < ©. मार्जुना
^ 0. जल्वहा १० ©. विदकंरा ११ (. मृदला
१२७. ण्त १३ (@. भ्यूरां १४ @. °तोद्य भरा
गसि अ न ष ८ ४) ॐ

१६६

संगीतराजः [ अ
भरतो विहिनष्ट्येताः' पुनर्रमविभेदतः ।
मायूरी मध्यमे प्रामे सा स्यादधंपदादिमा ॥३३॥
उभयोर्रमयोरिष्टा बुधैः कार्मारवी प्रथा । ॥
एतासूक्तस्वरोत्पल्तिः^ शिष्या (क्षा) म्यासेन जायते ।॥३४॥
५ किचिच्छंयिल्यमाभित्य किचिदायततामपि । 4
“निष्पौडनं च बध्राणां कृत्वा "किचित्‌ प्रददायेत्‌ ।३५॥
त्रिष्वप्येतेषु संप्रोक्ता देवता नन्दिकेड्वरः ।
१ पाटाक्षराणि जायन्ते वक्ष्यमाणानि वाद्यतः ॥३६॥
*वादको मुखरी गोतानुगः प्रतिमुखयंपि ।
इत्यं चतुधिधत्वेन प्रोक्तो" मोरजिको: वुधैः ।।३७॥
१उअथेषां क्रमतो वक्ष्ये लक्षणानि समासतः ।
वादो जल्पो वितण्डेति वादभेदास्त्रिधा मताः ॥३८॥
बीतरागकथा वादः स च पक्षपरिग्रहः ।
श्वपक्षसाधनं तद्रत्‌ परपक्षस्य दूषणम्‌ ॥३९।
विजिगीषुकथा जल्पः प्रतिपक्षे त्वसाधिते ।
जल्प एव वितण्डा स्यादिति तल्लक्षणत्वतः ।४०॥
षाद एव प्रधानत्वादत्र सम्यक्‌ प्रपञच्यते,४ ।
"विधेयं वादनं तत्र ^ऽविजञस्त्राटनसं्तकम्‌ ।।४१॥।
द
जायेत+° मदे नादो यो बोहणविनाकृतः"“
स देहडडगित्यादि- १ ^स्त्रानस्तालवजितः ।४२॥

तथातिज्ञयतः शर्याद्धस्तौ वादनकोविदः ।
अोडवा २” घनरवमेवं संज्ञां गतौ पुनः ।।४३।।

१ (१. °नयेताः २ (&. श्विभागतः 3 ©. पृथा
४ ‰. एषासूक्त० (3. एतसूक्त० = ^ 4. 01118 विसं

९ +. केचि° । ७ (@. कंचिदा०

८ 4. निपीडनं ©. नि.पीडनं ^ ^. कांचित्‌

१० (६. पादावंक्षराणि
# ((. 8. 2. ए 1039-54 0 37-58 &०१८९.

११ (३. °्क्तौ ५२ @, ०्कौ १७ 3. अप्येषां
१४ (१. भचते १५ (3. विधियं १ (@. विज ॥.
१ (३, जायते < ©. °्ृतिः ११ (@. श्त्राटन (01108 स

२० #. बोटवाडं, ©. बोटवादं, 8. 2. वोडवाडं

पष्वरवाधलक्षणपरीक्षणम्‌ १ ] तीयो वायरनकोशः ` १६७
रयाद्‌ रंहदडदाख्यं प्रमुखं मुक्तशाब्दकम्‌ ।
उंयार (उधार) स्थापनं पचाद्‌ वादको वादयेद्‌ यथा ।\४४॥
पुटयोरभयोदत्वा बोहणं वाममाननम्‌ ।

गश्दत्थोमिति पाटा्यं वादयेदक्षिणं पुनः ।।४५।।
गडदग्दामिति पाटार्णलक्ितं "तत्परं पुनः ।
ताले मध्यलयोपेते रद्वितीयास्येऽस्य ववत्रयोः ॥४६॥।
हयोर्नादसमायोगं कुर्याद्‌ वाद्यविचक्षणः ।
दलत्रयमथोच्चोच्चं ° पृथक्‌ क्याद्‌ विलम्बिते ।।४७।।
लये मध्य दते चतल्लये च *करमतस्तथा ।
एकद्वित्रिकयोडकाररचितग्रहमोक्षयुक्‌ ।४८॥
स्थापनं प्रोच्यते त[ज्‌ ]जेय॑त्स्थानत्रयशुद्धिमत्‌ ।
मधुरं वादयते हस्तदवयेनालप्तिवच्च ` तत्‌ ॥\४९।।
परहमोक्षोऽन्तरे पदचात्योडकार बहुलं भवेत्‌ ।
चतुरलत्र्यलमिध्रखण्डाख्या ये पुरोदिताः ॥५०॥।
अतालास्तन्मध्यतः केनचिदेकेन ततः“ स्मृतौ ।
कर्तव्यौ टाकणीवादौ तयोभेददयं मतम्‌ ॥५१।।
जोडा चैकसरा चेति तयोलक्षणमुच्यते ।
टाकि (क) ण्येकसरा चेति तंथैकसरटाकणी ॥।५२।।
्ोडकसरजोडा च तथैकसरवादकः ॥
ज्ोडावाद हमे भेदाः पृथक्‌ त[द्‌ [यगोचराः ।॥५३॥
तत्र सा टाकणो ज्ञेया यस्तालेऽष्टकलादिके ।
समस्य वहनीं कृत्वाऽभीष्टताकलयानुगः ॥५४।
वाद्यलण्डः कृतो [ऽ ]खण्डोऽसकृत्क रणतः कृतः ।
ज्ञेया +°सेकसरेकटित्रिचतुर्वारमादरात्‌ ॥५५॥
शद्धाम्यसनतस्तेस्तु प्रकारो वादने यथा ।
दृष्टः ्रमवहन्याख्यस्तयेव प्रतिपाद्यते ॥।५६॥

(५. द्वितीख्ये (0111108 या)

१ (3. तत्पुरं

3 @. °मयोच्चाच्यं ४ @. क्रमशस्तु या
“ 4. ०वाच्च न (9.

७ @. तला° < (@. 01108 विसं
५ ७. जेया १० (. सेकसेरैक०

१६८ संगीतराजः

तधियोटेमिमे वर्णाः पुवं दगुण्ययोगिनः । `
ततस्त्रिगुणतां नीताश्चातुर्गुण्यमितास्ततः१ ।॥५७।। .
बाद्यन्ते, भ्रमवहन्यस्या ` उदाहतिरुच्यते ।
यथा--तधिथोटें । तत । धिधि । थो थो टे टे । ततत धिषिषि
थोथोथो।टेटेंटे। तततत।धिषिषिषधि।
थोयोयोथो।टेटेटेटे।
इति धमवहनीं कृत्वा तथेकसरटाकणी ॥॥५८॥
यथा- तकधीकट इत्येष *वाद्यखण्डः प्रवाद्यते ।
अष्टकृत्वोऽष्टासु कलास्वेषोऽपि द्विःकृतो यदि ॥
सेव जोडेति गदिता सेवंकसरजोडिका ।।५९॥

यथा- तकधिकट १ “कतधिकट २ कतधिकट २ कतधिकट ४
कतधिकट ५ कतधिकट ६ कतधिकट ७ कतधिकट ८
इत्यष्टौ वाद्यखण्डान्‌ अष्टासु कलासु अभ्यस्य सेव द्विवारं जोडा ॥
टाकणीवत्‌ समस्तं प्राक्‌ खण्डं कृत्वा ततः परम्‌ ।
खण्डं खण्डं द्विद्धिवारं* वाद्यते वाद्यसंज्ञके ।
अत्रेकसरजोडास्यं टाकणीवत्‌ स्मृतं यथा ।६०॥

~ ~

दंदां ॥१॥। टिरि किटि रिकि ॥२॥ गड्दज्ं गड्दज्क्ं क्षे ।।३।
थरिककः ।\४॥ गण गण गण ।॥५॥ थरिकथरिगड ॥६।। दत्थ दत्थ ।॥७॥ यरिगड थरि-
गड ॥८;। दणड दगड़ ॥९।॥ थरिधि थरिधि ॥१०॥ थरि थरि ॥११॥ तर्णड्दक्‌ ॥१२॥.
यरिथरि ।॥।१२॥ तक्क तक्क ॥१४॥ धिकट धिकट ॥१५।। तक्कट गडदक्‌ ।॥१६॥

इति धोडशाकले ताले षोडशसु कलासु षोडरा- ° लण्डकं वाद्यखण्डं कृत्वा घोड$दाखण्डान्‌
द्विः कुर्यात्‌ (द्‌) इत्येकसरवादः ॥

स एव ""द्विःकृतो जोडा ॥
#एतेषां सर्वखण्डानां त्यागं कुर्याद्‌ विचक्षणः ।
ततो दिगि दिगि ^ °ना(ता? ) टवाघाद्यं विदधीत हि ।॥६१॥

१ ©, श्स्तः २ 4. °वहन्येषास्या ©. ०वहन्येपा स्यादुदा०
3 (. तथिरियोरटे ५ 4. वाद्यः
“५ @. तक० 17 8]] {1 8 ]]119868. 8. ६. तकचिकट तकचिकट चिकटतक
तकधिकट तकतकचि कटधिकट कतधिकट (011]$ 7 [01179868 103668५ ° 8}
& (@. ०४8 वारं अ ©. सारिकरिं < ७. ०४8 86८०ात्‌ ज्ञे -
९ (3. 018 8९८01 थरिक्क १० (७. खण्ड ++ 4. द्वि (01108 विसर्गं
* 2. 8. ‰. ४1 1055-67 जिः 61-76 80०४९.
१२ @. नावां

पुष्करवाद्यलक्षणपरीक्षणम्‌ १ ] दृतीयो वा्यरन्नकोशषः १६९
ना(ता? )टवाधः स विज्ञेयो यः खण्डो दरूतमानतः ।
वर्णे दिगिदिगीत्येतेरम्यस्तो वाद्यकोविदंः ।६२॥
अन्ये वादयप्रकारा ये लक्ष्यन्ते लक्ष्यवत्म॑नि ।
तेऽमुना व्मनाम्यस्या वादकेन जिगीषुणा ॥।

इति वादस्य "लक्ष्मेतद्‌ यो जानाति स वादकः ।६२॥
॥ इति वादकः ॥१॥

वादयप्रबन्धनिष्णातो गौतवादनचञ्चुरः ।
लास्यशिक्षाविरेषनः °सुरेखोऽन्तर्मृखः कृतौ ।६४॥
नतंक्यर्घाङ्कमिव यो रङ्गभूमौ प्रवतंते ।
््ष्यमाणमुखाम्भोजो वादकर्वाद्यकमंणि ।॥*६५॥
धूर्यलावण्यमधुरो वेषम्‌ षाविशोषवित्‌ ।
मुखरी गदितो राज्ञा मुखपाट वपण्डितः ॥६६।
*छन्दोभिः सुमनोहरैः श्रवणयोः” पीयषधारोत्करं-
वर्णः प्रासविभूषित्यंतिलयस्वस्थानसंवेशनेः ।
ताले कुत्रचिदीप्सिते कविरिव प्रायः प्रबन्धान्‌ सुधौ-
धुर्यः कोऽपि भकवित्तकार-नृपतिर्बध्नाति °बन्धोद्‌धुरान्‌ ।६७॥

॥1 -इति मुखरी ॥२॥'
सोयं गीतानुगः प्रोक्तो यो वे ‹वादनमात्रतः ।
शुदधच्छायालगे गोते वर्णान्‌ कठिनकोमलान्‌ ।।६८॥

प्रोडिमाधर्यसंयुक्तान्‌ समांइच विषमानपि ।

मन्द्रगं मध्यगं नादं तारगं चानुगच्छति ।।६९॥
उद्ग्राह च तथाऽऽभोगे जक्काप्रहरणे तया ।
वेकल्पिकेऽथवा गीतं ` समं संश्रितेऽयवा ।।७०॥

प्रातिलोम्यानुलोम्येनोभयेनाथ समुचिते '“ ।

निःसारौ सालगे गीते व्यस्ते वा सकलेऽपि च ।\७१॥
"१दक्षोऽनुगमने तद्द्‌ ग्रहे मोक्षे करमेण च ।
कू्यत्तिकारथोडकारोौ वंचक्षण्यमुपागतः ॥।७२।॥।

॥ इति गीतानुगः ॥ ३
१ 0. लक्ष्यैतद्‌ २ (ध. सुरेवांत° 3 @. ०5 गर
४ @. छदेतिः ~ 4. 0111185 विसमं ९ ८. कवि चकार (4. कदि तकार
° ©. वंधा० < ©. बोदन ^ (. गीते
१० 4 . समुच्यते ११ 4. दक्षानु°
२२

१७० संगीतराजः

[ अवनदरोहञासः ४ |
'श्रोक्तः प्रतिमुलर्थष्पो हीनो म्‌ लरिणो मनाक्‌ ॥७३॥ ५.
॥ इति प्रतिमुखरौ ॥३॥

॥ इति चतुधिधमादलिकलक्षणम्‌ ॥ ।

वर्णव्यक्तिसुरेखिते ः मधुरतौदधत्ये च वाद्याधिते
विज्ञातृत्वमभिज्ञता ्रमजयो गीतानुगत्वं ° ततः ।
प्रावीण्यं मुखवाद्यपाटवविधो रव्ति्लधुत्वं करे
तालक्ञत्वलयज्ञते यतिगतिर्वाद्यावधानस्थितिः ।७४।

4) सन्‌ (द्‌) धातावजिकाऽनुवु्तिपरता लोके च शास्त्र * ज्ञता

सन्मादंद्िकवर्यः एष गदितो राज्ञा ग्‌ णानां °गणः ।

एतस्येव विपयंयेण गदितो दोषाकरस्तद्गतो

«येन स्यादिह संस्थितेन सहसा मादङ्धिको निन्दितः ।॥७५॥।
॥ इति मादंड्गिकगुणदोषाः ॥
द्वित्रा यत्र मृदङ्गधारिण इह स्युर्वा त्रिचत्वाइचतुः-
“पञ्चा (? ) वा नृपवृन्दसेवितपदस्तद्वृन्दमत्राम्यधात्‌ ।
प्राधान्येन च तेन तन्मुखरिणः कार्यानुवृत्तिः सदे-
त्येवं मौरजिके गणे निगदिते १° सत्सम्मतं लक्षणम्‌ ।७६॥
॥ १ +इति मौरजिकवृन्दलक्षणम्‌ ॥

रः

येन यावननिर्बद्धान्‌मोचितं पृष्करत्रयम्‌ ।
तेन पुष्करनेत्रेण निबद्धं पुष्करत्रयम्‌ ।।७७॥।
इति भराजाधिराज-*कालसेनमहौमहेनद्रेण विरचिते संगीतराजे षोडशसाहस्यां संगीत +
मोमांसायां वाद्यरत्नकोशे ,अवनद्धोल्लासे पुष्करवाद्यलक्षणं प्रयमं परीक्षणं समाप्तम्‌ ॥ `

व (~ वत

१ @. 00108 प्रोक्तः" `" ०मार्दलिकलक्षणम्‌
२ ^. °सुरेखतो

3 4. (©. गीतानृगा (च. °ग ०)त्युक्तता

४ ^. प्राविण्यं

"^ 6. शास्वन्ञता

९ 4. ०्वगं ७ 4. गुणः च

< 4. एन भ
९ पञ्च ०] € ५८ दगध लटा 1९वता7६, 0 प६ 1४ १०९३ 0०४ ४८९०५

1) 1116 67९. 9

१० (ॐ. निगदितं सत्सं (0170108 मतम्‌)
११ @. 07011४8 इतिः" "““ "लक्षणम्‌
१२ @. शश्रीकुम्भकणं ष
१३ @. आनद्धो°

पाटा नाम द्वितीयं परीक्षणम्‌
यत्पापाटवाः सन्तो मुनयः संभितव्रताः ।
भान्ति पादाक्षराणौव उव्यापकत्वमुपागताः ।॥१॥
वाद्यमानेषु वाद्येषु ये वर्णाः स्युः स्वभावतः ।
पाटास्ते तानो वच्मि सवंवाद्यसमाश्रयान्‌ ।२॥
*तत्र कादिचतुष्कं च तटवगेभेवा ददा ।
रहौ च षोडशमे" स्युव॑र्णा ग्यापकसंलकाः ॥।३॥
प्रतिस्वमधिकाः सन्ति केषुचित्‌ कतिचित्‌ स्फुटाः“ ।
तानपि व्याहरेत्‌ सम्यक्‌ 'प्ोतरूपाः परस्परम्‌ ।।४।।

† स्वरीर्योगमयोगं ° च यथायोगमवाप्यते ।
अनेकधाऽऽत्मना भान्ति “टडकंरुट्टद्धिकता इव ॥५।

क्मव्युत्करमयोगेन चित्रगुम्फमवापिताः^ ।
""आनन्त्यादेवमेतेषां सामस्त्येन निरूपणे ॥६।!

'अदाक्यत्वेन वण्यते प्राधान्यादिह केचन ।
पञ्चम्यः पञ्चवकत्रस्य ववत्रेभ्यः संभवत्वतः ।७॥

तत्र मुख्यतया पञ्च पञ्चत्रिशत्तया स्थिताः ।
हस्तपाटत्वमप्येषां हस्तसंभूतितो मतम्‌ ॥८।)

त एवं तलपाटाः१२ स्युस्तलसंयोगसंभवाः ।
तानुत्प्रक्ष्य यथावणं १ * चत्वारो नन्दिनोदिताः ॥९॥

स्युरेकविशतिरहस्तपाटा वाद्यसमाश्रयाः ।
घोडदान्ये १५ हू इुक्कायां प्रायिकत्वे व्यवस्थिताः १ ५ ॥१०॥

१ अ. भारि

* (. व्यापकमुपांगताः (1९३९९ 8. []8111 {छि त्व)

3 (3. सर्वे * €. 8. 1. ४-822

४ 9. षोडशस्ते ^ ©. स्फुटम्‌ ९ ©. प्रात

† . 8. 1. +1-823 णि 5, 6 १0०९.

७ @. शप्रयोगं < ©. टंकि० ^ ©. °गुफमथापि वा
१० (3. अनित्यादेव० ^^ @. अडक्यत्वेऽपि १२ 4. स्थितौ

१७ ^. 01108 विसगं १४ 0. श्वरे
१५ (@. °शोन्ये १६५ (3. ऽस्थितः

१७२

संमीतराजः [ अवनदधोढासः ४॥

हृस्तपाटा अपाटार्या अष्टौ विषमसंज्ञिनः ।

स्यातामलगपाटौ दवौ द्रौ पाटौ चित्रसंज्ञिनौ ॥११॥
एवमष्टाज्ञीतिरिमे सारग्राहितयोदिताः› ।
अषां क्रमतो वक्ष्ये रलक्ष्मोहेशपुरःसरम्‌ ॥१२॥

*सद्योजाताद्‌ वामदेवादघोराख्यान्मुखादपि 3 ।

तत्पुरुषसंज्ञकाद्‌ ववत्रादौशाना[त्‌ ] स्यादनुक्रमात्‌ ॥ १३
नागबन्धस्वस्तिकरचालग्नः शुद्‌ यभिधस्ततः ।
समस्वलितसंज्ञश्च पञ्चम्यः पञ्च निःसृताः४ ॥ १४॥

† पाटास्ततः समस्तेभ्यो मुष्यतेषां " व्यवस्थिताः ।

एतेषु देवता ब्रह्मविष्णु शावं रवीन्द वः“ । १५।।
एते पञ्चापि सप्तत्वं ˆ पृथक्त्वेन प्रपेदिरे ।
पञ्चत्रिशत्ततोऽभूवन्‌ तद्धिविच्य प्रदश्यते । १६

{+नागबन्धद्च पवनस्तथेकंकसराभिधौ ।
ततो १दुःसरसंचारविक्षेपाः प्रथमे भिदाः ॥। १७॥

स्वस्तिकस्य विवर्ताः?^ स्युः" ^ स्वस्तिको "४बलिकोहुलः ।
फल्लविक्षेपकुण्डलो विक्षेपरच तयैव च ॥१८॥
संचारविलिखी (खली ) खण्डनागबन्धऽच पूरकः ।
अग्नो [त्‌ |सारविश्नामा *“विषमाद्य[7] खलो सरी ॥१९॥
स्फुर स्फुरणकडचेति सप्ता (प्त) लग्ने भिदा मताः ।
१8शुद्धिः स्पुरणोत्सुललौ [च |वबलनावघटोौ पुनः ॥२०॥।

नतस्तकारो माणिक्यवल्लो शुद्धेभिदा मताः ।
समस्वलितके भेदाः समस्खलितसंज्ञकः१० ।।२ १॥

१ 4. ०108 विसर्गं २ 4. ग्देशः ©. °्देशे
. #* € 8. ९. ए-830, 831 07 13, 14 ३10०१४९. ६:
3 @. न्मुखा अपि ४ ५. स्मृताः † ९. 8. 2. ४1--832 ~
५ ^. भतेषां ९ (. ११५१३ विसर्गं
* 4. ०रबिन्दवः ७. रवीन्दवी 4 ©. सप्तद.
. ‡ न. 8. २. ए 833-839 07 17-23 १00४९.
९ ©. नोग० १० ^. टुसर० ११ 4. 0171108 विसर्गे
१२ @. गा विसगं १३ (3. सूस्तिको
१४ 4. नल० १५ (. विषमायु°
१६ (@. ०118 {118 17९ कत्‌ 1}1€ पटा नाल. १७ @. नकाः `

(४5

४,

१

५

नत च नो

॥ 1
पाटपरीक्षणम्‌ २] ठतीयो वाद्यरत्रकोशः १७३
विकटः" सदृशस्तद्रत्खसी ` चाडुखली ततः ।
अनुच्छल्लदच लुत्तश्च हस्तपाटाः क्रमादमी ।।२२॥

पञ्चत्रिशत्‌ समास्यातास्तलपाटाइच ते अपि ।
अथोदाह्नियते सम्यक्‌ पाटसन्ततिरादितः ।२३॥

भ्ये पताकादयो हस्ता नाट शास्त्रे व्यवस्थिताः ।
वाद्ये यथोपयोगं ते व्रजिष्यन्ति तथा स्पुटम्‌ ॥२४।।

भ्राकटचमुपयास्यन्ति लक्षणादेव तु स्वयम्‌ ।२५॥
*तद्यया-- ।
टनगिन । गिननगि ॥ इति †नागबन्धः ।। १॥ ननगिड । गिडदगि ॥। इति पवनः ।॥२॥
गिडगिडदन्या^ । इत्येकः ॥३।॥ किटततः ॥ हत्येकसरः° ।४।॥ नखुनखु ॥ हति वु [:]
सरः ॥५॥ लिरतकिट्* ॥ इति संचारः ॥६॥ थोँगि योगि” ॥ इति विक्षेपः ।\७॥
इति सद्योजातोदभवाः सप्त › *हस्तपाटाः ॥१॥

ततकिटकि ॥ इति स्वस्तिकः ।॥१। `ता हन्ता ॥ इति बलिकोहलः ॥२॥ १ गिन
यों योगि ।॥ इति फुल्लविक्षेपः ॥३॥ धों थँ गों गों १* ॥ इति कुण्डलीविक्षेपः ।।४।। योँगिण-
तन्ना“ ॥ इति संचारविखलो ^ ॥५॥ किटोधों गिन खौ ख (3.1. लेखं) ।॥ इति
खण्डनागबन्धः ।॥६॥ टकुञषँ ।। इति पूरकः ।॥७॥
इति वामदेवोद्‌भवाः सप्त हस्तपाटाः ।२॥

१ @. श्विकटाः > 8.7९. °पाटखली 3 @. तस्मिन्‌ ४4.

+. 8.1. ए क). 400-402 {णि फ). 173. 174 ° 11९ ९६.

†6. ध्वतडनिगि, टनिगि 171 {70 170९8 पता 8 ष्लकषाद्ाट
0९ फष्ल नाग० 870 वन्वः 17) {116 8९९०1त्‌ 117९ {01 10) १४
211€ा इत्येकरस० 17 (€ तात्‌ [ल णा 80४८ (९ विसर्गं ण
°रस 15 @षला) 8 ला 11118 1९८18110]९.

+ अः ग्दत्था, ११५१३ 8 1}, :14 गिड०, .\. (५. ४५८ विसर्ग ।

£ 4. °ततः ©. ऽतत्‌ । अ (४. भरसः। ¢ (4. ०118 8९९०) नखु ।
^ 4. खरत० (~. खिरतखिरत ०, &. 1. खिरटकिट ।
° (. धथोगि थोगि, 8. ६. थोगि थोधि। ११ 4. हस्ता ।

१२ 4. ता हीता, 8. 1९. थो हन्तां ।

१३ 4. 00115 8९८00 थौ, &. ग)105 अनुस्वार 011 1]1€ 11171९९ थो 5;
8. 1२. थोँगिन (11176९ {171९8}.

१४ (@. 0707116 †}€ 8९८01त्‌ गों ।

१५ 4. ©. ४११ य 87 थ 1९8९९17 एट}$ एर्०ा८ योँगिण °; 8.1२. °तत्ता ।

१ ^. ऽविलखी ०, 8. 1२. °विलिखी ।

| १७४ संगीतराजः [ अवनद्धोह

नगगिड गिडदगिद) ॥। त्यलग्नः ।१।॥ रदथरिक कथरिकि ।॥ इति उसारः (इत्य
न्सारः) ॥२॥ तकिधिकि3 ।॥ इति विश्चामः ॥३॥ टगनुग्‌* ।॥ इति “विषमलखी (3..।
गलो), विषम (स्व ? ) लितो बा ।।४॥ खिरितु ॥ इति सरी ॥५॥ लिरि* ॥ इति
स्फुरौ ॥६।॥ नरकि भेरिकि^ ॥ इति स्फुरणः ।७॥
॥ *इत्यघोरोदभवाः सप्त हस्तपाटाः ॥३॥

१“दरगिडगिडदगिदा ॥ इति शुद्धिः ॥१।॥ टटकुटट ।॥ इति "स्वरस्फुरणः ॥२॥ ॐ +
ननगिन खरि खरि ।॥ इति [च्‌ ]छटलः१ २ ।।३। १ `दखदलखे ।। इति ` *वल्लभः (वलनः)।।४॥।
*“योगिनगि ॥ १दत्यवघटः ।॥५॥ तत्ता ॥ इति तकारः ॥६॥ धिधि ।। इति माणिक्यवल्लो ।\७॥ + ञे

॥ इति तत्पुदषोद्‌भवाः सप्त हस्तपाटाः ॥४॥ :

तक्षं '“ तक्षं क्ष ॥ इति समस्वलितः, समस्वली वा ॥१।॥ ^“गिरिग्ड गिरिण्ड ॥ इति ¢ .
विकटः ॥॥२॥ कणकणकि ॥ इति सदृशः ॥३।॥ ""धिधिकि -°चिधिकिटकि ॥ इति खली,
स्ललितो वा ।।४।। २दिगिनगि [ दिगिनगि | ॥ इत्यड्‌डखक्ली 3, अड्डस्वलितो वा ॥५॥ +
*भ्थरकट [ थरकट ] ॥ इत्यन्‌ [च्‌ |छल्लः ॥।६।। दोनकट “ [ दोनकट ]।॥ इति खुत्ता (8.

खुत्तः) ॥७।।
इति (ती) शानोद्भूवाः सप्त हस्तपाटाः ॥५॥

इति सदाशिवपञ्चवक्त्रोदटूवाः पञ्चत्रिशद्धस्तपाटाः । तलपाटाइच ॥।१।

१ ५. °गिड, 8. 1. °गिदा ।
७, दथरिकि दथरिकि, 9. †. दत्थरिकि दत्यरिकि ।
3 8. ‰२. 1९])€8 5 तकिधिकि । ४६. १. टगुनगु टगुनगु ।
“ ©. विषमखाली विषमखलिख्या वा । ५
° 4. विचरितु, 8. ए. विरितु चिरितु; @. 80१8 2 8 शः खिर्तु, [था॥9्‌8 +
10 171त्‌1८ब{€ 108 कलृल्ततिम |:

०8. रि. प९ु)द्व§ खिरि। ८ 4. भरक्रि०। ^ (@&. इत्यवोरो० ।

१ 4. दरि० . ११. स्फूरणः। १२ 9. 1२. उच्छल्लः। ` #
१३ @, दखदखे, £. 1२. दरः दें दख खे । १४ @. वलभः, 9. {. वलितः । +
१ 8. १. थँ गिनगि थो गिनगि । १६ (3. अवघटः। ४

*७ ^, ३११३ 071९ ज्ञे । "< (३. गिरिगु प्रिग्ड, ‰. {२. गिरिण्ड गिरिण्ड । ` ९
+ 8. (र. धिधिकिटकि । ० 0. धिकिवकि। ^ ^. खल्ली। कु |
रर 4, (. १११ 2 करल दिगिनगि [€ा]18])8 171 0तला {0 1त्‌1९8#6 108 4.

71९])ला11011; 8. ए. 180 1९])९8#8 {16 ])]7886. ` 9
२3 ^. ऽखल्ली । `
२४ 8. ६. घरकट (1171486 7९0९९६९}, 4. ©. 8११ 2 17 नवल ०८ षू

1101९816 {€ गदुलघ्प्ंम ग € 1198९ ४
२^ 4. 0७. ४१५ 2, 8. २. दोनकट (])11788९ 18 16]०९६॥९५१).

पाटपरीक्षणम्‌ २]

यया- दह्र खुं खं दहं २ कतिर

ठृतीयो वादयर्कोक्ष १७५
*+कोणाहतरच सं नान्तो विषमार्धसमाविति ।
चत्वारो हृस्तपाटाः स्युनन्दिकेश्वरसम्मताः' ॥।२६॥
उदेशक्रमतो लक्ष्मेषामपि प्रतिपाद्यते ।
कनिष्ठाङगष्ठयोगेन शेषाडगुल्िविवर्तनात्‌ ।२७॥
कोणाहतो हस्तपाटः परिज्ञेयो बुधेयंथा ।
लंखुधरि खंखुधरि करगिड़ करगिड ॥२८॥
॥1 इति कोणाहतः ॥ १॥
सर्वाहगुल्यग्रातेन सवङ्गुलिविवतंनम्‌ ।
यत्र पाटे भवेत्‌ सोऽत्र संश्नान्तः कथितो यथा ।२९॥

दरगिड २ गिरिगिडिद २४ दणकिट मटटकु ॥
॥ इति संभनान्तः ॥२॥
वलनं मणिबन्धस्य पताकस्य “तु कम्पनम्‌ ।
कम्पनं चरणस्यायं पाटोऽत्र विषमो `भवेत्‌ ॥३०॥

॥। इति विषमः ॥।३॥

विपयसिन तस्येव भवेदर्धसमो यथा ॥३१॥

दरगिड गिगिरिगिडिगदिः॥ दंथोंगिरद॥
॥। इत्यधसमः ॥४॥

॥ इति नन्दिकेश्वरोक्ताश्चत्वारो हस्तपाटाः । *तलपाटाश्च ॥२॥
* ` "उत्फुल्लललकश्चेव पाण्यन्तरनिकुट्टकः ।
दण्डहस्तः पिण्डहस्तो युगहस्तोध्वंदस्तकौ ॥३२॥
१ १स्थूलहस्तोऽधधिपाणिः' ° पादर्वपाण्यधंपाणिकौ ।
कतरीसमकतया तया विषमक्तरी ॥३३॥
समपाणिङ्च विषमपाणि[: स्यात्‌ पाणिहस्तकः ।
नागबन्धावघटकौ स्वस्तिकडच समग्रहुः ॥
इत्येकविशतिर्हस्तपाटाः ^ 3 स्यमुंरजादिषु १४ ।३४॥

* ¢. 8. १. णा 851-54 णिः 26-31 ११०५९.

१ ©. °माषिताः। ˆ (. 1९])५8{६ पाटे । . 3 (. 11 8. ]र. °डद ।
५ 9. ‰२. १०९३ ० 7९९ ना 7456.

“^ ©. ४११३ पुं 0९07९ कंपनम्‌ । .* (@. 118 भवेत्‌ ।
° @. कति (01018 2) । < (@. 01115 रडिगदि । ९ @. ताल० ।
* 2. 8. 7. णा 841-844 णि 32-34 १०४९. १० (. उत्फुल्लः
"१ ©. स्थूलहस्ताः पिण्डहस्तो ˆ “““““ हस्तकौ (10]) ५६९ {0 ४९78९ 32);

2९810 पिण्डहस्तोधष्वर्धिपाणिः ९1९.

१२, १३ 4. 011) विसर्गं १४ (३. ०रमुरुजादिषु

कोरि ते ~

१५६ संगीतराजः [
यपया- १
† भलप्यन हस्तेन स्यादत्फुल्लो नखाहतेः! ॥२३५।।
यथा-कक्ञे
करमेण प्रसृताइगष्ठशुकतुण्डेन वाद्यते ।
विरलाइगुक्लिभिर्वं प्राहुस्तं -खलकं बुधाः ॥३६॥

यथा--ण्दां गिड गिडदां गिडदां
तजंन्यड्गुष्ठपातेन यत्र दक्षिणहस्ततः ।
सरेफवामहस्तेन कमव्युत्करमयोगतः ॥।
वाद्यते वाद्यमुक्तोऽसौ पाण्यन्तरनिकुट्‌टकः ॥।३७॥।
यथा- "दां गिडदां खरिष्किदांखरिधुदांदां खरिखरिदांगिडिदां॥
॥॥ इति पाण्यन्तरनिकुटकः ॥३॥|
. पताकरेफहस्तान्यामूरध्वघातः क्रमाद्यदा । -
क्रियते दण्डहस्तोऽसौ पाटः पाटविदोदितः ॥३८॥।
यथा--ष्दांथरकटदांखरिखरिदां ॥ इति दण्डहस्तः परा
*्यापु (प्रि) येते समं यत्र हस्तौ ^रेफोर्वहस्तको । ह
स पिण्डहस्तो विज्ञेयो बाद्यविद्याविदारदः ॥३९॥
[यथा--] ^"्यरकट थरकट क्षे क्ष
हृस्ताम्यां यत्र ""रेफाम्यामूरध्वघातद्रयं पृथक्‌ ।
विधीयते यदा वाद्ये युगहस्तः प्रजायते ।।४०॥
[यथा--] ^ षं क्षं दांदां ॥। इति युगहस्तः ॥६॥
यदोरध्वघातः क्रियते दक्षिणेन तलेन हि । 3
तदोध्वंघातो विज्ञेयो दांत्रयेण गिडद्रयात्‌ ॥४१॥ +
[यथा--] १ऽगिड गिड दां दां [दां] ॥ इतयष्वहस्तः ।१७॥ ^ ,
† ५. 8. ए. + 855-8170 णिः 35--55 ० ६1९ प्ट. `
१ ^. ०हतः २ ७. कज्जं, 8. 1२. कन्हं
3 @. 718. 16 768५ 85 पजुकं 07 षज्जकं
४0. दों गिड दां गिड दां, 9. 1\. गिड दगिदा
4. 07४5 यथा" "^" गिडिदां, 8. 1२. दगिडदां खरिक्कदां
® &. काह वो ^^... दां ७ ५. व्याप्रियते
९ ^. रेफाघं ©. हस्तोध्वं ४.
.*° ॥. गा; थरकट" "ञे, 8. 1२. थरिकटज्ञं थरिकटज्ञे + 4. रेफोम्या० ज
१ ^. 00108 ज" "दां, 8. [दरदा दां
१३ 4. 01018 गिड' `" "" "दां, 8. 1. दर गिडदां दां

॥ इति पिण्डहस्तकः ॥ ॥

1

त 4

[यया--] ^ ४दांगिड गिडदां दां

"६

कः
पाटपरीक्षणम्‌ २] । बाद्यरनरकोशः १७७
*्थूखहस्तस्तदा केयो यदा बादधुटदवयम्‌ ।
ऊर्वधातद्रयं हृत्वा तलहस्तेन हन्यते ॥४२॥
यथा ॥ च्छंखुंरां ॥ इति स्थूलहस्तः ॥८॥
यत्र प्रहुन्यते वाद्यमधर्षिहस्तयोद्रंयोः ।

अधर्षिपाणिमाचष्ट दिगष्ट 3 -स्पष्टजं त्रवान्‌ ॥।४३॥
[यथा-] खुंदांर ॥ इत्यधर्धिपाणिः ॥९॥
पादर्वपाणौ नखाग्रेण वाद्यं धीरः प्रवाद्यते ॥॥४४।
[यथा--] भथररग इद रगडदगडदग
॥ इति पादर्वपाणिः ॥१०॥
अप्रेणंकस्य हस्तस्य धातात्‌ स्यादधंपाणिकः ॥।४५॥
[यथा--] दगड दगड थरगड दरगड़
कर्तरी वामहस्तेन चञ्चलाइगुलिना हतेः ।४६।
यथा ॥ ^तिरिटिरि टिरि किट थो -डिगिदनर “टिरि किटि क्ष,न किटट^॥
॥ इति कतरो ॥१२॥

॥ इत्य्धपाणिः ॥११॥

समघातात्‌ कतं रीम्यां कराभ्यां समकर्तरी ।।४७॥
[यथा--] *“क्षेनकिटत तरकफिटि किटक्षं थोदिगिद तिरि टिरि किट
॥ इति समकतरौ ॥१३॥
विषमा कर्तरी दवाभ्यां ताडनात्‌ १२ कमतो मता ।(४८।।
[यथा--] + 3टिरिदिरिथोंदिगिद । किटिलेेनकि

अड्गुष्ठाडगुलिसंह॒त्या पीडयेतां करौ यदा ।
{गपत्‌ पुटयोदन्रं समपाणिस्तदा मतः ।(४९।

॥ इति .विषमकर्तंरी ॥ १४॥

॥ इति समपाणिः ॥ १५॥
१ ©. हस्तहस्त° ° 0.खुं३ेदां,8. एखुंखुंद

3 4. ४१५१३ अनुस्वार

४ 4, ०705 थर“ ""दग, 8. ‰. थरगिड दगिड दगिड दगिड
“ 4. 07108 दगड""“* `“ "गड, 8. 1२. दगिड दगिड दरगिड दरगिड
९ ^. 0101४85 ति ^ 9. < ©. किरि

* 8. ‰. टिरि टिरि टिरि किटथों दगिदां तिरि टिरि तक्ति किट

१० 4. 07008 जञेनकिट”**“"*°*“किट, 8. २. ्षिनकिट कनकिट किटन्ने थो दिगिद
तिरिटि तिरिटिकि #
११ 4. वेषमा १२ 4. 0717108 त्‌
# * 4. भ #8 टिरि"" " "नकि १४ 4. 07४68 दांगिड-.-"दादां

१५८ संगीतराजः

तमाहुविंषमं षाणि ष्यत्ययाद्‌ व्यापृतौ करौ ।
सागुष्ठाड्गुलिभिर्वा्ं यस्मिन्‌ करमतया हतः ।\५०॥।

[यथा--] "वांदांगिड गिडदादां
पाणिहस्तो भवेदेष यत्र स्याद्‌ विरलाङ्गुलिः ।
समपाणिः स्फ्रन्‌ वाये इति वादविदो विदुः ।\५१।।
[यथा--] 3तरणड़ दरगड़ त दरगड़ तगड दगड़ गड
व्याप्रियेते करौ यत्र विपर्यासिात्‌ पृट्दढ्रय ।
तल्नागबन्धमाचष्ट प्रत्येकं वा पुद्रयम्‌ ॥
कराभ्यां ताडयेद्त्र नागबन्धो भवेदसौ ।\५२॥ भ)
[यथा--] ४टनगिनगिन गिननगिड गिडगगि ॥। इति नागबन्ध ५१ `

पुटमेकंकपाणिदचेत्‌ साडगुष्ठाङगुलिभिः क्रमात्‌ ।

तलेन हत्वा प्रहरेत्‌ पाटः सोऽवघटो मतः ।॥५३॥
[यथा--] ‹ननगिड गिडदगि ठनगिन गिननमि
स्वस्तिकौ चेत्‌ करौ भूत्वा पुटभेकं प्रयत्नतः ।

निहन्यातां स्वस्तिकं तं स्वस्तिङृज्जगतोऽवदत्‌ ।।५४॥

[यथा--] *तकटतकटतक ॥ इति स्वस्तिक ५१०४

सममेव तलाभ्यां चेत्‌ करयोः पुटधातनम्‌ ।
समग्रहं परे प्राुव्यंडगुष्ठाङगु लिके तले ॥५५॥
[यथा--] ^तकट तकट तट
॥ इत्ये कविरतिहंस्तपाटाः । २
+उल्लोलः पाण्यन्तरइच नर्घधोषः१० खण्डकर्तरौ ।
दण्डहस्तः समनलो बिन्दुयंमलहस्तकः ॥।५६।।

॥ इति समग्रहः ॥२९॥ {

रेचितो भ्रमरो विचुद्रिलासश्चा्धकर्तरी ।
अलग्नको १ ^ रेफ: |समपाणिस्तु १ २ परिवृत्तकः ॥॥५७॥
(4. 708 दांदां `“ “"""दादां २ @. वा

^. गण #§ तरगड."* "` गड, 8. 1२. तरगिड दरगिड
^. 97 8. [र. गा टन“ ““" "गनि
©. सांगुलिभिः

(4. गा४8 तकट “` "तक, 8. ‰. तकिटतकिटतकि
4. ग0;08 तकट ^^“ "तट, 8. ‰‰. तकिट किटतट

९८६ 8. 1. ए 844-846 ण 56-58 ३०४६.
० ^. 071४ विसगं ११ ^. अग्नो

क = # ¢ च @ यी

[

१२ &. 6. समपाणी तु.

पादपरीश्षणम्‌ २] रतीयो वायरत्रकोकषः १५९
इति षोडश पाटाः स्युः सर्ववाद्योपयोगिनः ।
्रायेणेतान्‌ प्रयुज्यन्ते ह ककायां मुनीश्वराः ।॥५८।।
† अयोदाहरणं तेषां वक्ष्ये लक्ष्मपुरस्सरम्‌ ।

दक्षिणः प्रतिलोमेनाव्यवस्थेन युतो यदि ॥५९॥
अडगुष्ठेन तथा वामः सोच्छवासो यत्र कर्मणि ।
करस्तं 3 पाटमाचक्षुरुललोलं “ पाटवेदिनः ॥६०॥
दक्षिणोल्लोलहस्तेन सान्तराङ्गुष्ठयोगिना ।

सोल्लासेन तु वामेन केचिदरुल्लोलम्‌चिरे ॥।
मध्ये पुटं परे प्राहुदंक्षिणाडगुष्ठघाततः ॥६१॥

यथा॥ ह्षाहंथायथांहे ॥इत्युल्लोलः ॥ १॥

दक्षोऽङगुष्ठविनाभूतो ° (तः) पौनःपुण्य (पन्ये ) न पौडयेत्‌ ।
वामस्तु स्वं पुटं हस्तो हन्ति पाण्यन्तरस्तदा ॥६२॥
अधर्धिङ्गुष्ठहननात्‌ संहताडगुलिचालनात्‌ ।
परे पाष्यन्तरं प्राहुरपरे त्वन्यया जगुः ।६३॥
व्यडगृष्ठो दक्षिणो हस्तो हतुः पाण्यन्तराूवेत्‌* ।
विरिलष्टाङ्गुलिसंचारमङगुलाध्धिंताडनम्‌ ॥।
पाण्यन्तरस्य जनकं भिन्नलक्ष्मतया यथा ॥६४॥

"नखे २ खे ३ नखे २ ^“लेंद खुद ।! इति पाण्यन्तरः ।॥२॥
निर्घोषं पाटमाचक्षुः"१ कोणाघधातेन तद्विदः ।६५॥
[यथा--] नखविथों थो दिगि १व्दथों दिगि दों दिगि ॥ इति निर्घोषः ॥३॥
अङ्गुष्ठेन करो दक्षो विरलाडगुलिसंहतिः ।

हन्ति वाद्यं यत्र वामहस्तो निपीडयेत्‌ ॥
तत्र संपद्यते पाटः खण्डकतं रिसंज्ञकः ।६६॥
[यथा--] दां" खुखुदां २ ख॒खुग्रह'* थे टे क्षे हेज्ञेहे गिथों टे ॥ इति खण्डकर्तरी ^“ ।४॥
१ 4. 07118 विसं २ 4. प्रयुञ्जन्ते . प्रयुज्यन्ते
† ५. 8. 2. ४ 871-886 णिः 59-78 9 (€ प्ल.
3 0. करस्थं ४ ७. ०माचच्यु°
“ ^. क्थांथांथांथांर्षे ९ 8. ए. इति लोलः
* ७. °विनाविनाभूतैः पोनः ^ ©. °रोद्धवे ^ ©. नखं
१० 4. खे दुखु खुद ११ (@. °चचख्यः
१२ 8. ९. दा रात्‌ लात§ फा] 1.

१३ 4. १११8६ १ {लिः दां
१४ 9. ‰. गहं थो सज्ञे दे्ञेदों थो

* 4. °रि

१८० ` संगीतराजः [ अव

9 मत्मलयिनिष्ौरय पुटमडगुष्ठताडनात्‌ । च
वामनिष्पीडनाच्चापि दण्डहस्तः प्रजायते ॥६७॥ 4
[यथा-] खुं शेरे टिरि ३ ॥ इति दण्डहस्तः ५५५

यत्राड्गुलिखाधातंदृश्यते समता वुधैः । च ।
षाटवर्णसम्‌ हस्य पाटः समनखस्तु सः ।।६८।। ५
[यथा--] अहरहर तरकिट धिधिकट तकिधिकि तकिथिकि हर॒ ॥ इति समनसः ॥६॥ ।

वामेन पाणिना यस्मिनवष्टभ्य पुटं पुनः । 4

तर्जनी कुरुते घातं तं पातं बिन्दुमूचिरे ॥।६९॥

[यथा--] ध्देदिगि देदिगि गिरिगिद गिरिगिद ॥ “इति बिन्दुः ॥७॥ ~
दक्षिणः; पीडयन्‌ वाद्यं वादयेदितरः पुनः । 4

अवष्टम्य पुटं हन्यात्‌ तदा यमलहस्तकः ॥\७०॥।

[यथा] कुन्द २५ हृ हंत्रा॥

अड्गुष्ठतजंनोघातः स्कन्धप्रसफुरणं तथा ।

यत्र ्रो्तङ्खता वादये पाटं तं रेचितं विदुः ।७१॥ #
[यया-] ष्व्देदेथांथांदेंदे नन हकं ॥। इति रेचितः ९
श्रमरो ्रमिभङ्गीभिः सर्वाडगुलिसमाहतेः ॥॥७२॥ ह ४
[यथा--] "लोगं खुखुणं लुदृणं शद्रे +*णहणह कर शे . +

विचयदविसितः१३ पाटो बलिताधरहस्ततः ।
तजंन्यङ्गुष्ठघातेन जायते राजशासनात्‌ ।॥७२॥।
[यथा--] १'्तेण तेण तिट कषे क्षिहि ३ त्र“

१ 8. 1९. खुखुणं २, ज्र २, टिरि २; ©. ०४8 ४

॥ इति विदयद्विलासः ॥ १ १॥ अ 4

२ @. पाटा
3 8. २. रहरह तरकिट धिकिट तकिधकि टे हे टदेत्रः; ©. 8405
2 {16 6त्‌.
» ^. ©. देंदेगिदेंगि०; 8. १. °गिरिशिड गिरिगिड 4
५ ^. 0068 इति बिन्दुः ९ 4. दक्षिणं # 4. णपा

७ ©, चों 1 ४16 19५९ ग श, 8. 1. दर द सेहं २.
< 4. 005 विसर्गे ©. शषातः ९ 4. प्रोतुंगता ©. प्रा्तुगता
8. ए. देंदेंथांथों दं दे नखञ्ञे ३ नहनजञे

५ 8. 1. खेखेणं लुखुणं खु ३ णं कद २ णह करे क्षे ।

१२.ण ३ णह । १3 4. ०तो

१४ 8. ए. तणेड३ेतिरक्षोक्षोद्रिरेतां ^“ ^. ०8 त

तीयो वारत्रकोशषः
मात्रार्धकतरी प्रोक्ता यत्रानामिकया सह्‌ ।
प्रदेशिनी मध्यमा च ध्नन्ति वाद्यपुटं लघु ।॥७४॥

पाटपरीश्षणम्‌ २]
[यथा-] 'दाखुंखुंदारलंलुं॥ ग्प्रहषेटक्षेहंगिथोंटेः ॥ इ्य्धक्तरी ॥१२॥
तमलग्नं जगत कुण्डल्या जायते करः ।७५।।

अलग्नः सन्‌-
[यथा- ] ्लुंखंद २ *नवेंचगेंहें गियोटें ॥ इत्यस्ग्नः ॥१३॥।
तदा पाटो रेफसंज्ञः प्रजायते ।
स्कन्धसञ्चेन सर्वाभिः प्रहारोऽङ्गुलिभिर्यदा ।॥७६॥।

[यया- ] नहयों खें खें द्र कष^ व्र क्ेहंब ॥ इति रेफः ॥१४॥।
समपाणावविश्नान्तविरलाङ्गुक्िघातनम्‌ ।।७५७॥।
[यथा--] ननगिनःदेगिदेगिथोंगि नहच्रों ३ *करज्छ्‌ः ।। इति समपाणिः ॥१५।
पुरद्रयग्रहारेण परिवृत्तः प्रजायते ।७८॥
[यथा--] जक्ष धां< ४ गिणिना २ ॥ इति परिवृत्तः ॥१६॥

॥ इति षोडश प्रायिकहौडक्कहस्तपाटाः ।४॥

*तलगप्रहारः प्रथमः प्रहारो वितस्तया ।
"गुरूगुङ्जितसंज्ञचार्धसंचईच त्रिसङ्चकः ।!
विषमोऽम्यस्त इत्यष्टावपाटा हस्तपाटकाः ।।७९॥

† तलग्रहारः पाटः स्याद्‌ वामस्कन्धस्य चालनात्‌ ।
वामेन पाणिना वामपुटमध्यनिपौडनात्‌ ॥८०॥

१8. ए.दोख्‌खुंरेग्रेहषेट ३क्षेहेविगिगिथोंरे

२ 4. ग्रह; ©. ०1108 घट

3 8. १. सुषु २ नखे सञेहेगि २ ५

४ ^. संखेंजों 9

* ©. हें २ द्र (01४5 द्र्ञे)

९ 4. नगि, 9. 1. ०४6 16 185 ०न 2 ननगिन

७ ©. करं

< 4, ०7105 ४ 9. ९. यों; 4. 805 घ एण € गिणिना
„ * 8. ए. ए 847, 848

8. ‰&. °गुम्फिति°
„ 1 ५. 8. ४. णा 887-893 0८ 80-87 9 "€ पल.

१८२ संगीतराजः ` [अदे
[यथां--] दे थो ह+ धिकितकिं तकिटिकि ।
ज्घ धिथरिवियिरित्र

्रहारपाटनिष्पत्तस्तलाडगुष्ठाभिघाततः ॥।८१।१
यथा-- षे दरांथोंदिगि दिगिदां\ किटधोधों

॥ इति तलग्रहारः 11१

॥ इति प्रहारः ॥२
पटहादिषु वाद्येषु समुदग्रेषु कल्पते ।
अडगुष्ठतजंनीघातो यत्र तं वलितं विदुः ॥८२॥
यया-खंखुंदरिदांथोगिद्दां्थोगि योगि ॥ इति वक्तिः ॥॥३॥ (|
इदक्षिणानामिकाडगुष्ठवलनाम्यसनक्रमात्‌ । छ
तया वामकरोल्लासाज्जायते गुरगुञ्जितः ।८३॥
यथा--थुकर ४ ४यरगिडि थरगिडि दधिकिथोर ॥ इति गुरगुञ्जितःˆ ॥४।
नितम्बचलनाद्वामचरणस्य भ्रकम्पनात्‌ । <
तथा पाणितलोच्छ्वासादघं सञ्चः प्रजायते ॥८४॥।
॥ इत्यधंसञ्चः ॥५

यथा-खेदेदरिलेखेदरिलंखेटखंखेऽट--
त्रिसञ्चो जायते सव्यहस्ताड्गुष्ठविषट्रनात्‌ ।
त्रिकस्य चलनात्‌ स्कन्धसञ्चादपि मनोहरः ।८५॥ भ
॥ इति त्रिसञ्चः ॥६॥
हृस्तवंषभ्यविन्यासादपाटो विषमो भवेत्‌ ।।८६॥
यथा- खद भरि २ थोगि"्वरिखेखे खे खरकट ^ खरकट ॥ इति विषमः ॥७॥.
जायतेऽम्यस्तसंज्ञोऽत्र पाटः पाणिविवतंनात्‌ । ।८७॥
यथा--गणमिण णंगि थण ?र्गिथण गिणणंगि तकिधिकित्त

यथा- खद खेद “खंद खेद

।} इत्यष्टावपाटाख्याः करपाटाः ।५॥

# 8, ]. द्रे विकिट किट ज्ञेधितिरिरेत्रा
१९. ए. ज्ञेदां थो गिदिगिद २ किटघों घों
२ 8. ए. ग 18 दां अत्‌ 1८ [४४ मि
3, “ (3. शगुम्फितः # ध
४ ^. घरगडि धरगिडि, ©. रथगिडि थरगिडि; 8.7. योरगिडिदा २
धिकिथोे
६ 4. गा01#8 8९607 खं ७ @. वकात्‌
८ 4. 2११8 ०€ खे, 8. ‰. खेद खे खेद खेद ^ ^. गः
११ @ 001४8 86607 खरकट; 8. ए. थो दिगि घरिखे ४ (1९87 27668
पाध] 4.)
१२ (, 070;08 गिथण, 8. ?. खणगिणखंगि २ तकिधिकित्त

॥ इत्यम्यस्तः ॥८॥ ˆ `

दृतीयो षायरन्रकोशः १८३

#'सञ्चो वि|[च्‌ ]श्रितश्चेति पाटावलगसंज्ञकौ ! ।
† अर्धाडगुल्यग्रधातेन तत्र सञ्चः प्रजायते ॥८८॥
॥ इति सञ्चः ॥१॥

पाटपरीक्षणम्‌ २]

यथा--थुकर थुकर प्गिणणगि
शुद्धेन करसञ्चेन धातेनाडगुष्ठहेतुना ।
मादत्पद्यते पाटोऽलगो वि [च्‌] ्टुरिताभिधः ।॥८९॥
यया--््र भक्ेगिरि गिडिद^ नगिरि गिडिनः
॥ इति वि[च्‌]ष्ुरितः ॥२॥
॥ इत्युत्पन्नालगपाट~द्रयम्‌ ।॥।६॥
$“्मरः कुल्चितञ्चेति चित्रपाटद्वयं परम्‌ ।
{त्र स्याद्‌ भ्रमरो नाम घातो वलितभेदतः^
तेन क्रियते यत्र चित्रपाटो मनीषिभिः ॥९०॥

यथा--दयों क्र खुंखुदरि^° थोगियोगि? ॥ इति ^रश्नमरः ॥१॥
सडकरो हस्तपाटानां कुञ्चितः कीतिंतो बुधे: ॥९१॥
यथा--लुंखुधरि "उदुंखुघरि १४वरगिड धरगिड दहं द्ध ।॥ “लर खर दह ॥।
गिरिगिडिद गिरिगिडिद दर्थोगि ^: दथोगिद ॥ इति कुञ्चितः ॥२॥
इति ^*चित्रपाटद्वयम्‌ ।।७॥
हइत्यष्टा्ञीतिहस्तपाटाः ॥ ^ “भोरस्तु ॥

* ¢. 8. 2. णा 849 + ©. भसंज्ञको
† . 9. ‰. ४ 893, 894 णः 88, 89 80४९.
२ 8. २. गिणणंर ॐ @. 814 8. २. ४०११ २
५ ©. ज्ेगिगिडि २ (नगरि गिडिन 90768 11 4.)

५8.द्५िदा ® 8. 1९. गिडनम्‌

७ (. पाटा $ °. 8.7. ए-849
< ७. भ्रामरा

‡ ५. 8. 2. णा-895 07 90, 91 870१९.

^ ©. 7160९808 [€ा€ यथा ज्रः" इति वि [च्‌] छुरितः

*० (र. °घरि 87 7९0९878 11118 ]) 17936.

११ 8. ‰&. दंयु जञेद्र ४ खुंखुघरि द्थोगि

१२ (@. भ्रामरः १३ @. 011118*86007त्‌ खुंखुंघरि
१४ @. घरिगि थरगिडा दद्ध दष्टं, 8. 1. धरिगिगिड २ दद २

१५. 9. णणा#8 खरखरदह, 8. ‰. २९९५३ दत्थोगि 1118084.

१९ 4. दथांगि दथांगि १० (@, विचित्रपाटा

१< @. गपा४३ श्रीरस्तु

१८४

अथ प्रातिस्वकान्‌ वर्णानधिकान्‌ मुरजादिषु ।

दर्षयामो भतङ्गादिमदमाधित्य तत्त्वतः ॥।९३॥।
*मुरे (र) जे तद्धिया टं हूं नन्दे सप्त प्रकरतिंताः ।
केषांचन मते पाटास्तटह्ा > दधला इति ॥९४॥

प्रेषां क्षभमा वर्णा वर्यन्तेऽधिकतामिताः* ।

तत्र “तद्यादयः सप्त केवलाः शुद्धसंज्काः ।॥९५।१
तेकाचरव्यापकंमिंभाः कूटा इत्यभिसंज्ञिताः ।
शुद्धाः शूटविभिशवास्तुः खण्डपाटाः प्रकोरिंताः ॥९६॥

अञावाजे त्वधिकादक्तौ मज्जकारौ मनीषिभिः ।

हह स्युः भ्रयमे वर्णा दंकारेण विनाकृताःˆ ।९७॥।

करटायां पुनः पाटा अधिकाः करटा इति ।
टिरिकिः + °कटिरिश्चैव तत्र पाटद्वयं मतम्‌ ॥९८॥

गोकारो घट (इ) से प्रोक्तो टकारो '† ढवसे मतः ।

ढक्कायामपि ठकारः ककारः कुंड्वागतः ॥॥९९॥
कषंकारवर्जिंताः पूरवे रञ्जा ^रशंकारर्वाणका ।
इवर्णो डमरौ प्रोक्तः खरटा इति पाटजाः ॥१००॥

डवका इंकारबहुला नि (न) गौ कखरटाश्चया ।

बुं बु तुम्बमिमे पाटा उडक्क्लीवाद्यसंश्रयाः ।१०१॥।
सेल्लृकायां खिधीपाटौ त्रिवल्यां तटधा इति ।
तेंदोंदों देति वर्णाः स्युह्ोकारो दुन्दुभौ मतः ॥१०२॥

भयां 'ष्टोठौ (? ) घटौ पाटौ ^“निःसाने (णे) परिकीतिनौ ।
पाटा प्षनकटाः प्रोक्ताः कांस्यताले मनीषिभिः ।॥ १०३।
१ 6. ०8 प्र २ 4. मुर°
* ¢. 8. ६. ४ 1033-1086 0 94-96 ००४९.
3 @, 1०018 11९ क्त्वा ४ 4. मताः
५ ©. मध्या० `£ @. ऽमिश्राइ्च * 4. आवजे
< 4. °्कृतः ९ 4, 01168 विसगं
१ (3, करटि०, 9. 1२. तिरिकि-तिरिकि° "१ 4. ढेकारष्टवसे
५२ ॥. रोकार० ` १३ 4. इक्कुली १४ @. गेष, 8. 1. तं
१५ 8. ६. १०७७ 7०१ एडछघ्रम ण पाट 17 निःसाण

पाटपरीक्षणम्‌ २]

वृतीयो बाधरननकोशः
टणत्कारोत्कटा घण्टा जयघण्टाय ` कीर्त्यते ।
देकारपाट बहुला कञ्ना किरिटिकाक्षरा ॥१०४॥
शुक्तिः किरिटिका-पाटा पट्टे घडरटाः कखौ । न
बुक्का रबहुरं गं हुभृव्यादि गिदित्यय ॥
पाटवर्णाः स्मृताः शलुः मुनित्रितयसम्मते ॥ १०५॥
॥ इति सववाद्याश्चयाः पाटा: ॥

#विन्यासभेदाः पाटानां वाद्यानि मुरजादिषु ।
बोल्लावणी च चल्लावण्युड्वदच ` कुचुम्बिणी ॥१०६।

चातुः (र) श्रवणिका लग्नः परिभ्रवणिका ततः ।
समब्रहारः ुड्पं (व ) चारणा करचारणा ॥१०७॥

दण्डहस्तो घनरवस्तानि द्वादशधा|[ऽ]वदन्‌ ।
आदौ मध्येऽवसाने च प्राचुर्यं यत्र देकृतेः ॥१०८॥

आद्ये छण द्वित्तोये च तादृगेव यदा भवेत्‌ । .
यत्र बोल्लावणो सोक्ता वाद्यविद्याविहारदेः । १०९॥
देदेदेथोंयोंथों!देदेदे॥
वाद्यान्तरेऽपि वाद्यं स्यादस्या खण्डय विदा ।
तत्तदा धानाणो * पायक्येन प्रयोजितौ ॥११०॥
सेष्ेति देङृतिस्याने हृड्क्कायां च मर्दले ।
-थोङृतिदां त्रिवल्यां तु *डक्कायां “योंकृतिस्तया ॥१११॥
"टेकृतिः करटायां स्यात्‌ प्रधाना क्षरयोजना+१।
एवमेव बुधेज्ञेयाः पाटा वाद्यान्तरेष्वपि ।॥११२॥
॥ इति बोत्लावणी ॥१।।
चल्लावणी तु सा यत्र मण्डलो वाद्यते विदा \११३॥
॥ इति चल्लावणी ।॥।२।॥
उड्वस्तु सकोणेन लृलितेन प्रवादन।त्‌ ।
तलहस्तेन वामेन पाणिना दक्षिणेन तु ।॥११४॥
॥ इत्युड्वः ।३॥।

१ 0. कीर्तते ‡ (. पटूट घट्रटाः
* ¢. 9. 1. \] 900-918 [छ 106-124 ० {€ (ला.
2 (3. 0111108 °्डुर 4 (&. ग ४5 {1९ पणात्‌ श्रो

(ष. ग्ण : ५. थोृति दो ©. थोृति दों
= व. गा115 ङक्कायां थो < 4. तुकृति
१ ^. टेकृति (\. टंकृति, १ ११ ^. 8११३ विसर्गं

र

१४
म्ल = पाणिभ्यां पाणिनाथवा ।

संगीतराजः [ अव

ह~ तु हस्तेन खुकारबहुलाधितम्‌ ।
उदलीपिहितं बवतरं वाद्यते सा कुचुम्बिणौ ॥११५॥

॥। इति कुचुम्बिणो ॥४॥

बोल्लावण्येव विज्ञेया चातु (₹) श्चवणिका बुधैः ।
क्माद्वा युगपत्‌ पाटे: पाणिभ्यां भूरिभिः कृतेः ॥ ११६॥

रद्िधा क्रमतो ज्ञेया पाटोपाधिवह्ञाद्यथा ।

पाटैः कृता शुद्धा चित्रैदिचत्रा मता सताम्‌ ॥११७॥
क ॥ इति चातु (र) श्रवणिका ॥५।

अस्पृष्ट्वा कुण्डलो कोणघातेनालग्नको भवेत्‌ ॥११८॥
॥ इत्यलग्नः ॥६॥

4 क पानद.

परिश्रवणिका सोक्ता वादयते यत्र तु क्रमात्‌ ।
कतरी समपाणिहच वाद्यवादनकोविदैः ॥११९॥ ` रः
॥ इति *परिश्रवणिका ॥७॥ ~ ˆ

समग्रहारो वाद्यं स्यात्‌ कराभ्यां युगपदधतेः ।\१२०॥

कुड्पा (वा ? ) दुद्धूवनतयत्र ' पाटा ये वाद्यसंश्रयाः ।

तदाद्यं वाद्यमाचक्षुराद्याः कुंड्प (व ? ) चारणम्‌ ॥१२१।। + ¶
॥ इति कुडप (व ? ) चारणा ॥९॥

हस्ताभ्यां क्रमतो दवाभ्यां मृदुना दक्षिणेन च ।
बाद्यते तादृशैः पाटे्दण्डहस्तः स "उच्यते ।।१२३॥
॥ इति दण्हस्तः ॥११

कुर्यात्‌ (द्‌) घनरवं वाद्यं निरन्तरघनस्वनम्‌ ॥१२४॥ 1
॥॥ इति घनरवः“ ॥ १२
॥ इति द्वाद मुरं (र) जादिजातिवाद्यानि ॥

१ ©. स्तरिभिः < (3. विधा

3 4. 01108 अनुस्वार * (3. परिका
५, &. नद्धं यत्र ९ @.करणा
७ (@. उच्येते < ©. °वम्‌

वारटपरीक्षणम्‌ २]

सृतीयो वा्यरतरकोशः १९७

#*वल्लिदच वल्लिपाटक्च घत्ता भेदो" ्षडप्पणी ।
अनुश्चवणिका हस्तो ज्ञोडणौ त्रिगृणा ततः ॥ १२५॥

पञ्चहस्तं पञ्चपाणिरवादयं स्यात्‌ पञ्चकर्तंरीः ।
ततशचन्द्रकलामे (प्ये) तान्याहुरा्यास्त्रयोदज्ञ ॥
भ्रायणेतानि दृश्यन्ते हुड्क्कायां परेष्वपि ॥१२६॥ ,

†त्रिविधोत्पद्यते वल्लिः सोत्लासा सर्ववाद्यगा ।
स्कन्धस्य मणिबन्धस्य कुड्प (व) स्थ च चालनात्‌ ॥१२७॥
॥ इति वल्लिः ॥१॥
वल्लिपाटस्तदा वल्ल्यामधं वाधद्रयं यदा ।
स्वैः स्वः पाटः कृतं संयोजनं वाय वियोजनम्‌ ॥१२८॥
॥ इति बल्लिपाटः ॥२॥

वाद्यतेऽधं निबद्धं चेज्छकारादन्ततोऽरधकम्‌ ।
वादयेदनिबद्धं “तु स्वबुदूया करयुग्मतः ।।
पुनराद्यं निबद्धं चेद्रादयं घत्ता तदा भवेत्‌ । १२९॥
॥ इति घत्ता ॥३॥

लयत्रेधात्‌ त्रिधा भेदः पाटः स्यात्‌ सर्वंवाद्यजञः ।
करिचदन्याङगजः पाटः कश्चित्‌ स्यात्तवुपाड्गजः ॥
कश्चियोगेन निष्पन्नसते मिध: पादपुरणेः ॥१२३०॥
॥। इति भेदः ॥४॥
सा 'स्याज्ञप्पणी यस्यामादौ मध्येऽवसानके ।
वाद्यन्ते सर्ववाद्यानि नानावाद्ैरनेकधा ॥१३१॥
॥ इति स्षडप्पणौ ॥(५॥
पुनः पुनर्यदा पाटः धूयते वा तदक्षरम्‌ ।
अनश्चवणिका नाम तदा वाद्यं निगद्यते ॥१३२॥
॥ इत्यनुश्रवणिका ॥६॥
चतुरतरत्यस्रमिश्रवण्डतालेदचतुरविंधः ।
हस्तोऽसौ यत्र खण्डानि देकारादीनि षोडशा ॥

यद्राष्टौ वाथ चत्वारि द्वे वा खण्डे यथाविधि \।१३३॥
।॥ इति हस्तः ॥।७॥

#* €. 8. दि.णा 90४-904 [ज 125. 126 ५५९५.

१ (६. १तव्‌३ कलय९ ९ दिपा< ५. ~ #. °रि
| ¢. £. 1६. ४ 919-944 [0 127-15; ०। 11९ एल.

3 @. गो1#5 मणिवन्धस्य ४. तथा
“©. चेतु * 4. स्यात्‌

॥। इति जोडणी ॥८॥

। ~ त्रीणि खण्डानि वाद्यते यत्र चेककम्‌ ।
त्रिगृणं ` त्रिगुणा सा तु भणिता त्रिविधा बुधः । १२५॥

्रगुण्यादादिमध्यान्तखण्डानां सा पूतनरदविधा ।
क्षमव्युत्करमथोगेन खण्डानां तद्ययोच्यते ॥।१३६॥
खण्डव्रयं प्रयुज्यादौ ¦. द्रयमादं प्रयोजयेत्‌ ।
पुन राद्यन्ततः प्रोक्तमेवं त्रेगुण्यमादिमे ॥ १३७॥
इत्यादित्रिगुणा प्रोक्ताऽथो मध्यत्रिगुणोच्यते ।
द्विधा सा मध्यखण्डस्य त्रेगुण्या[द्‌[द्वप्रकारतः ॥१३८॥

खण्डत्रयं वादयित्वा तत आद्यं हयं तथा ।
ततो मध्यमिति प्रोक्तः प्रकारः» प्रयमो मया ॥ १३९॥

अथ खण्डत्रयं पूवं पइचात्‌ स्यादन्तिमत्रयम्‌'* ।
ततो मध्यममित्येष प्रकारः' स्यात्‌ (द्‌) द्वितीयकः ॥ १४०॥

4 1

९ च
अथान्तत्रिगुणा तत्र लण्डत्रितयवादनात्‌ ।

“वाद्यमन्त्यद्रयं पडचादन्तिमं वाद्यते पुनः ॥ १४१॥

एवमष्टविधा प्रोक्ता त्रिगुणा^ पृथिवौभृता ।
चतुरसरतरयस्रमिश्रखण्डतालेषु वा क्वचित्‌ ।। १४२॥
ताल कृतेकखण्डस्य मानेनाय दलद्रयम्‌ ।
वाद्यं दलत्रयं यत्र तत्र सा त्रिगुणा मता ॥ १४३॥
अथवा चतुरस्रादिमध्यादेकेन केनचित्‌ ।
युक्तर्वेषां कमात्‌ खण्डेस्त्रिगुणा गणिता वृधः ॥१४४।।

केचित्‌ कमादेककले द्विकलेऽथ “चतुष्कले ।
ताले विरचितः खण्डेस्त्रिगुणां तद्विदो विदुः ।॥ १४५॥

१ 4. 0111{8 वि ‡ ^. गुण्यं

3 (3. ज्याद्यौ ५ ४ 4. 0101118 विसर्गं
^ 4. ण्यम्‌ ९ 4. ०ा1){5 विसगं
७ (3. अथोन्त° < ७. °मन्तण

९ (र. जाध्णा १ (@. चतुः £

दृतीयो वाधरलकोकशषः १८९
चतुरस्रे खण्डमेकं यसे खण्डटयं ततः ।
भिश्रे खण्डत्रयं वाद्यमेवं तु त्रिगुणां! परे ॥१४६॥

वाटपरीक्षणम्‌ २] `

अत्र पादेइ्चतुभिः स्यात्‌ पदेनेकेन निमितम्‌ ।
कलाभिश्च तथाष्टभिः वण्डमेकं तु लक्ष्मगम्‌ ॥ १४७॥
॥ इति त्रिगुणा ॥९॥
हस्तशब्दान्वितेरहस्तपाटः" स्यात्‌ पञ्चहस्तकम्‌ ।। १४८
॥ इति पञ्चहस्तम्‌ ॥१०॥
प(णिहस्ताभिधः पाटः पञ्चपाणिः प्रकीतितम्‌ । १४९॥
॥ इति पञ्चपाणिः ॥११॥
पञ्चकत॑रिकासंज्ञः पाटः स्यात्‌ पञ्चकत॑रि (री) ।।१५०॥
॥ इति पञ्चकर्तरि (री) ॥१२॥
प्रवर्धन्ते प्रहीयन्ते मात्राइचन्द्रका इव ।
तालइचन्द्रकलासंज्ञो यदि चन्द्रकला तदा ।१५१॥
केचिच्चन्द्रकलां प्रोचुदरात्रिशन्मातृकात्मिकाम्‌ * ।
द्विमात्रा षोडडञकला वृद्धिह्वासयुता यदि ॥१५२।
तादृोभिश्चतुःषष्टिकलामिर्दक्षिणे पयि ।
प्राहुदचन्द्रकला नाम वाद्यं वादविशारदाः ॥ १५३॥।
॥ इति चन्द्रकला ॥१३॥
॥। इति त्रयोदजप्रायिकहौ इक्कवाद्यानि ॥
॥। इति पञ्चविश्षतिरभयवाद्यानि ॥
येन पाटाक्षराणीव योजिताः सुहूदोऽरयः ।
संयोगविग्रयोगाभ्यां पाटास्तेन निरूपिताः ।॥ १५४॥

इति श्रीराजाधिराज-' कालसेनमहीमहैन्रेण विरचिते संगीतराजे ` षोडशसाहस्रचां
संगीतमोमांसायां वाद्यरत्नकोदो अवनद्धोत्लासे पाटपरोक्षणं द्ितोयं समाप्तम्‌ ॥

१ ५. शणं ‡ „६. 01115 विसर्ग
° (६. ० मातृकाम्‌ (६. शश्रीकरुम्भकणंविरचिते
९ (+, छापा षोड“ "मीमांसायां

3 (१, 01111{5 इति"""री

~~~न~--~------------~ --------~ `

वाद्यप्रबन्धां नाम तृतीयं परीक्षणम्‌

*यतो वादयप्रबन्धोऽयं चित्रं `चित्रप्रव्तने ।
तं बैचितर्यविधातारं धातारं प्रणिदध्महे । १

*+अय वाद्प्रबन्धानामदेशः प्रतिपाद्यते ।
यतिरोता च गजरो रिगोणी कवितं "पदम्‌ ॥२॥

मेलापकडचोपडामोद्ग्राहः प्रहरणान्य ।

अवत्सकछण्डणईच तुड्का^ मलपं ततः ॥३॥
मलपाद्धः च मलपःः पाट च्‌ |छेदोऽय रूपकम्‌ ।
अन्तरोऽन्तरपाटइ व खञ्जः खण्डयतिस्ततः ।।४।।

खण्ड [च्‌ ]छेदोऽप्यवयतिः खण्डपाद (ट ) इच खण्डकः ।

खण्डहुल्लः समः पाटो ध्रुवर्कोऽगाद्धरूपके ॥५॥
तालो वितालः“ खलकः समुदायइच जोडणी ।
उडवस्तलपाटडइचोट वणौ तुण्डकस्ततः ।।६॥

अद्खपाटश््च पेसारस्तरिचत्वारिशदित्यमौ ।
वाद्यप्रबन्धा उदिष्टा अथेषां लक्ष्म चक्ष्महे ।॥७\!

प्रायः सर्वप्रबन्धोऽयं कार्यष्टेकृतिमुक्तिकः ।
रचना कूटवर्णाभ्यां काम्यांचिद्यत्र कोमला” ।८॥

एकरूपाक्षरस्तालः छन्दः कर्णरसायनम्‌ ।
इति बाद्यप्रबन्धानां प्रायिकं लक्ष्म कौतितम्‌ ॥९॥

विरामा बहवो यत्र वादनं च मृहुमहुः ।
स खण्डो यतिरित्युक्तो गेया मण्ठादिसालग ॥१०॥

+ 4. ततो
3 (२. प्रणिघाहे

२ .\. चित्रः प्रवते

# ९. 8. 1६. ए 945-1019 जि धऽ एषा}. ह
४ (1. 1८5 16 € द पतान लिरोरेवा; ६८८110४ {0 17 हटात्‌ 18.

१८1९०.
५.6. श्वा ६ (, 0110 विसं
७ ^. ज्छंदो < (अ. 0118 विसर्गं

१० (६. ५५६ अनुस्वार

९ 4. तुंबकण०

ड त द
व ८८

वाद्यप्रबन्धपरीक्षणम्‌ ३] ृतीयो बादयरत्रकोश्षः १९१
एषैव “जनिका प्रोक्ता वाद्यततत्वविवेचकंः ।
वाद्या वाद्यप्रबन्धजञेः स्वतन्त्रा ङ्भतया[ऽ]थवा ॥ ११
अङ्खत्वेन यदंषादौ कस्यचिद्‌ वाद्यते विदा ।
क्वचिद्‌ वाद्प्रबन्धस्य वदन्त्युहवर्णीं तदा ॥१२॥
गद्दगथो (धों ) गक्कथो (थो )टे गद्‌्दगथो ( यों ) गक्कथो (थां )टे ।

केचिदत्र न वाञ्छन्ति पाटानां रचनां बुधाः ।॥ १३
॥ इति यतिः ॥१।॥

गातव्यं स्या[्‌[्िरद्‌भाहो देकारेबंहुभिरयुतः ।
खण्डं द्वितीयवारं च तत्किचिदधिकं मतम्‌ ५ १४॥
ततः खण्डं तृतीयं तु कियहीर्घमतो मतम्‌ ।
पाटः शुद्धश्च कूटश्च खण्डरमध्रविंनिमितम्‌ ॥ १५॥
व्यस्तः समस्तेर्व्यामिश्रेननिपाटचयेस्तया ।
मृदद्धप्रकरणोकतेः शुद्धक्टादिलक्षणेः ॥ १६॥
पनरेतत्लण्डमेव सदेकारं सकृ -इूवेत्‌ ।
दीघं गायेत्ततः पचात्‌ खण्डं ‹ “वर्णसरात्मकम्‌ ।। १७॥
शुद्धपाटादियुक्‌ स्वल्पं ततः; प्राक्‌ खण्डमौरितम्‌ ।
अन्ते स्याच्छण्डणः* कार्यः स देकृतिविमुषितकः ।१८॥।
ऊ (ओ) तोदता सेककलिदेः युग्मताले प्रकीतिता" ।
निःसारो छण्डणः* ° कार्यो मानमत्र विलम्बितम्‌ ॥ १९।
वत्तं तु विकटं प्रायो ध्वनिरद्धत उच्चकैः ।
केचित्‌ केदारमित्यतामन्ये त्वाहवनीं \ › जगुः ।।२०॥
आहवन्यां केचिदाहुः पाटेदेकारबन्धरैः ।
आस्थापना समं नीता ताल्बहुविधैरिति ॥२१॥
केचिदेकारादिमाहुस्तामादौ १ °देृनिभवेत्‌ ॥२२॥
यथा-- तद्धे । कथो (त्थ) कट [न ] गनो (थो) गकु थो (थो) गद २ धिक्कट^२।

१ "५ =
तकट । १ ४धिकट । थोगक । विधिकयो) २ घटं २॥ इत्युद्‌ग्राहो द्विवारं कर्तव्यः ।

ज ४
^. जनका, 9. {2. जक्करा २ .\. 01111; अनुस्वार 3 (६. ण्यः
५ &. गपा{8 अनुस्वार "“ 4. चरणे > (५. तत्‌

६१ ५. छंडनः < 4. जका: (५. का ` .\. ४वव विसं
॥ ^. ग्नः ११ ‰. |. वहनीं "9 १.0.35
4 १४ 8. 1. गा11{ धिकट

१५ गोर० ८२
8, ‰. चोर० (२ ऽध्ला)ऽ {० 1५\८ ८८1 प८८])॥८८्व्‌ ४३ र्‌)

१९२ संगोतराजः
ग्दक्‌ । 'देप्रिनदेगक्‌ । "तुथंहंरेगक्‌:। देगनथगनत। दिगिनर' तत्तकट ।
देदेगिन ^ तक्कट !छु थं थं देगक्‌ " ॥

॥ इति देकारखण्डं द्विः [1] द्वितौयवारे त्वधिकं कथ्यते ॥ यया--

"गड्दक्‌ देदेके गड्दक्‌ । इति ^तदृदं गड्दक्‌*“। ""तथों ` कटथो (थो) गक्‌
तट्टे कट्‌ दगक्‌ ^ -दारहे कथोरहेटूटे तक्के ' “टक्के थो (थँ) `" ग्रहपरडद यो दक्‌ तथोगक्‌
ोगक्‌ । छे दोयककौ थोः टः ॥ इति तृतीयखण्डम्‌ ॥

शद्धादिपाटरचितं ततः ^“प्राचौनदेकारखण्डं सकृत्‌ ततः ।

ब्‌ दग्नि नधिक ^ धिकतक्‌ देगि कथन ‡°हुकगड्दकूदरगड धिरिगिड्दः धर-
गड्‌दक२२ दरगडदग२3 धिरगडदग २ तकधिक २४ २"योगरे डीलुलुतत्‌ कटि लुतक्‌ २*धिक्‌

थोगटे ॥ इति वर्णेसरात्मकं खण्डम्‌ ॥ ततः प्राचीनं शुद्धादिनिमितं स्वल्पमेतावत्‌ पयन्तं `

` चच्चत्युटे ।। +
गर्दा] *२ टे \“दग्न योह हं "^ तटहेतोः ^ ततधिधियो *` थोः: 3 °रघटुटेः
उण्टेयों तथो ॥ तकथो धिक्‌ योटे। इति निःसारौ छण्डणः ।॥ टेकारस्थाने देमित्यन्ये ^
॥ इत्योता ॥२॥
सकृदुद्‌ग्राहखण्डं स्यान्नातिदीधं न चाल्पकम्‌ ।
बादकोद्‌घोषगम्भीरं ध्वनिमुच्चतरं दधत्‌ ।२३॥।

>+ ५. देन्नि (श्रि?), ३. (२. देगि ४ 3 ४
3 ‰. ६. देगक्‌ क
४ (‡, जनत 8. |. दिगिननत्तक्कट ^ „५. श्नेन

5 ६. ्-खुखुषंघं ७ \. देगव्र
^. गद्षः देगक्‌ गडडदक्‌ देगक्‌

+ ६. 1. शतकनटे + ५, ने (६, तवो
१ 8. (हि. कदथो, (४. कट्षो

१ 8. 1९. दरे होकथोरिहेटं

१४ 3. (दि. चिकरथोंटैथोंटैथों ठं (इति त॒नीयण्वण्डम)

१" (3. हग्रडद थोगक्‌ दंयो कगक्‌ दंथो धक्को धोः टः ॥
५ (३. धतव पुनः १७ (५, श्राचानं
१८ 3. ‰. ण्दक १० 0, जकर
२१8. ६. °गिड २५ >, भक

२४ ५. ऽघीक, }. (रि. धिग
२६ (६. धोरगडरथक्‌ थोतक्‌ । थारगडरतकधिकथोंगटे

२" ।9. २. दकगदडक्‌
२३ (\. ण्गु >. हि. गगरदग
२५ ६. र. गट

91. 7: | २८ (;. काऽ हे, 8. 1. हेते
न र्‌ „४. | 9 1

२९ (3. ण्होथोर, र. (रि. दहंथोर ० ८. ची

3,3.४8. ३९ (+. रर्थोद्रैटैः शोः तभो ८

33 8, 1. ण्टे ४ ७... ३५ ५. ऽमित्यकं

[ अवनदोलासः ४ `

तीयो बाद्यरन्नकोशः १९३

त्रिरम्यस्तमिदं` कूटंबंद्धं ` व्णंसरेण वा ।
बारवारम्‌पशमं कृत्वा [ऽ ]यो यत्र रच्यते ॥२४॥

वाध्प्रबन्धपरीक्षणम्‌ २]

छण्डणो ° गजरः *स स्यादस्यादौ स्यात्‌ पुनः पुनः ।
एकताल्यामुट वणं निःसारुवेकताटिका ।।२५॥

भवेदुपहामे[ मोऽ]न्येष नास्मिस्तालो नियम्यते ।
गजरावयवाः स्वं वादनीया निरन्तराः ॥२६॥

यथा -" तयोह तथोहा (ह) ऽधिथोह्‌ । हिथोहटे* थो हटग ोंहटे । दद८ ॥
इत्युदरवणमेकताल्यां पुनः पुनः । भ्यो टो दंदंगेन । थो (थो) गे गे धिकतक । इत्युद्ग्राहः ।
प्रतिग्रहण ^ (? ) चोच्यते । अयं किलंकताल्यां कृतः ।

""गङ्दक्‌ तटेगणनक्‌ "` दिहक्‌ दिहक्‌ दियोगक्‌ । किड्दक्‌ यथोदक्‌ । थो तरेथो ।
हरगेथों । इति त्रिरेकतात्यां खण्डः: केवलोऽप्ययं खण्डो गजर इत्युच्यते ॥ १ ष्योगक्‌
यो (थो) गक्‌ कथोहरघटघटे +“ । इत्येकताल्यां पनः पृनर्पदमः । थोंहरटे । इति [च्‌ ]छंडणः ।
एतत्‌ सवं नैरन्तर्येण वाद्यते ॥ ॥ इति गजरः ॥३॥

शुद्धः कूटे विमिश्रेश्च पाटंव्यस्तंः समर्तक; ।
बद्धं व्णंसरेणंतत्‌ खण्डत्रितयमादितः ।२७।।

्विस्क्तोपडमेनंतत्‌ त्रयं युक्तं पृथक्‌ पथक्‌ ।
कोलाहलो वादकस्य स्यृ टोच्चध्वनिपेदालः ।।२८।।

“ ।* 05394 ल 6 1८ वरिरभ्यनन भिर ६111 1] (01111 ६16८
(33) [6६ एना] श्र (श्र) ननिापाटचयैस्तथा ८ ९८1५८ 16 + 111८
7८९{; 1118 1८] १*५{५८] +)" {011} (६ ("111 11110 गभीरं ध्वनिम्‌च्चतर
दत्‌ 011 0] >4{-.4 {८1५ 1\' त्रिरभ्यस्नमिदं ^... †

(3. ्वंद्रण 3.१. छडणे (;. छंडनो

२ ( £
८ (\. कााा{न्म

1. तत्थोह विन्थोर विधो

{01१ 1), जरावय्वाः न्वे ठदनीयः =
`“ 1/1 ".915 ° जरावच्वाः स्वे ठादेनीया निर 1010) \८१>५ 110. 26

धायं ६६(५11]; {6 ° 1५।1> ५11 ६६ ).

11 1८ 1८; 1९ + 1१7 7 (1111*" [८ 1\ 10011116
¡7 वलरङ च क) {1 ९) 1.

« >. ६. धिथोर ° £. 1. °दटे थोहदग थो ।

< 15. षात्‌ ६. ए. का दद

^ 0. चोरौ०, 9. 1. बोरे कदर 0.0 ग्राहण

"१ ~ |. गडदगन देगगनग्दिद्क्‌ कथोगनकरथिक थो ग्ट धोदगक्‌ । गिडदक

पंगक्कथों ३, दे शो हटगथो ३, ३ ।
।*. दिटिक्‌ दथोगक्‌ किड्दक्‌ थोगङ०
१८ (3. डम्‌ ८

ण्हटषटे, £, |. जथरे ।

१५

म. (1 9102 गृद्ट्कः
१५. (14.

५:

संगीतराजः

८छण्डणान्ता रिगोणौ सा स्यादस्यां तु निजेच्छया ।
आदावुदटूषणं दीप्ते नृत्ते स छण्डणो २ भवेत्‌ ॥२९॥
सहोपशम (मे) नान्यत्र लकलितोट (ट ) षणा उ पुनः ।
ललिते नतंने प्रोक्ता तयेषा दौप्तनतने ॥।३०॥

१९४

*अन्त्यखण्डात्‌ “सोपहामाच्छण्डणा परिकोतिता । यथा-^तक्केः धिक्कं तकधिकतक्‌ # 4

“किधोकदगेन^ २ थोगकथो `° ३॥ इति प्रथमखण्डः ॥ टो थोटः गयोः षियोहटे # `
इत्युपश्ञमो द्विः । १ + तकं ग्रे ^° द्रेड गुत्य॒धिक्कग्रदेडग्धिक्‌ +° । ^ “दकंग्रहृडग्‌दक्‌ थोगतक- ¦
धिक १“ कधिक तद्धिते कधिटे ^*गेनथोग २ योगक्कंथो ३॥। इति द्वितीयखण्डः ।। टे
हट १ गेयो ॥ इत्युपदामो द्विः ॥

१ “योगदं दरगड़ "^ धित्यरिगड धित्थरिगहगतः । थोकटतकथो कटधिककाधिक “ तदवित्तक्‌ ॥ ¦

२"कत्योह कथोहट गेयोहटे
तत्योगड्‌द २* दिगनदिगन कथोगतद्वि्तक्‌ योहटे ॥
इति[च्‌ |छण्डणः ॥

॥ इत्येकताल्यामुदाहरणम्‌ ॥!
॥ इति रिगोणौ ॥४॥ `

छडणा 3 ५. ण्णी (७. ण्णीं

५ (७. अत्य सोपधात्‌ स मंडणा, (२. सोपगमछण्डणा

६ 4. तेक्क, (4. तेक्कं अ ६. 1२. ्तककि

< (६. धटाः करिधोक 0111118 $प्रो)ऽ९वृप्रला६ न प्णा। प])10 इत्युपडमो द्विः
9. 1२. थोकटगेन २ "° ‰. ‰. थोगक्कथों

११ (, द्क्कं०, 9. 1. तक्कगं दडरद कुथिकुगंदडधिक्क

१६ ^. 01115 ण्ै १3 -\. गृथधिक्‌ गंदेडकधिक्‌

६.1. तक्कर्गे दडरद कुथिकु्गंदडधिक्कं दक्कगं दडग्‌द्ोगत्तकधिक “ कधिकतं
धिककचि टेगेनथोग २ थोगक्करथों ।।
4. थोगत्रकचिकचिक

१७ 4. (@, गधो 3

१ ^. (\. छृंडणो[ऽति २

५
^"

१६ @, गनण

१८ (३, थोगड०, 9. 1२. थोंगटं दरगड़ धिरगड धित्थाः थोकट तकथों कटधिक्कक 1.

थोंधिक तद्धितक्‌ ॥ इति तृतीयखण्डम्‌ । श
१९ (, ४१३ धिरगड ° 4. भक्चिक्‌ ५
२१ ५, कथोह, 8. 1२. कथोटक्क थोंहकटगे धिकटैथौ हटगे थो हटे छ:

२२ ^, तत्योः, 8. 1९. तथो गिड्दक्‌ दिगनदिगन दिगनक ोंगतदधिततर्‌ थो ॥ .

# ^, 01118 २

।

४

॥ इत्यपङमो द्विः १.

|

धायप्रवन्धपरीक्षणम्‌ ३]

[8
दतीयो वारनकोशः १९५
शुद्धैः क्टेविंमिध्रेश्च ^द्विराद्यं खण्डमल्पकम्‌ ।
बद्धं वर्णसरेणाय खण्डं तादृक्‌ सकृ दु वेत्‌ ॥३१॥
गौत्वैवं ध्रुवकोदुप्राहावुदग्राहस्यान्तिमे दले ।
न्यासो यत्राथवोदप्राहे कवितं तदुदीरितम्‌ ॥३२॥
हृतं मानं भवेदत्र पाटवर्णाः स्युरुदधताः ।
दीप्ते च नतन प्रायो -विनियोगोऽस्य कीतितः ।३३॥

यथा--गड्दक्‌ दग्निनि भ्दंदं गिन थोग ॒धिक्कट तक्‌" । दहकरदरगड थंगिक

योदगेक* “यिकथोटे २ ॥ इत्यद्ग्राहो द्विः ॥
< क्षेगकेनसखिखिन ३ तः।
ततो दंहकदरगडेत्यादिनोद्‌प्राहान्त्यखण्डेनोद्प्राहेन वा सकलेन गङ्दगित्यादिना त्यागः ।।
निःसास्कताले चेदमुदाह॒रणम्‌+ ॥। ॥ इति कवितम्‌ ।५॥

स्षेरिकनखिखिनः ३ थोः ॥। इति ध्रुवास्यं खण्डम्‌ ।

उद्ग्राहः स्वल्पको यत्र ध्रुवः शुद्धादिनि्मितः ।
स्याद्‌ वर्णंसरवद्धो वा नातिदीधंस्तथान्ततः ॥३४।

छण्डणचेत्‌ पदं तत्‌ स्यान्नियोज्यं दौप्तनर्तने ॥३५॥

यथा : - तेट्टहं ^ “तत॑वकतट्टे ॥ इत्यद्‌ग्राहः ॥ तकटधिकट ^"धिधिकट धिककि्गड्द-
गधिकतक "^ धिगथोग टतकट `धिधिकट धिक्किर्गड्दग धिगथोगों कट्‌टे ४ ॥ इति ध्रुवः ॥
थरिट्‌र्टैक्कथोटे ' * "“ हधिक्कथोगरे ।। इतिच्छण्डणः ॥ इतीदमुदाहरणं बणताठे ।।†

बादयित्वः प्रबन्धस्य यति! मध्ये < विमुच्यते ।
पाठेन यत्र तत्म्रोक्तमपरेः सुरिभिः पदम्‌ ॥३६॥

॥ इति पदम्‌ ॥६॥
वाद्यखण्डोऽल्पकः कंङ्चिदन्र विनि्मितः।
स्वभ्यस्तो नर्तनारम्भ एकतात्याह्वतालके ।३७॥
१ ^. (६. द्विरोषम्‌ + 0. गापः विनियो ˆ .\. ण्‌
५. दं दग्नि गिन ^ 4. जक्क २ (५. ण्के
७ (६. धिकण < ©. गेर ‡ (२. पतेत+ विमरगे
..* 0. 8. द. \*०्‌. 17, 72. 438.
१० (3. का)8 (1८ {78६ त°
११ (१. 0111118 (ण8 77856. ` (;. धिकथो
१३ (. का1{६ 18 01956. ^ (}. को115 अनुस्वार

^^ (. ° धोद #५ ४...
† ५. 8. १. *०]. 1, }. 489
१८ (4. माध्य (1४९5 17 पूरवमात्रा)

१५ (३, 011111४ अनृस्वार

ष ~~~

ताल्यामुदाहरणम्‌ ॥

१९६ संगीतराजः [ अक

काहलाकरटाटौ पिवादने समकालतः ।
*तह्वीमितिच्छण्डणान्तः प्रोक्तो मेलापको बुधः ॥२८॥

मेलापनौमिमामाहु विद्यावत्समये बुधाः ।
टौपिरावृत्तिवर्णानां टिरिकौत्यभिसंज्ञिनाम्‌ ।३९।।

यथा- _ ्थोगटे गडदनं थोगटें । २ तहं ॥ इतिच्छण्डनः (णः) ॥ इति मेलापकः* ॥

इति यावत्‌ प्रबन्धं पुनः पुनर्वादनीयम्‌ ।
पाटः शुद्धादिभिर्बदधं खण्डं वर्णसरेण वा ॥४०॥

स्वमभ्यस्तं मृदुनादं च सृकुमाराक्ष रान्वितम्‌ ।
प्रयोज्यं कोमले नृत्ये भवेदुषदामाह्वयम्‌ ॥४१।॥
यथाः- -टेथोँहृटगेथों। टेंटंथोहटनेयोरे । ॥। इत्युपशमः] ॥८॥ . @
` यस्तु वाद्यप्रबन्धादौ शु्धक्टादिनिमितः । ९
खण्डो भवेत्‌ स उद्ग्राह -दत्युद्‌ग्राहविदां मतम्‌ ॥\४२॥ `

उदप्राहोपदामादोनां यद्यप्यस्याद्भतोदिता" ।
तथाप्यत्र प्रबन्धानामावृत्तत्वात्‌ स्वतत्रता ।४३ ॥

यया - तदहं तद्‌टे तत्तक्कतट्‌टें ।
इति यावत्‌ प्रबन्धपूरणमभ्यसेत्‌ `“ ।॥ उद प्राहप्रबन्धः ।।
अङ्कते तुः द्विरावृत्तिरनादृत्तिरथो भवेत्‌ ।

प्राक्‌ प्रबन्धत्वमद्धत्वमस्य तुल्यमिहेष्यते ।४४॥ ॥ ईत्युद्प्राहः* ॥ ९ ॥

५

|
कूट पाटादिरचितमुदतध्वनिसंभतम्‌ । - 9 ;
मृमः प्रयोज्यं स्याद्‌ ध्रुवागोचरनर्तने ।४५।। ध: 1
ञेयं प्रहरणं नाम प्रवन्धो वाटापुर्कः । # ।

रायो नृतये प्रथोक्तन्यपन्यथापौच्छया भवेत्‌ ।४६।। |
यथाः-कथोगक थोगटे योगक्‌ कथो कथो “गक्‌ थो गट “थोगक्‌ ग्द २ | तक्क. |

धिक्क योगक्‌ टेगेदे ` "थह: दिग्दिक धित्थो हाधिवक "यि ।। इति पुनः पुनः प्रयोज्यभेक-
॥। इति प्रहरणम्‌ ॥ १०५१. |

रर इ द्वकदढी ` * ८. द. एन. 0. 440
† 8. दि. \० 11. 0. 441 ॐ (\. 011; इत्युद्‌म्राह°

४ (3. ऽतं ५ (५. °सेत्त १ ५. जा तु
* €. 8. {. +*०]. व, }). 442
६ + 01118 प्रायो नृत्यं प्रयोक्तव्य °

९ (3. कों#5 (15 7१5५. १० (३. धो०
११ (3. टिटे * >. (२.०. 1, ‡. 443

< (५. गट थो गक्‌

दृतीयो बाद्यलरकोकशं | १९७

उद्ग्राहः प्रथमं खण्डं ततः शुद्धादिनिभितम्‌ ।
तदर्णसरबद्धं वा द्वः प्रयोज्यमिदं हयम्‌ ॥४७॥

वोध्रवन्धपरीक्षणम्‌ ३]

पूरवोक्तिखण्डसहितं गेयं कृटयुतं दलम्‌ ।
अन्ते तु [ च्‌ ]-` छण्डणो गेयो[ऽ]वत्सके ` मूनिसंमतात्‌ ॥
उद्धते नर्तन प्रायो ऽविनियोगोऽस्य कोतितः ॥४८॥
यथाः. गड्दक्‌ दं दं गङ्दक्‌ धिक्कट तकधिक तक्‌ ॥ इत्युदग्राहः ॥ खडि खडः
कनक ' खिरुक्‌ः “तक्क कधिक्क कगिण नगयोग २॥ दिहिक्किथोग ^दिहिविकथोग
दिहिक्कि तकधिक भोगटंः` ॥
॥ इति द्वितौयखण्डः १“ ।।
एतच्च सहोद्‌प्राहेण पुनर्वादयेत्‌ । १ ^स्रवि ्षखि खिन्ननख खित क्षे५‡ खखनख ।
समम ° लनखलि " *कषडिहिडि हिक योगक्‌ ।।
॥ इति तृतीयं खण्डम्‌ ॥

पर्वखण्डेन सह॒ वादयेत्‌ । तकेधिकत्तष्करे घटे । ^ “धथोगथोगक्कटे ॥ इतिच्छण्डणः ।।

इेदमुदाहरणं राजविद्याधरताले ।

।। इत्यवत्सफः १९ ५।।११।।
वाद्यावसानङ्ृत्‌ खण्डइण्डणः पाटनि्मितः ॥४९॥

यथा-गड्दक्‌ दें दन थोहटे हतटहेथोः । ततः धिधिथोः ^*रघट्टटेयोः । ^“कतथो
धिकथोटे ॥
॥ इतिच्छण्डणः ।।१२॥

अभ्यस्तोऽतिद्रूते माने शुडकूटादिनिमितः ।
खण्डो वर्णसरात्मा वा तुदकेति निगद्ते ॥५०॥
उद ्राहादित्रयं गीत्वा धुनदद्रप्राहवादनम्‌ ।
वुडुकेति परे प्राहं रपरे त्वन्यथा जगुः ॥५१॥।
१ (\. छ्डणो > (9. चच्छक 3 (\. 1()९प॑+ विनियो
£ (१. ण्डि “ (1. खन ९" (५. विदक्‌
अ (\. खखनख विष्क्‌ तक्क 4111८] 01445 11] ६. {10111 वमि
4 (४. (०८ कता लला पम [ृृा८.
“ (३. ण्टे भाद्‌ त्रप गडदग्‌ तकचिक्रधोगेटें।
"१ (अ. द्वितीयं खण्डम्‌ ^^ (५. जाखिज्जखि १८, १३ (. णज्जेँ

4 (३. जडि० ^* (६. थथोगक्कटें १३ (१. ण्त्संकः
^ €^ 8.1. *०1. 1, 7, 444
१७ (३, रथम १५ (३. छा पुर का1९९.

† ९. #. १. +०]. 1, . 445

१९८ संगीतराजः [ अवनद्रोहासंः ४“
उद्‌ ग्राह ध्रुवकाभोगेष्वत्रान्यतमखण्डकम्‌ । ध
तुड्कायां वादनीयं ^विनियोगो दीप्तनतं ने ॥॥५२॥

यथा- रे ददगि । तथोगदेः धिकतः रटे हिकथो* टगे* धिकटत\ ॥ थोग
गणनंगि थोगतक धिकयोगटे !\ एक्ताल्यामिदम्‌दाहुरणम्‌ ।
॥ इति तुड्का^ ।॥१३॥

खण्डो वणं सरात्मा वा शदधाद्यंरय निर्मितः ।
विस्तर्णोऽतिद्रतल्यो विलम्बितलयो [ऽ न्तः ।।५३॥\

क्वचित्‌ कोमलवर्णं: स्यादौप्त वणं: क्वचित्‌ क्वचित्‌ ।
गुम्फचारुत्वसंयुक्तो ° मलपो दीप्तनतने ॥।५४।।
यथा-गड़द २ ^तद्धिथो हयोहरेः *“घटे गण कधिकथो देहं ।। थोहगक्‌ तक्तः धिक्‌
^ , धियोहक थो हट डिखे २ खदललिजञे , ‡ ^ “रटे हेयो +“ हगक्‌ दिदि कटदंहं ^°गद्दक्‌

१ श्रिकट २ थरिकटतक्‌ ततकि धिधिकथो ^ ॥
॥ इदमुदाहरणं मण्ठताले† ॥

केचित्‌ सङृद्‌ द्विवारं वोद्‌प्राहुखण्डस्य वादनम्‌ ।
सकृदेव धरुवं तद्विथोटेदेभिरक्षरेः ।५५।।

व्यापकाक्षरसंमिश्रनिरन्तरयतिक्रमेः ।
यत्र बन्धस्य चारुत्वं मलपं तत्निगद्यते ।५६॥
॥ इति मलपम्‌१९ ॥१४॥
सोदाहरणलक्ष्माणः प्रबन्धाः कतिचिन्मया । -
लक्षिता लक्ष्ममात्रं तु शेषाणामभिधीयते ।। “2
मलपेनाङ्कभूतेन मुख्येन मलपाङ्गकम्‌ ।५७॥
॥ इति मलपाद्धम्‌ ॥ १५॥ ।
॥
पाटेर्मकपपाटः स्याद्‌ विषमं्मलपोपमः ॥५८॥ -
॥ इति मलपपाटः ॥१६॥ ` ॥
|

१ (@. 015 वि २ (५. ण्टि 3 (५. रथ धै
५८५. शबो “ (. शे ९ (1. वरतेतऽ विसर्गे :
#* 3. (६. ४०]. 111, }. 446 ७ (+. ५ संयोगो
^ & वकी १. ०र ५० (३. धटे
११ (3, गा; चि १२ (५. डिखे १३.८१. ०
१४ (@. रथटें १ (>. छा115 हेथो १६ (. कण ।
१७ &. थरि० १< (3. ५५५8 विसर्ग र

† «६. ६. एन]. 1, ]. 44 १५ (3, अक्तः ~

वायप्रव-धपरीक्षणम्‌ ३]

( =

हृतीयो षाद्यरनकोश्षः १९९

"वाद्यं करतलाघातदरतेश्च विहृतेरपि ।

कारं कारं च विच्छेदं वाद्यते छेदनामनि ।(५९॥
॥ इतिच्छेदः ॥ १७॥

कृत्वोतां व्यापकर्वर्णेः सपाटेरयत्र रच्यते ।
उद्ग्राहो द्विः सकृद्वा प्रान्ते देङृतिसंयुतः ॥

छण्डणो मध्यलयवान्‌ (०वांस्‌ ) तद्र पकमिहोदितम्‌ ।६०॥
॥ इति रूपकम्‌ ।१८॥

गौतवाद्यान्तरे वाद्यो निबन्धोऽन्तर इष्यते ॥६१॥
॥ इत्यन्तरः ॥१९॥

वादयित्वान्तरं परचादनिबदस्य वादनम्‌ ।

यत्र सोऽन्तरपाटः स्यादिति वाद्यविदो विदुः ॥६२॥
॥ इत्यन्तरपाटः ॥२०॥ `

समैः दिलषटंनैः इलकष्णः पाटवर्णः परिस्फुट ।
हस्तलाघवसंपन्ने ` रचितः खोज इष्यते ।।६३॥
॥ इति खोजः ॥२१।॥

खण्डं पाटयुतं कृत्वा यतिवद्‌ यदि वाद्यते ।

आवर्तनेन च तदा बुधः खण्डयतिः स्मृता ॥६४॥। ॥ इति खण्डयति: ॥२२॥

यत्र “व्यवितयुजश्चेदः खण्डच्छेदस्तु स स्मृतः ।
“अय प्रबन्धयोः खण्डच्छेदयोगात्‌ समन्ततः? ॥६५।
॥ +इति खण्डच्छेदः ।२३॥
सा स्यादवयतिर्यत्र “सतालब्यापकाक्षरेः ।
*सपाटंर्वद्धखण्डायामन्तेऽन्ते[ऽ] १ ° वयतिर्भवेत्‌ ।॥६६।॥ ।! १ १इत्यवयतिः ॥।२४।।

१ (१. ८1९5 कृत्वोतां ` "संयुतः 9 {1९ 1९६ \..7४५ (61) ]1८ [५[५॥५.

वाद्यं ९1८. त्‌ ८८ 28 कणा०॥ को)1 4 काातुत 15ल11)111)४

111९ {द्िणा९ ६ (ाल्गापाललृर फाल ध 0] वातृ (र

[0101 7 च50 पात्‌ त 115 कृणृला ]1[१९८.

<. (१. १५५ विसर्ग

3 (५. धपृत्‌§ अत्र खण्डच्छेदो यथा ])९01.८ यत्र; ५. 11 (]> अत्र [07 यत्र

४ ^. °यजचेदाः

^. &ा४९७ 8 (०ािञल्त्‌ जलाहणा ० {0}; 11116 ४४ अथ प्रबन्धयो
खण्डच्छेदस्तु स स्मृतः 811 ९17. £1९8 {11९ (ना८ला लद).

£ ^. समं मतः ७ @. गा इतिः" "छदः

^ 4. तालव्यापकताक्षरेः + 4. गर्बध०

१ (३. ° मंते विरतिर्भवेत्‌, .\. ०वियति० ११ .\. इत्यवियतिः

-

संगीतराजः [ अवनद्वोहासः ४

खण्डपाटो भवेद्‌ वा्े[ऽ न्वर्थः पाटस्य खण्डनात्‌ ।।६७॥
॥ इति खण्डपाटः ॥२५॥

२००

मध्ये खण्डं खण्डकः स्याद्‌ वाचे खण्डकृते सति ॥६८॥
॥ इति खण्डकः ॥२६॥

खण्डहुल्लो भवेद्यत्र यतिः श्रो (स्रो ) तोगता भवेत्‌ ।६९॥

॥ इति खण्डहुत्लः ॥२७॥ ` `

समः स्याद्‌ गीतनत्तस्यमाने समतया मतः ।॥७०॥
॥ इति समः ॥२८॥

पाटः केवलपाटेस्तु शरीरं यस्य बध्यते ॥७१॥
॥ इति पाटः ॥२९॥

मृहुरम्तस्यया वृत्या ध्रुवको [ऽ] नेकवाद्यगः‡ ।।७२॥
॥ इति ध्रुवकः ॥।३०॥

अपाटेव्यपिकेवंर्णेः संयतं र ङ्ख मिष्यते ।॥७३॥
॥ इत्य ङ्कम्‌ ।३१॥

गौतमुद्‌ग्राह्य द्विःकृत्वो ध्रुवाभोगध्रुवास्ततः ।
क्रमशो यत्र वाद्यन्ते तत्‌ स्यादत्राङ्खरूपकम्‌ ।।७४।
॥ इत्य द्धरूपकम्‌ ।३२॥
तालस्तालो भवेदत्र यो मागं दक्निणाह्वये ।
चतुःषष्टिकलो युग्मो वाद्यते वाद्यको विदः ॥॥७५। #
॥ इति तालः ॥३३॥
यो वादस्यादिमध्यान्तविङृतः स वितालकः ।1७६।।
।॥ ४इति वितालः ॥*३४।।
खलको वितताङगुष्टविरलाङ्गुलिना क्रमात्‌ ।
पताकेन तु हस्तेन पाटेर्घातसमुद्‌भवेः ।७७॥
॥ इति खलकः ।३५॥

वादने सवंवाद्यानां पाटे निजनिजंभवेत्‌ ।

समुदायाभिबो वाद्यप्रबन्धोऽन्वर्थनामकः ।\७८।। ॥ इति समुदायः ।३६॥

१ ५. वाद्यषंडे कृते (;. वाद्ये खंडृते २ (4. रर्नक०
3 (. 1८८ | ८1, इति समः पाटः केवलपाटस्तु"""““ ॥ इति पाटः ॥२९॥

षयो पषयता८ मुहू, (वालन 1 वत्‌ 2०८६ नो) {6 ध्रुवकः ॥३०॥ :

("11111 {११५ इनि)
इति विनाल" "सम्‌ द्वेः

(६. 011111४ प {0 इति

खलकः ।३५॥।

(0). ()।1

दृतीयो वाद्यरतकोशचः

जोडणी पुथगुक्तानां पाटानां योगतो मता ॥७९॥
॥ इति जोडणी ॥३७॥।
॥ इत्य्‌ डवः ॥३८॥।

२०१

वयिप्रबन्धपरीक्षणम्‌ ३]

१ल्ययोगवियोगाभ्यां रक्रमात्तालवितालयोः ॥८०॥

उडवस्तलपाटस्तु मलपोन्मिश्रपाटजः ।।८१॥
॥ इति तलपाटः ॥३९॥
भवेवुदवणी किचिद्‌ विलम्बितलयाश्नया ।
"अक्षरेस्तद्धियोटेभि्व्यपिकं्या निजः कृता ॥८२॥

पाटेविरचिता सा स्यात्‌, ॥ इत्युट्‌टवणो ।४०॥

अथो तुण्डकमुच्यते ।
वादको लघुहुस्तत्वाद्यत्र वाद्यादिमघ्ययोः ।
*वाद्यकदेशं वरगान्तमयं वाचं प्रवादयेत्‌ ।।८३॥
॥ इति तुण्डकः ।।४१।
अङ्गपाटे यतिः पाटः सघनेच्छंजुभिः स्मृता ॥८४॥
॥ इत्यङ्गपाटः ॥।४२।।
| पेसारः “पृथगातोद्यवाद्यजैः खण्डकः स्मृतः ।८५।।
। इति पसारः ।४३।
॥ इति त्रिचत्वारिशद्वाद्यप्रबन्धाः ॥
अव्यत्पन्नप्रबोधार्थं ` प्रबन्धाः कतिचिन्मया । प
उक्ता अनेन मागेण परानप्य्‌हयेत्‌ १० सौः ।॥८६॥ ।

-नाना पाटा वादयभेदाः प्रबन्धा वाद्याज्जाताः पूर्वमुक्ता मया ये ।

४ - { ते [5] मौ सवं स्युर्यंथायोगतोऽत्र प्रायो योज्या जञमृदड्गादिकेषु
॥ । ॥८७॥
3 १ १यद्यात्रोदु रसिन्धुरा रवमिलद्वादयप्रबन्धोद्धत-

3 | ध्वानः कानपि मूछंयन्‌ प्रतिरववित्रासयन्‌ कानपि ।

| मायान्तु स्थिरतां ब्रजन्तु न च मे मोक्षोऽस्ति वो जीवता-

मित्यं कोणगतागतैः प्रतिरणं प्रत्यथिनो जल्पति ॥८८॥

इति १ श्नीराजराजेऽवरेण श्चौकालतेनेन विरचिते संगीत राजे धोडशसाह्रचां संगीत-
मीमांसायां वाद्रत्नकोशे अवनद्धोल्लासे वादप्रबन्धपरीक्षणं तृतीयं समाप्तम्‌ ॥

१ 4. ल्ययो० (05 ०्ग) * (1. १८४ करमात्तालवियोगाभ्यां
3 ७. 21९8 उडव ० 0† †})6© 1८1 \८186 {016 इत्य॒डवः
४ ७. ° पारस्तु ~ (३. अक्षरेस्तद्िोटं

६७. अथ. * (४. वादयव्य < 4. पृथगातौषण०

" 6. ° प्रवंवार्थ \° . ° प्यूहायत्‌ (£) पूर्वमात्रा {01.` 0 य)
१ १ यत्राघोदुर

+९ (६. श्री राजाधि राजमहौमहेरेण श्रीकुम्भकर्णेन ।

पटहादि नाम चतुर्थ परीक्षणम्‌

अवनद्धाननं येन प्रतिबद्धाननं ' विदाम्‌ ।
कृतमद्धा [55] ननं येन तं वन्दे चतुराननम्‌ ।१॥

अथावनद्ववाद्यस्य पटहादेनिरूप्यते ।

लक्षणं, द्विविधस्तत्र पटहः परिकौतितः* ॥२॥
मागदेशौविभेदेन, तत्रादौ मागं उच्यते ।
सवितस्तिकरनद्रं दये स्यात्‌ परिधौ पुनः ॥।३।।

षष्ट्‌यङ्गुलो मध्यदेशे पृयुः खदिरदाख्जः । प

उत्तमो बौजकाष्ठादिकृतो धातुमयोऽपिः बा ॥४।
दक्षिणं वदनं तस्य स्यात्‌ सार्घेकादशाङग्‌ लम्‌ ।
वामं तु बदनं कायं सा्दंशभिरङगुलः ।५।।

दक्षिणे वदने तस्य वलयं लोहनिमितम्‌ ।

वामे च वलयं वकते कायं वल्लोसमुःटूवम्‌ ॥६।। -
षाण्मासिकस्य वत्सस्य व्यसोरादाय पारिकाम्‌ )
*तयावगुष्ठघ्च वलयं वामं वल्लोसम्‌ दवम्‌ ।१७।।

अड्कितं सप्तभिरिदरः °सुक्ष्मसूक्ष्मतरंदंदम्‌ ।

तत्र सप्तसु रर्ध्रेषु °निःक्षिप्तंः “सूक्ष्मदोरकेः ॥८॥
कलदाः सप्त हेमादिधातुभेदविनिमिताः ।
नियन्तव्याः इलयतरं देर््येण चतुरङ्गुला ॥।९।।

पटहस्य च वाभास्यातत्यक्त्वाऽङगुलचतुष्टयम्‌ ।

विस्तारतस्त्यङ्गुलया स्वर्णादिकृतया ततः ॥१०॥
वेष्टयेत्‌ पटहं कण्ठे तया पत्रिकया दृढम्‌ ।
बाह्यं ` कायस्य यच्वमं पदोस्तत्कवलं स्मृतम्‌ ॥।११।।

कृतान्तसुखिना तेन घनेन वदनद्रयम्‌ ।

पिदध्यादस्य वदने दक्षिणे, कवलं पुनः ॥१२॥

3 ॐ, ०1118 वत्सस्य ४.4. तथा०
£ (३. शृक्ष्मशूतरं° * 4. निक्षिप्ते
^ ^, बाह्य ° (01018 अनुस्वार)

२ @. ° मयोऽथवा
“ ७. 01:405 अनुस्वार
° 6. शृक्ष्मर 4. सूत्र

पटहादिपरीक्चणम्‌ ४ ]

तीयो वायरत्रकोशः ९०३
सरवतो विहितच्छिद्रं विदध्याद्‌ वाद्यसिद्धये ।
गैः सुषिरनिक्षिप्र्गादमाकृष्य यत्नतः ।।१२।।
वामववत्रस्य वलये सप्तरन््रनिवेशितान्‌ ।
गुणानाकृष्य सुदृढं यथास्थानं निवेशयेत्‌ ॥ १४॥
वामास्य- १ वलयप्रान्तसप्तच्छद्रनिवेरितंः ।
तरगुणेः `स्वर्णकलदानावेष्टय विधिवत्‌ सुधौः ॥१५॥
दक्षिणास्यस्य वलये लोहे प्रक्षिप्य मध्यतः 3 ।
सम्यक्‌ कृष्टंस्तु सुदृदवंलयं गाढतां नयेत्‌ ॥१६।

कलशेभ्यो बहिर्वामिवल्लीवलयपल्लवे ।

कच्छाकटीवेष्टनाय साञ्चला बध्यते दृढा ॥ १७॥

इत्येवं मागंपटहो लक्षितः शास्त्रमागंतः ।

देवता देवतानायेनोक्ता (त्वस्मिन्‌ षडाननः“ ।१८॥
द्यऽ्य्धकरोः देशोपटहः परिकीर्तितः ।
दक्षिणं वदनं तस्य भितं सप्तभिरङगृलंः ॥ १९॥

वामं च वदनं तस्य भवेत्‌ सार्धषडडगुदम्‌ ।

यदा (द) न्तरं पशोश्चमं जाठरं तत्‌ प्रकीतिंतम्‌ ॥।२०॥
उदृलौसंज्ञकं तेन वामं वक्त्रं विधीयते ।
यन्मया मागपटहे लक्षणं प्रागुदीरितम्‌ ।२१॥

तददोषं विधातव्यममुष्मिन्‌ पटहे वुः ।
उत्तमादिविभेदेन त्रिधाऽसोौ द्विविधो भवेत्‌ ॥२२॥

तत्रायम्‌ त्तमः प्रोक्तः उक्तमानविनिमितः ।

दादशांशविहीनोऽतो मध्यमः पटहो भवेत्‌ ।।२३॥
अधमस्तु भवेदस्मात्‌ षष्ठांडोनोनितस्तु यः ।
देशीपटहमेवेमं जना *अड्डावजं जगुः ॥२४॥

उदृल्यामत्र क्तेकारो डकारः कवलेऽधिकः ।
अन्येऽनयोः पाटवर्णा उक्ताः पाटपरीक्षणे ॥२५॥

१

७. °कवलं `“ “रन्ध्रनिवेरितान्‌ (01011 प्रान्त) ‡ (५. स्वर्ग

3 4. मघ्यमः ४ (@. स्वस्मिन्‌ “ (4, ऽननम्‌
< ©. श््यद्धरो ५ @. तु < ©. प्रोक्तमानविनिमितम्‌
^ ©. अद्यवमं

कन

| [1 ध्र

संगीतराजः

वादनाय भवेदस्य कोणस्तटष्टादशाडगुलः । £
पृयु्मध्ये ततः किचिदग्रे सिक्यकवाससा ।॥।२६॥

मूले प्रवेष्टितः कार्यो वादकेन विजानता ।
१अथेनं वादयेद्‌ विद्वान्‌ निषण्णः पङ्कजासने ।२७॥

गोष्ठौषु मागं पटहः स्थाप्य ऊर्ढरपोपरि ।

घटवाद्यवदुत्तानव इनो नाटकादिषु ॥

कोणेन हस्ततो यद्वा वाद्यते पाटपण्डितेः ।२८॥

।! इति पटहः ॥१॥

*+अथोच्यते हु डवकाया लक्ष्मोटेशक्रमागतम्‌ ।
वितस्तिद्वितयं दै्ये वितस्तिद्वितयं पुनः ।२९॥

चतुभिरडनुल्ुवतं परिधावड्गुलोन्मिता । ७.

पिण्डे सप्ताइगुले वक्त्रे मण्डल्यौ वकत्रयोः पूनः ॥३०॥
एकादश्चाडगुले वत्लोसंभवे स्थौल्यतः पुनः ।
सपादाडगुलके स्यातामुहलोकृतबन्धने ।।३१॥

सववत्रे चैतयोः कार्यं रध्रषट्‌कं तयाग्रतः ।

बन्धरज्ज्‌ निवेश्ार्थं विदधीतार्गलात्रयम्‌ ॥३२॥
पदचाद्‌ भागेऽगं ला्रन्मन्ततः° कलक्षान्वितम्‌ । ~®
ततो निधीयते मध्ये बन्धरञज्वन्तरे तथा ॥३३॥

अङगुलत्रयविस्तीर्णा मनोज्ञोदरपरटिका ।

द्ात्रिशत्तन्तुप्रयितरज्ज्वा कक्षादरयं दृढम्‌ ।३४।
“वध्वा निवेश्यते ` तज्तेदविगुणा स्कन्ध पट्टिका ।
तत्रोत्कक्षकसंस्था च कुर्यात्‌ पादाङ्ग्‌लोन्मितम्‌ ॥३५॥।

रन्ध्रं * तस्याज्चतुर्थाशो नादनिम्‌ दितैतवे ।

हृडक्कंषा स्मृता अस्यां देवताः सप्तमातरः ।३६॥।

। गः

निधाय स्कन्धदेशे च वादकस्कन्धपट्टिकाम्‌ ।
धृत्वा वामेन हस्तेन रम्पामुदरपट्िकाम्‌ ।२७॥

हु इव॑कावादनं कु्यत्तिज्ो दक्षिणपाणिना ।
देकारवजितानत्र: मज्जकारसमन्वितान्‌ ।३८॥।

१ (२. अथिनं 1

५८. 8. ए. ए 1068-7 7 29-39 7 कवा एला. २ &. मंडल्ये ..
3 @. ° मन्तः कमक्गान्वितं ज -&.. कटां “ ,\. 100] | बा `.

५७. ० स्तत्र ट

९ 4. तज्ने० (४. तदुननै° अ ^. रधं

पटेहादिषरीक्षणम्‌ ४ |

तृतीयो वायरब्कोशः २०५

कुर्वोत स्यापकान्‌ वर्णान्‌ फादिकान्‌ पाटकोविदः ।

लोके स्कन्धावजमिमामावजं च प्रचक्षते ॥३९॥।
॥ इति हु दक्का ॥२॥

*पटहस्य हुडुक्कायाः कथ्यते सञ्चपञ्चकम्‌ ।
स्कन्धस्य मणिबन्धस्य १कुपराइगुष्ठयोस्तथा ॥४०॥

वामस्य चरणस्यापि कम्पनं सञ्च उच्यते ।
तत्र स्याद्‌ वादकः श्रेष्टः पटहेऽखगुष्ठसञ्चतः ॥४१।
` मणिबन्धस्य सञ्चेन तत्रासौ मध्यमः स्मृतः ।
नीचः पटहवाद्ये स्यात्‌ स्कन्धकूपं रसञ्चतः ।।४२।।
अडगुष्ठकपं रस्कन्धसञ्चात्‌ ° होड्षिकको वरः ।
मध्यमो मणिबन्धस्य कूरपरस्य च सञ्चतः ॥
वामादिः्रम्रञ्चादधमो वादकस्त्वावजे मतः ।४२।
॥ इति पटहावजयोः पञ्चसञ्चलक्षणम्‌ ॥
† एकविक्त्यङ्ग्‌ला या द्ये हस्तमिताऽथवा ।
“साधहस्तमितं मानं " चतुरङ्गृलकाधिकम्‌ ।४८॥।
परिधौ दधती वत्र ्वादश्ाङगुलकेऽयवा ।
चतुरदश्ाङगले चर्मबन्धने सुत्रवेष्टिते ।४५॥
मण्डत्यो लोहे चव दधतौ परिधौ पुनः ।
मिते ते च समे इलक्ष्णेद्वाचत्वारिशताडगुलंः: ।४६।।
ततद्चतुदं श [च्‌ | च्रं वलयद्वितयं “भवेत्‌ ।
मृखयोः कवलष्याप्तं तन्त्री त्रितययुक्तयोः ।।४७॥।
“निःषिपेद्विग्निकास्तत्र रभधरेषवेष्वम्तरक्रमात्‌ ।
द्वाभ्यां द्ान्यां ततस्तासां विग्निकाभ्यां यथाक्रमम्‌ ॥।४८।
मत्स्याकृति ` दृढं बन्धं कृत्वा कच्रां ` ° प्रकल्पयेत्‌ ।
प्रान्तयोः १ ^संयतप्रान्तां स्कन्धे दाय कटीतटे ।।४९।।

+. >. (र. ४1 8906-0 [फः 40 - 49 ०५८. + (\, कर्मायांपरां

1. ना पिका ^ ^ सञ्चवतः (11])10 ६७८५) 4}

111८ (| ४(.)*६(* 4:}}. 4 1011111 {\) मन्धि 1|\' 1*(*([ 1114 | (1.
५।०॥५ 1५ ० सज्वाद्धौडुक्किको |
† . &. (रि. ४ 1078--1169 [७ 44- -197 1) (पाः {^
“ @. धव सार्धहस्तमिताथवा 1) (10076 1] 1४ [116 ^ (2. ° काभिधम्‌
° (५. गगुलौ ० (3. तथा ° ५. निक्षि
९ (2. ण्कृतं “° (भ. कटां च कल्पयेत्‌ "१ 4. संयतः

२०६ संगीतराजः [ अवनद्धोहांसः ५ पटहादिपरीक्षणम्‌ ४ ] वृतीयो वाथरब्कोक्षः २०७

धृत्वा तां › वादयेद्‌ विदान्‌ कोणाम्यां बौजवुक्षजाम्‌ । र ढक्का च इवसेनेव निगदास्यातलक्षणा ।
{ खदिरदरमजं वापि चचिकाह्वयदेवताम्‌ ॥५०॥ 1 किन्तु त्रयोदशाङ्गुले बदने परिकोतिते ॥६१॥

हैकारपाटवर्णाया धृत्वेतां वामपाणिना ।

वक्षिणेन सकोणेन वाद्यते वादयवेदिना ।।६२॥
॥ इति क्कालक्षणम्‌ ।७।॥।

करटेति पटुप्रायपाटवर्णविराजिताम्‌ ।
*टिरिकीतिकिटीरीतिपाटदन्रपट्‌त्कराम्‌ ।५१॥ ॥ इति करटा ॥३॥

महोदरः स्वल्पवक्त्रः सुपक्वो मञ्जुलो घनः ।
चर्मनद्धाननो वाद्यः कराभ्यां वादकेघंटः ।}
पुष्करत्रितयप्रोक्तपाट वर्णं विराजितः ।५२॥
॥ इति घटलक्षणम्‌ ॥(४॥ अडइगुलरेकविशत्या मिताऽऽयामे समाकृतिः ।
बीजवृक्षोटूवा सप्ताङ्गलगभमुखदरया ।६४॥

अनर्गला हडक्कंव कुडुक्का परिकीर्तिता ।
बाद्यते हस्तकोणाम्यों क्षेत्रपालाधिदेवता ।६३।। ॥ इति कुडक्का ।1८।

हृड्वकातः प्रभेदो यो घट (ड) से स विविच्यते ।
एतस्य तुदलोनद्धा दक्षिणास्यस्य मण्डली ॥५३।। क, वर्‌ लब्रयड्तुलस्योल्ये सप्तच्द्रसमन्विते ।

= र्ध प्रक्षिप्य तन्त्रौभिर्वक्त्रयोः कृतबन्धन ॥
कतव्या वामवक्त्रस्य मण्डली रज्जुयन्त्रिता । ५ + क

गोकारपाटवर्णाद्यो वाद्यते बादकोत्तमेः ।।५४॥ कवलाभ्यां समानद्धे वल्लोजे वलये मुखे ।

मह ना प्रान्तयोः कच्छां दृढां बद्ध्वा प्रवाद्यते ।६६॥
क्षणहस्तस्य मध्यमाइगुष्ठयोस्तथा । भि भि भ ॥

मदनाक्तागरदेशाभ्यां घट (ड) से घर्षणं तथा ।५५॥। केकारपाटवर्णाद्या कुड्वा त्यक्तजेकृतिः ।
हड्क्काप्रायपाटाद्या वादनौीया विचक्षणैः ॥
सर्वाभिव मिहस्तस्याडगुलौभिःउ परिवाद्यते व र
कि - ह = ब चते < मदनेन ्रकिप्ताभ्यां कुडुपाभ्यामिह स्फुटा ॥६७॥ ॥ इति कुद्वालक्षणम्‌ ॥।९।
वामाङ्गृष्ठेन निःपौ (निष्प ) डयेत्यु घट (ड) सो मया ॥५६॥ व
॥ इति घट (ड) सलक्षणम्‌ ॥५॥ अष्टादङाइगुलायामे वदने कुष्डलोयुते ।

५ वितस्तिधरितयं एकादजाडगुले स्यातां नद्धव्ये चर्मणा. दृढम्‌ ॥६८॥
वितस्तिद्धितयायामे * वित तथा ।

सत्रयङ्गृलं तु परिधौ वल्लोवल्यसंयुते ॥५७॥ तत्र यद्रामववत्रान्त्वतंते कुण्डलोद्रयम्‌ ।

तत्रैका ववत्रमात्रा स्यादपरा चतुरङ्गुला ।६९॥
दवादशाडगुलके ववत्र प्रत्येकं वल्यद्वये ।

= कुण्डल्यो रन्तरे तत्र कतं व्या स्नायजालिका ।
“बिश्राणात्‌ (णः) सप्तरर्ध्राणि यस्तुण्डे कवलेन हि ॥५८॥ -

संकरन्ध्रमृषं वामं सूत्रतन्त्रीप्रधारितम्‌ ।७०॥
आनद रन्ध्रनि[: | क्िप्तरज्जुभिर्गदयन्त्रितः ।

च प्रत्येकं विग्निकाः सप्त न्यस्यन्ते वक्त्रयोरयोः ।
स प्रोक्तो ठवसः स्कन्धे कच्छामासज्य यत्नतः ॥५९॥

अष्टादज्ञाङगुलां नागपाडबन्धनियन्तिताम्‌ ।७१॥

|

ढक्कारपाटबहुलो वामहस्तेन वाद्यते ।
वामास्ये, दक्षिणे तुण्डे कुड्पेन तु वाद्यते ॥
ट (टं ) कारपाटवसतिरतोऽसौ ट (ड ) वसो जने ।॥६०।
॥। इति दवसः ॥६॥

कच्छां स्कन्धे समासज्य वाद्यविद्धिः प्रवाद्यते ।
संकारपाटबहुला मनोज्ञा भृद्धिदवता ।।७२॥

अत्र कंहििचदिमे वर्णाः कर्तंदा डनगा रखो ।
प्रोक्तास्त्वन्यैरिमे वर्णाः करगा घटमाः खहौ ।७३॥

॥ 1

4. तं ~ (. टिरिकीविकटीरीर्तिं
©. श्हस्ताम्यांगुलीभिः
“ (ध. छा15 विभ्राण०ः "` "अष्टांगुलं चर्म (8८९०त्‌ 118] ° ९४९ 58
प] 00 ध५ {त {०५१ ग ४८६८ 75} सात्‌ 1घर८ः पकृ) विवदढमंडलो-
यृतमेव च ]1€1८. ।

५

ग. क्कारजननादुञ्जा आरस्याता वाद्यगोचरे ।
समाकृतिविधातव्या वाद्यविद्याविजारदंः

कर्प॑रा वाद्यशास्तरेऽस्मिन्‌ विग्निका इति कीतिता ।७४॥
॥ इति रुञ्जालक्षणम्‌ ।।१०॥

१ (५. बिबद्ध०

<, ण्लेना

संगीतराजः

डमरुहस्तमात्रः स्याध्यं बषत्रदयं तथा ।
अष्टाङ्गुलं ` चर्मयद्धमण्डलोयुतमेव च ।७५।।

दधानः क्षाममध्यदच निबद्धः सूत्रदोरकंः ।
दधानो वादनस्यायं मञ्जुलं गोलकदरयम्‌ ॥॥७६॥

अञ्जनौप्रान्तसंबद्ं ` सिक्थकेन विनिर्मितम्‌ ।
मध्ये विधृत्य हस्ताभ्यां वाद्यो उबडबाक्षरंः ॥
वरणे; कव रटेर्वाय उमसर्वाय्यते जनेः ।\७७।
॥ इति इमरुलक्षणम ।\११॥

दवादशाङ्गुलदर्ध्या च मनाक्‌ (इ) मध्ये कृशा च या ।
अर्धाइगुलमिता पिण्डे स्यातामष्टाङगुले मुखे ।॥७८॥

वदनं प्रति -चत्वारः शडकवस्ताख्ननिर्मिताः ।

तन्त्रीम्यां द्रावः शडक्‌ दवावृध्धं यन्त्रणाय च ॥७९॥
तन्प्योन्यस्येत्नादपुष्ट्‌ये ' शलाकां तृणनिमिताम्‌ ।
शेषमत्र हृड्ककावत्‌ पाटवर्णादिकं मतम्‌ ॥८०॥

कोणोऽस्या वादने प्रोक्तो द्वादजाडगुलदेध्यं भाक्‌ ।
अस्याः करेण कोणेन केचिदूचुः प्रवादनम्‌ ।।८१॥
“समातिः करघातेन जायते कुडुपेन तु ।
घटस्तटो डगिर्चेति मुख्याः प्रोक्ताः पुरंव हिः ॥८२॥
निगौ कख रटाइचेति देवता विन्ध्यवासिनौ ।
त्रिधा सा भिद्यते तत्रोत्तमा [55] मेदमाभ्ित। ॥८३॥
उत्तमा तुक्तमानेनाडगुलोना मध्यमा स्मृत। ।
अङ्गुलद्वितयेनोना डक्का प्रोक्ता कनीयसो ॥८४॥
॥ इति इवकालक्षणम्‌ ` ॥१२॥

मण्डिडिक्का तु उक्कंव सायामे षोडशाडगृ ता ।
अष्टाङ्गुलम॒खौ मध्यपरिधौ षोडडाङगृला ॥८५॥

कच्छा्गलाभ्यां रहिता भवेदुत्कक्षकस्त्विह्‌ ।
मध्यमाञ्चनिकादरन्मुत्कक्षं त्वाञ्चनीद्रयम्‌ ।।८६॥।

* (३. सिद्धकेन (?) 3 (;. विस्तारः
4 (५, श्तुष्ट्ये 07 तुष्ट्यं 01 नुष्ट्यं ।
५ .५. साकृतिः 9: ५ (६. 0110118 ऽति

१ (+. 0111118 लक्षणम्‌

[ अवन दरोढासः ४ `; ,

ट

+
॥

पटदहादिपरीक्षणम्‌ ४ ]

तृतीयो षाद्यरन्नकोश्षः

धृत्वा यामकराइगुष्ठतर्यइगुलीभिनि[ष्‌ |पीड्य च ।
तर्जनीमण्डलोप्रान्तन्यस्तं दक्षिणपाणिना ।॥८७॥

अथवा मणिबन्धोध्वं क्षिप्त्वा कक्षाञ्चनौद्रयम्‌ ।
"कनिष्ठानामिक्ताङ्गृष्ठर्युक्तमापीडय ` मण्डलोम्‌ ॥८८॥

तजन्या मध्यमाङ्गुल्या करेणान्येन वादयेत्‌ ।
एतस्या वादनं प्राहर्हस्तेन कुड्पेन च ॥८९॥

पाटंहुंडक्काडक्कोक्तंः शक्तिपुजासु पूजकंः ।
वादनीया -मण्डिडक्त्य्‌ चव विदो जनाः ॥९०॥

२०९

॥ इति मण्डिडक्कालक्षणम्‌ ॥ १३

कांस्येन दन्तिदन्तेन गोविषाणेन वा भवेत्‌ ।
उवकरुलौ दे््यमानेन मिता पञ्चभिरडगुलेः ।९१।॥

भवेतां वदने तस्याः संमिते चतुरङ्गुलः ।
मेषयाय लीवद्धे * "-स्वस्वववत्रसमन्विते ।९२॥

:कांस्यजे 'लोहजे वाय ताग्रजे वाथ ते पृथक्‌ ।
पञ्च रन्ध्रे तथोदृल्यौ छिद्र विन्यस्तदोरकंः ॥९३॥

निबध्येते दृ« सोत्रेस्तथा सूत्रेण वेष्टनम्‌ ।
नातिलथं नातिगाढं मध्यसूत्रे त्वनाभिकाम्‌ ॥९४॥

विन्यस्य मध्यात्जन्यौ निरवत्ते ववत्रसंयुते ।

अन्यस्मिन्‌ वदनेऽङगुष्ठं विन्यस्य मदनान्विताम्‌ ` ॥९५॥।
निधायाञ्चनिकामेकां डक्कुलीं वादयेद्‌ बुधः ।
वंबुवुंबवपाटार्णसंयुतां १० मर्दलोदितेः ।\
पाटार्णेः संयुतामेतां वाद्यामित्यपरे जगुः ॥९६॥

1 इति उक्कुली " ^ ॥१४।,

सेल्लुका बौजवृक्षोत्था देध्ये षट्‌त्रिशदङ्गृला ।

परिधौ ^ संमिता कार्या विद दरित्रशदडगुलंः ।९७॥
समा दश्ाडगुले वक्त्रे मिते'` चकादशाङ्गुलेः ।
नद्धव्ये तुहृलीम्यां + ४तेऽधिकाभ्यामङ्गुलेन तु ॥९८॥

* (\. काडगुष्ठो २ (६, म्यापीड्य 3 (५. ०्डक्कौ
५ (६. ०मध्ये ५ (५. स्वस्वकत्र ° : .\. कास्थे
७ (1. लोहलेजे < (4. 1९])९8{४ °स्तथा ` @. न्तं

१० (६. मंगृला ११ ५. 8005 विसर्गं १ (2, सन्निभा
१३ (3. मितं १४ 4. तेतिकाम्या°

९५

२१० स॑गीतराजः

वल्लीजं वलयदन्द्रं तजजनोस्यौल्यसंयुतम्‌ । प
सरन्ध्रषट्कं बिभ्राणा वक्त्रयोः सुत्ररज्जभिः ॥९९॥

[ अवनद्धोडासः ४

रध्रक्षिप्तेईढं बद्धा चाद्या वादनकोविदेः ।
सल्लका वामवदने तंत्निकागभिते सति ॥१००॥

वाद्या वामकरेणास्या ^ दक्षिणे वदने तथा । ह
दक्षिणेन सकोणेन लखिकारो वामवक्त्रगः ॥। <
धि(धि)कारो दक्षिणे वक्रे मुखयपाटविभू षिता ।१०१॥
॥ इति सेल्लृका ॥१५॥
अश्टादश्ाडगुलो यस्याः परिषिद्धदिशाङ्गुला ।
दैध्यं सा प्षल्क्री पञ्चविशत्या निमिता पलः ॥१०२॥ |

कण्ठे सूव्रहयोपेत-सुषिरदयसंय्‌ ता ।

चर्मणा नद्धवदना सुसमा यमदंवता ॥

वाद्या दक्षिणहस्तेन धृत्वा वामेन पाणिना ।\१०३॥
॥ इति क्ञल्लरौ ॥१६॥
भाणोऽइगुलेः* स्पात्‌ परिधौ मिनो द्वादशभिस्तथा ।

नवभिस्तु पलैः कलृप्तोऽयवा दादशभि मवेत्‌ ॥१०४॥

सार्धक्ञल्लरिकावत्‌ स्याच्छेषं लक्षणमस्य तु ।
अनुक्ताविह्‌ घातनं ग्रहः: स्यात्तास्रकांस्ययोः ॥१०५॥
॥ इति भाणलक्षणम्‌ ॥ १७
त्रिवली हस्तदर््या स्यात्‌ सप्ताड्गुलमुखद्रया ।
*मुष्टिनिर््ाह्यमध्या स्यात्‌ कवला “वत्तवकत्रका ॥ १०६॥'

आयस्यौ तास्रमण्डल्यौ सप्तरन्ध्रान्विते पृथक्‌ ।
दोरकं रन्ध्रनिक्षिप्तैः कवलानद्धयोद्रपोः ।१०७॥

वकत्रयोर्गादमाबध्य कायं मध्ये प्रवेष्टनम्‌ ।
तत्र हस्तमिता कच्छा सूत्रज्जुविनिमिता ॥१०८॥

स्कन्धावलम्बिनी कार्या करयुग्मेन वादनम्‌ ।
^तेंदोदोदेति वर्णाः" त्थुस्त्रिपुरा चात्र देवता ॥१०९॥

इयमेव त्रिकुल्यन्येविंशत्यङगुलदेध्यभाक्‌ ।
एकादज्ञाङगुलमुखो मध्यदेशे पुनमिता ।११०॥

१ @. करेण स्याद्‌ २, 3 4. 0118 विसं
४ (. °निर््राह्ये° ^ &. वक्तरवृत्तका क"
९ (3. तंदोदिति ७ 4. 0101}5 विसगं ८ (\. °देशेषु निमिता {

पटेदादिपरीक्षणम्‌ ४] तीयो वायररकोशः २११.

अड्गुरलः पञ्चभिः साधम्य चाञ्चनिकायुता ।
'तदर्धपाटवर्णाद्या वाद्यते तद्विदां वरैः ।१११।।
॥ इति त्रिवली ॥१८॥
दन्ुभिः स्यान्महाग।त्रो महानादोऽतिमञ्जुलः ।
-आच्रदमसमुद्भूतो वलया्यां विवजितः ॥११२॥

कास्यभाजनसंभारगर्भो वध्रः समन्ततः ।
गाढं बद्धदचर्मनद्धवदनोऽयं प्रवाते । ११३॥
चमंनिमितकोणेन महाप्राणेन दुन्दुभिः ।
मेघनिर्घोषगम्भोरध्वानो › *धोकारपाटभाक्‌ ॥
मङ्कले विजये देवमन्दिरे च प्रवाते ॥११४॥
॥ इति दृष्वुभिः ' ॥१९॥
सार्धहस्तमिता यामा वदने हृस्तसंमिता ।

(‰/- ताण निता कार्या क््रयोरवलये पुनः ।। ११५

च्मनद्धे छिद्रयुकते रज्ज्वा गाढं नियन्त्रिते ।
मध्ये बद्धाः सूत्रबन्धेदक्षिणे वदने पुनः ॥११६॥
दक्षिणस्येन कोणेन वामे वामेन ताडयते ।
टकारपाटवर्णादया भेरी भौरभयंकरा ॥११७॥

गम्भोरोद्धटनिः(नि) स्वाना वाद्या राजेन्द्रशासनात्‌ ।
केचिद्बंब॑धडान्‌ पाटानत्रेच्छमित महाधियः ।॥११८॥
॥ इति भेरीलक्षणम्‌ ५ ।॥२०॥
निःसान (ण) स्त्वेकवकत्रः स्यात्‌ स त्रिधा परिकोतितः ।
उत्तमः कांस्यजस्ताघ्रनिमितो मध्यमः स्मृतः ॥११९॥

अधमो लोहघटितो हस्वोऽधस्तान्मुखे महान्‌ ।
चर्मणा माहिषेणायं गाढं ववत्रे सुयन्त्रितः ॥१२०॥।

वध्नैः सुषिर-“निःक्षप्तेनिवेश्य वलये महुः ।

उ्यावतितंनदधचर्मा मेघगम्भीरनिस्वनः ।॥ १२१1
+ 4. (५. तदुद्धे (4. श्ये द्रे)
3 (3. मेषगम्भीरनिर्घोषघ्वानो
^ (६. 7लुख८5 कल€ मेघगम्मीर०" "इति दुदुमिः शा14 ८१८८5 +]९

परा प्ण रिणा ज्वर 0 वो पए] त एलकालत 81101२८

* ५५. ताञ्रद्रत°
४ ॥. घो० (. च्वों०

8]111115' €पाषठ्त्‌ जा नृ) ककत {116 1.4} , च ९३८} नात्‌,
* 0. बध्वा ७ (@, 0208 ° लक्षणम्‌ < 4५. निर

संगीवराजः

वैरिवित्रासजननो भीर दधेदनो प(ब) रः ।
शूररोमाञ्चजनको युद्धे ' प्रोत्साहकारकः ॥१२२॥

धटदवटेतिशब्देन व्याप्तसवरणा ङ्गणः ।
चमंकोणेन वाद्योऽयं सद्वितीयो महाभटेः ॥ १२३॥

॥ इति निःसान (ण) लक्षणम्‌ ।२१॥

निःसान (ण) वत्त (त्तु) म्बकौ स्यात्ततोऽल्पा गात्रनादयोः ।
बाद्यते सदितौयोऽसौ दमामेति निगद्यते । १२४॥

अन्येऽपि सन्ति भूयांसो भेदा आनद ंश्रयाः ।
अहनीयाः स्वयं तेऽत्र राजराजोपदेशतः ॥ १२५।

॥ इत्यवनद्घवाद्यलक्षणम्‌ ॥

॥ इति त (तु) म्बकौ ॥२२॥

अनुक्ता यत्र पाटा: स्युर्वा दारवसं्तके ।
तत्र पाटाः प्रकर्तव्या व्यापकाक्षरगुम्फनेः ॥१२६॥

विरिष्य यत्र नोकतं स्याद्‌ दारुवाद्यविनिमितौ ।
खदिरस्तत्र विज्ञेयो बुध्वा रक्तचन्दनः२ । १२७॥।

केचित्‌ स्युः इलेष्मकास्तत्र पित्तला उत्तमाः स्मृताः ।

-भ्रायो दोषानुषङ्खेण त्रिविधा भृर्हाः स्मृताः । १

अत्र स्युः पित्तला[: केचित्‌ केचिद्वातसमाश्रेयाः ॥५१२८॥

मध्यमा वातलास्त्याज्या अधमाः इकेष्मजातयः ।१२९॥

तत्र नीरसभूजाताः पित्तला, बतला: पुनः ।
भुवि स्वतल्परसायां ये “ संभूताः " इलेष्मलाःः पुनः ॥१३०॥

उपतोयाशथं जाता रसविप्लावितक्नितौ ।
उत्तमास्तरवस्तत्र प्रशस्ता वाद्यकमणि ॥१३१॥

छिन्नः पुनः प्ररूढो यः‡ सोऽपि जरुत्तमः स्मृतः ।
तया वाताहतो जीर्णो गर्भेण रहितस्तरुः । १३२॥

बेणोरन्यः“ स्मृतस्तज्जैः प्रशस्तो वाद्यकर्मणि ।
जठरस्त्वव्रणो प्रन्यिभेदायेरज्कितस्तरः ।।
परशस्तस्तद्विपर्यासिादग्रशस्तः ` स्मृतो बुर्धः ॥१२३॥

॥ इति काष्ठगुणदोषाः*° ॥

+,
७ €
गे

. 0108 (० 111९8 अत्र“ स्मृताः 11 1६५} ७ प] मध्यमा ©.

-योये

(. 01018 विसर्गं

२ 4. नैः

^ (3. 01105 विस्तगं
९ ^. 01105 विसं

£ „६. 01115 विसर्गं
१० 8. भ्यष्पौ

२
[ अवनद्ोहासः ४

पटेहादिपरीक्षणम्‌ ४]

तृतीयो बाधरनरकोरषः

चमं षाण्मासिकस्योक्तं ' वत्सस्य पुटबन्धने ।
द्विवत्सरस्य केऽप्याहूनं तथा लक्ष्म (क्ष्य? ) वत्म॑नि ॥१३४॥

वदन्ति वध्ननिर्माणं जरद्वृषभचर्मणः १
कुन्देन्दुकान्तिनिर्मासिं ` चमं रनायुविवजितम्‌ ॥१३५॥

रसालपल्लव्रख्यं गोमतल्लीसम्‌ इवम्‌ ।
एकराच्युषितं ` तोये वाद्यावनहने शुभम्‌ ॥१३६॥

अक्षुण्णमक्षतं भेदरहितं निर्जर ` नवम्‌ ।
वद्भिधूमादिविवलेदरहितं दोषवजितम्‌ ।
शस्तमेतद्िपयसिादशस्तं चमं कीतितम्‌ । १ ३७॥
॥ इति चर्मगुणदोषौः ॥

*विधुष्टं मधुरं रवतं घनं शुद्धं कलं समम्‌ ।
स्फुटग्रहारं सुभगं विभक्तमिति “सद्गुणैः ॥१३८॥

ददाभिः संयुतं यत्स्यात्तदरायं ` वाय्यमुच्यते ।
अन्व्थसंज्ञा एताः स्युः समं तत्राष्टधा मतम्‌ ॥१३९॥

यतिपुवमपन्यासपूरथमक्षरपूवंकम्‌ ।

न्यासपूवं तालपूरवम द्ध पुवं ल्यादिकम्‌ ॥१४०॥

तथा पाणिसमं चेति तद्विविच्य प्रदश्यते ।
यतेर्टपस्यापन्यासन्यासयोरपि साम्यतः । १४१॥

यत्यादिपू्वक्रमतः भ्रोक्तं समचतुष्टयम्‌ ।
गु दलघ्वक्षराण्यत्र मीतस्यान्वेति यत्स्फुटम्‌ ।१४२॥

तदक्षरसमं, तालसमं तालानुगं स्मृतम्‌ ।
प्रहमोक्षादिकान्यत्र गीताद्भानि च यत्समम्‌ ॥१४३॥

समन्वेति तद त्रोकतं गता ङ्गसममादृतेः ।

गौतग्रहेः पाणिसंजञैः समं पाणिसमं मतम्‌ ॥।

वाद्यस्येते गुणा, दोषाः विपर्यस्तास्त एव हि ॥१४४।।
॥। इति बाद्यगुणदोषाः ॥

उत्तमौ वादकः प्रोक्तो ˆ गीतवादनपण्डितः ।
सञ्चपञ्चकनिष्णातो हृस्तकोणप्रहारवित्‌ ॥१४५॥

" (६. ५011111; अनुस्वार

[३

८ >

८

. (५१०८४ [11 ],५11107 ५8 चर्मासिं चमं यत्स्नायुवजितम्‌

(4. 011४5 तोये “^ (६, जवर ९ @. श्प

‡ ©. ण्णा

५1. >. 1. \ ] 1:207-19 {01 138-5:2 111 छपा {ल

©

„ तृणैः
॥

< „4. °स्यात्तं वाचे

‡ ५. 0111108 विसर्गे
द

(1

शक्ता

धः

९१४ संगीतरांजः १
दशहस्तगुणः इलाध्यो ^लयज्ञः पाटकोविदः । ४
यतितालविदां शरेष्ठो गीतनृत्यप्रमाणवित्‌ ॥ १४६॥ |

आतोद्यनिस्वनज्ञाता `प्रहमोक्षविचक्षणः । ‰
पात्रवाङ्छितविस्पष्टवादनक्रमवेदिता । १४७॥।
तत्तत्समस्तवादित्रप्रभेदानां विवेचकः ।
समदिग्रहभेदज्ञो नादव्‌ दिक्षयादिवित्‌ ॥ १४८॥
नतंकस्य तया गातुः (तुश्‌ ) छिद्रमद्रणतत्परः ।
एभिर्भुणेरुपेतो यो वादकप्रवरस्तु सः ॥
कियद्भिरपि सर्व्वाः गुणे्हीनिऽधमो मतः ॥ १४९॥
॥ इति बादकगुणदोषः" ॥। |
अथ हस्तगुणान्‌ वच्मि पूर्वाचार्य प्रदशशितान्‌ 1 1
विधेयाङ्गुलिसंचारचातुरीपरिशोलनौ ^ ॥ १५०॥
पात्रात्मवाञ्छानु गतिप्राज्ञौ स्वेदविवजितौ ।
प्रहारलाघवोपेतौ स्निग्धौ दाद्‌ यगुणाञ्चितौ ।।१५१॥
युक्तधातविषेक्तारौ नखप्रागलम्यचज्चुरौ ।
पाटवर्णोडूवव्यक्तौ वाद्यस्फोतजितश्रमौ
हस्तावेभिग्‌ युक्तौ शक्रावुक्तौ मनीषिभिः ॥ १५२॥
॥1 इति दश हस्तगुगाः ॥
ग्यत्पारायणनिः (नि) स्वनः पटहनिर्व्याप्तान्तरालो दिशां
साक्षाद्‌ इन्दुभयन्ति तोयनिधयो यदिग्जये सन्ततम्‌ ।
निःसानी (णौ ) यति तोयदः* प्रतिदिनं प्रारब्धदेवाध्वरे
तेनेमे पटहादयो नृपतिना नीताः ` परीक्षास्पदम्‌ ॥ १५३॥ )
एकोऽनेकविचित्रपुण्यनिचये्व्याघ्रान्वये सेहवरः ि
प्रत्यर्थो पुयिवीहदीशवश्तेः स्वस्वहेलाहतैः ।
उल्लासः सकलागमैः स्वहृदये येनात्रितोथंः' कृतः .
सूंस्तेन नवोऽवनद्धविषये संगोतराजे कृतः । १५४॥
" , "कः ट. ,५. मोह (3. ग्रहक्ष्मोक्ष° 3८५. ण्वा
४ 1061८ > लाह पो वववक्रप्राषहट (1 (६. 0) [५1० 10. 465 `
(५०8९८१५९ 10.) [ट्प फा णप. ० ग्दोपः. प]18 `
लाद्सव्‌ [धपवक ८० ्ाप्टः प] ६८ लात्‌ ० 175 परीक्षण ' | ^
([गि० 470) फो#]' मल्‌! {1८ काद्यरत्नकोश 110 11118 }18. €त्‌. ` ~
“ @. ° शोलिनौ ३ (‡. ०्परायण० ५ 4. 9. तोदयः
< 4. ©. नीतास्‌° * 4. येनाधितीयो (. येनातृतीयो क

[ अवनद्ोदयसः ४ `

पटहादिपरीक्षगम्‌ ४] दृतीयो वादयरनकोशः २९५

एको भूपैः प्रभूतेश्चरणनिपतनादयरकुप्येः सरत्नः

्त्नैः" पूर्णद्वितीयः स्वकुलविधृतये भूपतीनां सहस्रः ।
कन्यारत्नैवितौरणेनवनवरुचिरारग्ध २-नेपथ्यपूर्ण-

विः संगौतराजे व्यरचि नृपतिना रत्नकोशस्तृतीयः ।। १५५॥।

इति निशा दनि पमल्लेन सकलभूवलयेकवोरेण कलाकल्याणकुशलेन श्रौकालसेनेन
द्वादश्षसहल्रजनस्यानप्रभ्‌तिवसुन्धरासमृद्धरणेकधौरेण भौजगदीशवनदेवनिजगणेन जगदीहवरी-
कामेङवरीचरणकिङ्करेण श्नब्रह्याद्विविभुना प्रयमप्रस्यात-तामराज-आमोदराज-रामराज-्पेकराज-
ह्याङ्गराज-तामराजेन््र-प्रभृति-सकल-महीपालमौलिमाणिक्य-रचितसिहासनाविसमस्तप्रशस्तराज-

` चिज्ञाधिष्ठात्‌-नरेश्वरेण अगस्तिपुरनिरस्तसमस्तवेरिवर्गेण कामाक्षाप्रसादासादितकुन्तपुरेण

शुदधोडढतोद्धतपतिनिपातपदुतरत रवारिधारेण उद्धतपुरनारीनयननौरनिरंतरसारणी-्माप्यायित-
ज्ञौयंतरुवरेण भोष्मपुरजयानीतानेकराजकन्यारत्नेन मणिपुरमर्हनदशशितशौर्येण कल्याणपुर
जयाजितजामदग्न्येन स्यानदलयितानेकदरीपरिसरपरित्रासितमनौरवौरेण श्रपुरग्रहणसंवधितय-
ज्ञोभरेण वाटिकाचलगप्रहृणजनितकौत्ति वुरपराजिताचलनायकेन राजपुरीविष्वंसनचार्चाप-
रचितेन सुवणंगिरिखण्डनावनिवच््रहस्तेन नवसारीघनदेदीयुवतिजनवदनयामिनीनाय सिहिका-
सुतायमानकराल्वालेन पाटलोरणधरणिधौ रधनुर्धोकारमुखरितत्निभुवनेन तारापृरप्रज्वालन-
समुद्भूतधूममलिनोकृतसकलवे रिवदनेन कुंकुमपुरजयदशितसिहविक्रमेण संज्ञापुरोपाजितरत्नेन
वेदिकागिरिनिर्दलनदारुगेन कुर ङ्कगिरिकोटविघटनलम्पटोरुनाज्ीरेण पृण्यस्तम्भोदधूलनोद्‌भूता-
द्भुतर्येण संगमनी रदुर्गो रणोदधृतसकलमण्डलाधीडइवरेण शुक्लपुरसमूलोन्मृलनप्राप्तजयश्चिया
गिरिपुरड्‌ तर प्रहग-उसाथकोक्तो प्राप्रहेण दमनपुरविध्वंसनबन्दीकृतयवनौ निचयेन आमर्दक-

` गिरिशषिखरोपरिपरिभावितश्ञकनिकरेण महिषमेरुजयाजेयवि भवेन शाकम्भरी रमणपरिशीलनपरि-

भ्राप्तशाकम्भरीपरितोषितज्ञाकम्भरीप्रमुख शक्तित्रयेण निजभुजशौ्य-वशीकृतवभ्गुलराजप्रमुख-
महानिधानेन वेरदु (बेददुरु) भूपालराजकृतसंस्थापनेन नाराचरणकमक्मठेन तुजारख।नमानमर्दन-
गृहीत राज्यलक्ष्मोसकलनाण्डागारनिचयेन अलद्भगिरिगहनगह्वरकुहरविहारिवेरिवौरसिन्धुर-
सःननिर्दयकण्ठीरवेण अष्टादश्गिरिशशिख र-परिवारिता ननाद्रिविजयविख्यातवीर्यगर्वेण सप्तवि-
शतिसहल्नमहाराष्टरध राविधूननप्रवलश्रभञजनेन सप्ततिसहस्रगृजं राम्भोधिमा्[ मन्य ]महीधरेण
महदम्बमातृकापुरोद्‌धूलनधपषिता (त) महोरगपुरेण पलायमानअजोमखान-सकलगहौतजयश्चिया
जाङ्खलस्थल्जल्धितरततुद्कतरङ्धसं रम्भकुम्भसंभवेन वस्तिसोपारकलटह्कलितकुन्तजनितकुन्दावदा-
तकीत्तिधवलितदिगन्तरेण शशकगिरिलण्ठनपदुतरेण श्रौवनदेवस्वामिप्रासादरचनापरपरभेदइवरेण
श्रीत्यम्बकेहव रसन्निधिकौिस्तम्भोन्नतजयस्तम्भेन श्रौब्रह्मगिरिभोौमस्वगताययार्थोकरणरचित-
चार्ययेन श्रीकामाल्ञागिरिनवीननिमितिपराजितसुमेरुणा “श्रीमहिषाचलोपरिश्रहरिशरण-
रचिताचलदुरगेण रायंगुर-वायंगुर-सेलगुररायाञ्चापरमगुरुवागाद्भला-रायाञ्चा-रायहिसल्लराय-
माचल्लपूर्वपदिचमोत्तरदक्षिणचतुदिशां-रायाञ्चाआंबुला-इत्यादि-बिरुदावलोविराजमानेन अध्य्‌-

ष्टतमनरेऽवरेण सबलराज-सनम्‌ (म्म्‌ } लनाचारयेण दुरवंलराजसंस्यापनाचार्येण पितुवेरसमुद्‌भूतरोष-

१ (६. प्र क्त्‌ 1€९९ शु)१८८ [क्र जिः नाट रभ्९.
२ ८. °रुचिराग्ध० 3 ५. 0. °सामर्थकीकृत०
४ (२. °अरहणेन (५. काोाऽिश्रीर

ऋ संगीतराजः [ अवनद्रोहासः ४

पोबणमहौपतिमत्तमात ङद्मस्तकाइकुशेन अभिनवभागवेण राजभुजबलभोमेन हिन्दूकराजगज-
पतिना आसनसिहासनसितातपत्रमाणिक्यमालामण्डितवातान्दोलितजयपताकाकनकदण्डचन्द्राव-
दातचलचामरयुगलमकरध्वजादि राजराजालङ्करणावलोकनमत्सरितमानसेतरन पालमौ लिनिहित-
वामचरणेन नलनहुषधुन्धूमारभरतभगीरयमान्धातृमेधातियिप्रभृतिचिर (वौर? ) राजरत्नोदात्त-
चरितेन व नेन॒स्वदात्रयंबकादिगोदाविमुक्तिसमस्तामुक्तिप्रवितोणं "मुक्ति-
मुक्ताकलापेन श्रीब्रह्मगिरिसन्निधिकृतयुगधर्मानुवत्ति (वत्ति) ब्रह्यवन्दाधिष्ठितानेक-यज्ञाद्यखिल-
सुक्ृतकृतसत्यलोकेन परमभागवतेन अभिनवभ रताचायेण संगौतमौमांसानिर्माण,परप्रभाकरेण
प्रबर्ध राजश्रीगौतगोविन्दनिर्माणपरितोषितराधामाधवेन कामाक्षास्तुतिकरणाराधितकामेइवरी
चरणकमलेन श्रीगीतगो विन्दटीका रचनर्वाणतसा ङ्ख ङ्ाररसेन `सकलराजवारण्येयकारतोडर-
मल्लेन सकलकविराजचक्रच्‌ मणिना वौणावादनप्रवौणेन सृज्ारीरश्ञालिना पद्मनगरजनस्थान-
गोदावरी-विराजमानम्लेच्छोच्छेदितचि रकालधर्मसंस्यापनेन संस्छृेतभाषामहाराष्ट्ृभाषातेलङ्ख-
कर्णाटभाषाचतुष्टयरचितनाटकरा जचतुष्टयेन याचकजनकल्पनाकल्पद्रूमेण वसन्तसमयसमागत-
समस्तसामन्तसीमन्तिनोसौमन्तसिन्दरूरपुरदू रोद्‌धूलनप्रकटितप्रौढप्रतापेन निसर्गदु्रहदुगेव्गदुगम-
्राकारपरिलापरिषातपरिि्यमानपरिङङ्धतिपरिजनपरिोतप्रत्ययिनितम्बिनौ लृष्ठकागं लादौ -
भूजयुगलेन धीरोदात्तवौरशान्तयीरोद्धतधौ रललित-चतुविधनायकगुणग्रामविचारचातुरीचतुरा-
ननेन अष्टविधनायिकाहावभावविवेकोहामोहौ पितस्मरविलोकनान्‌भूयमानण्टरद्धाररससान्तरनिर-
न्तरान्तरानन्देन नाटकनाटिकाख्पानाख्यायिकाभ्रहेलिकाकलाकलापकौल्येन उ भारतीयरसदृष्टि-
भावदृष्टिभावितभावनाभिनवभरताचार्येण नन्दिकेडवरमतानुवत्तनाराधितत्रिनयनेन परमपरा
क्रमाजुनेनाय बृहुन्नटेन सतताराधितधर्मेणाय वृकोदरेण श्रीसरस्वतौरससम्‌द्‌ भूतकं रवोद्याननायकेन
कालकालराव्रिरूपेण सततपराभूतसूरयवंशीन्द्रसेनराजराज्यसंस्यापनद्‌ढा द्खौकारेण गु्जरधरा-
यवनकरुलाधोशमहमदसुलतानधी रत्योन्मलनप्ररण्डयवनेन॒ त्रिसन्ध्यकषेत्रसमुद्रसंभवरोहिणौ रमणेन

अरिराजम तमात ङ्गः ञ्चाननेन प्र र्ढपत्रयदनदवदहनदावानलेन प्रत्ययिपथिवोपतितिभिरतति-
निराकरणप्रौदप्रतापमातंण्डेन वेरिवनितावेवव्यदीक्षादानदक्नोदृण्डकोदण्डमण्डिताखण्डभृजादण्ड-

य॒गलेन भूमण्डलालण्डलेन गजनरतुरगाधीशराजत्रितयतोडरमल्तेन वसुंधरोद्ध रणादिवराहेण `

भवानीपतिप्रसादाप्तापसादवरप्रसादेन अनन्यमल्लीकगवखण्डनमुशलहस्तबलमेद्र "पराक्रमेण
महाराजाधिराजमहाराणाश्रीमृगा ताम राजेन््रनन्दनेन महाराज्ञीभीसौभाग्यवतौजसमाम्बिका-
हृदणनन्दननेन विविधविज्ञानविज्ञचमतकारचातुरीधुरीणसकलसीर्मन्तिनौ शिरोमणिरूपलादण्य-
लक्ष्मीनिधानश्यङ्गारसरसीशत राजकन्याप्रवरनिकुम्भ राजन्यवंशावतंसमहाराज्ञौश्रौकर्मवतीलषुमा -
देवौहृश्याधिनाथेन राजाधि राजकालतेनमहीमहेन्रेण विरचिते संगोतराजे घोडशसाहलचां
संगीत-मीमांसायां वा्रत्नकोशे अवनद्धोत्लासे पटहादिपरीक्षणं चतु्यं वाद्य रत्नकोदङ्च तृतीयः
समाप्ति समगादिति विततमतीनामभिमतस्तिदधिरस्तु ।

शुभं भवतुः
१ ©. मूक्त० २ 4. ©. °राजवाः"""रतोडर० 3 .\. 6. ०कौरशलेयेन
४ त्रि, णा परा ^ (५, ०वलदेव ° (3. ३५ कल्याणमस्तु

“४

७०